«Αναχαιτίζοντας την παλίρροια στον κόσμο της τέχνης: σκέψεις πάνω στην τέχνη, την ψευδοτέχνη, την καλλιτεχνική εκπαίδευση και τη θεωρία της τέχνης»

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Ο κόσμος της τέχνης είναι γεμάτος με μη παραδοσιακή τέχνη. Η ανεξάρτητη ακαδημαϊκός και κριτικός τέχνης Μισέλ Μάρντερ Κάμχι [Michelle Marder Kamhi] μας προσφέρει μια αναζωογονητική, ειλικρινή ματιά στον κόσμο της τέχνης μέσα από το πρίσμα της παράδοσης, στο βιβλίο της “Bucking the Artworld Tide: Reflections on Art, Pseudo Art, Art Education & Theory” («Αναχαιτίζοντας την παλίρροια στον κόσμο της τέχνης: σκέψεις πάνω στην τέχνη, την ψευδοτέχνη, την καλλιτεχνική εκπαίδευση και τη θεωρία της τέχνης»). Ο ενθουσιασμός με τον οποίο η Κάμχι υπερασπίζεται την παράδοση στην τέχνη μπορεί να παρακινήσει πολλούς να αρπάξουν ένα κουπί και να πηδήξουν στη βάρκα της για να τη βοηθήσουν ενάντια στην παλίρροια.

Το βιβλίο, όπως λέει η Κάμχι στο εξώφυλλο, αποτελεί προοίμιο και συνέχεια του βιβλίου της “Who Says That’s Art? A Commonsense View of the Visual Arts” («Ποιος λέει ότι αυτό είναι τέχνη; Μια λογική ματιά πάνω στις εικαστικές τέχνες»)

Η Κάμχι υπερασπίζεται την παραδοσιακή τέχνη σε έναν κόσμο ο οποίος, όπως μας λέει, είναι ήδη πλημμυρισμένος από ένα «πραγματικό τσουνάμι μη παραδοσιακών έργων και υποστηρίζει ένα κρίσιμο στροβίλισμα που παράγεται από τον σύγχρονο καλλιτεχνικό κόσμο». Παρομοιάζει αυτόν τον κατακλυσμό με το «Μεγάλο κύμα έξω από το Καναγκάβα» (όπως φαίνεται και στο εξώφυλλο του βιβλίου) του Κατσουσίκα Χοκουσάι. Η Κάμχι μας προτείνει να δούμε τις μικρές βάρκες που υπάρχουν στον πίνακα σαν να είναι γεμάτες με συνήγορους της παραδοσιακής τέχνης που παλεύουν ενάντια στο τεράστιο παλιρροϊκό κύμα της σύγχρονης τέχνης.

Στον πρόλογο του νέου της βιβλίου, η Κάμχι μοιράζεται μαζί μας «την άποψη του κριτικού και ιστορικού τέχνης Τζον Κάναντεϊ [John Canaday, 1907-1985), ότι ‘η τέχνη είναι η απτή (υλική) έκφραση των πνευματικών (μη υλικών) αξιών που ακολουθούν οι άνθρωποι στη ζωή τους’.» Και συνεχίζει: «Μέσα από τη δουλειά μου προσπάθησα να δείξω το πώς τα γνήσια έργα τέχνης επιτελούν αυτήν τη βασική λειτουργία, ενώ τα σύγχρονα έργα που κυριαρχούν σήμερα στον καλλιτεχνικό κόσμο (και τα οποία ονομάζω «ψευδοτέχνη») αποτυγχάνουν σε αυτό. Επιπλέον, θέλησα να εξηγήσω γιατί τέτοιες εκφράσεις είναι σημαντικές τόσο για τα άτομα όσο και για την κοινωνία».

Το βιβλίο της Κάμχι θα προσελκύσει αυτούς που επιθυμούν να καταλάβουν περισσότερο την τέχνη και το γιατί η σημερινή τέχνη διαφέρει τόσο ριζικά από την αναπαραστατική τέχνη που κυριαρχούσε στο παρελθόν.

Επιμελημένο περιεχόμενο

Το βιβλίο περιέχει μια προσεκτική επιλογή έργων της Κάμχι από τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, πολλά από τα οποία είναι άρθρα που είχαν γραφτεί για το περιοδικό τέχνης «Άριστος» [“Aristos”], με το οποίο συνεργαζόταν ως συντάκτρια από το 1984-1992 και ως συν-συντάκτρια από το 1992.

Χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, το βιβλίο καλύπτει τα θέματα «Τέχνη και ψευδοτέχνη», «Αφηρημένη τέχνη», «Καλλιτεχνική εκπαίδευση» και «Θεωρία της τέχνης». Αντί το κάθε θέμα να διαμορφώνει ένα ενιαίο κεφάλαιο που πρέπει να διαβαστεί από την αρχή μέχρι το τέλος, αυτό (το θέμα) διαιρείται στα επιμέρους άρθρα που το απαρτίζουν και τα οποία προσφέρουν το κάθε ένα και μια ξεχωριστή άποψη πάνω σε μια από τις πτυχές του εκάστοτε θέματος. Συμπεριλαμβάνονται μακροσκελείς υποσημειώσεις για κάθε δοκίμιο και κάθε εικόνα στην οποία γίνεται αναφορά μπορεί να βρεθεί και να ιδωθεί διαδικτυακά – μια λεπτή και ευγενική φροντίδα για τους αναγνώστες.

Η Κάμχι λέει ότι το καίριο στοιχείο του βιβλίου της είναι η κριτική της πάνω στην καλλιτεχνική εκπαίδευση Κ-12, την οποία βρίσκουμε κυρίως στο μέρος «Καλλιτεχνική εκπαίδευση». Όλοι θα έπρεπε να διαβάσουν αυτό το μέρος – ακόμα και όσοι έχουν αφήσει τον χώρο της εκπαίδευσης πίσω τους εδώ και πολλά χρόνια, είτε αυτοί οι ίδιοι είτε τα παιδιά τους. Είναι μια καλή ευκαιρία να αποτοξινωθούμε από την επίσημη γραμμή της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Ένα σημείο που θίγεται είναι η διείσδυση στις τάξεις των καλλιτεχνικών της Αμερικής ζητημάτων κοινωνικής δικαιοσύνης, που ουδεμία σχέση έχουν με την τέχνη. Για παράδειγμα, στο άρθρο «Η πειρατεία της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης» (“The Hijacking of Art Education”), γράφει η Κάμχι: «Το θέμα της κοινωνικής δικαιοσύνης στην καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι περίπλοκα συνδεδεμένο με την ‘κριτική θεωρία’ – και πιο συγκεκριμένα, με αυτό που ονομάζουμε ‘κριτική παιδαγωγική’. Αυτές οι μεθοδολογίες προέρχονται από την μαρξιστικής έμπνευσης προσέγγιση στη φιλοσοφική και κοινωνική ανάλυση, που είναι γνωστή ως η Σχολή της Φρανκφούρτης».

Προσιτή τέχνη

Το «Αναχαιτίζοντας την παλίρροια στον κόσμο της τέχνης» είναι γραμμένο με τρόπο προσιτό σε οποιονδήποτε έχει περιέργεια για την τέχνη. Μέρος της απόλαυσης που αντλούμε διαβάζοντας το έργο της Κάμχι είναι ότι προλαβαίνει και απαντά αυτές τις ερωτήσεις που δεν τολμάμε να ρωτήσουμε. Στο δοκίμιο «Το απροσδιόριστο στην τέχνη και οι συνέπειές του», η Κάμχι ρωτά: «Πώς φτάσαμε στο σημείο άνθρωποι μέσης αντίληψης να μην μπορούν να αρχίσουν να καταλαβαίνουν την τέχνη της εποχής μας χωρίς τη βοήθεια των ειδικών;»

Στις σελίδες του βιβλίου της η Κάμχι απαντά παρόμοια ερωτήματα με ευγλωττία, παραθέτοντας τα επιχειρήματά της τόσο ξεκάθαρα (και με χιούμορ) ώστε είναι εύκολο να ξεχάσουμε ότι συχνά καταπιάνεται με περίπλοκες ιδέες. Και συχνά προσπαθεί να βγάλει νόημα από α-νόητη μοντέρνα ή μεταμοντέρνα τέχνη (για την οποία ακόμα και οι καλλιτέχνες παραδέχονται ότι στερείται νοήματος), έργο διόλου εύκολο.

Αυτό είναι ένα βιβλίο σημαντικό για την κατανόηση και την προστασία της παραδοσιακής δυτικής πολιτισμικής κληρονομιάς μας. Στο δοκίμιο με τίτλο «R.H. Ives Gammell» παραθέτει τα ίσως προφητικά λόγια του Βοστονέζου ζωγράφου, από το βιβλίο του «Το λυκόφως της ζωγραφικής» [“Twilight of Painting”], που κυκλοφόρησε το 1946:

«Θα δούμε ότι η βασική σημασία της Μοντέρνας Ζωγραφικής στην ιστορία της τέχνης έγκειται στο γεγονός ότι απαξίωσε και ουσιαστικά κατέστρεψε τις μεγάλες τεχνικές παραδόσεις της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής, δημιουργημένες μέσα στους αιώνες από τους συνεχείς κόπους ιδιοφυών ανθρώπων. Η απώλεια αυτών των παραδόσεων έχει στερήσει τους εν δυνάμει ζωγράφους μας από την κληρονομιά τους, χωρίς τη συνδρομή της οποίας θα είναι αδύνατον να αναπτύξουν πλήρως το ταλέντο και το δυναμικό τους.»

Φαίνεται όμως πως η παραδοσιακή τέχνη δεν έχει χαθεί οριστικά μέσα στη δίνη της σύγχρονης τέχνης. Αν περισσότεροι φύλακες της παραδοσιακής τέχνης, όπως η Κάμχι, αρθρώνουν τον λόγο τους, τότε σίγουρα η παλίρροια στον κόσμο της τέχνης μπορεί να αναχαιτιστεί.

“Bucking the Artworld Tide: Reflections on Art, Pseudo Art, Art Education & Theory”
Michelle Marder Kamhi
Pro Arte Books
380 σελίδες, μαλακό εξώφυλλο

[give_form id=”3924″]