Επιμέλεια κειμένου: Αδαμαντία Κετίκογλου
Μερικές φορές, τα πράγματα φαίνονται πολύ καλά για να είναι αληθινά. Τα επικίνδυνα και επιβλαβή μπορεί να καλυφθούν από υποσχέσεις ομορφιάς και ευχαρίστησης.
Σκέφτομαι πολύ, τελευταία, τις υποσχέσεις της κοσμικής ουτοπίας και πώς αυτές οι υποσχέσεις οδήγησαν ιστορικά σε αιματοχυσίες. Ιδεολογίες όπως αυτές συχνά δίνουν στους οπαδούς τους μια αίσθηση ανωτερότητας που στηρίζεται σε έναν ηθικό απολυταρχισμό που αρνείται οποιεσδήποτε αντιτιθέμενες απόψεις και κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται εχθροί μεταξύ εκείνων που υπό διαφορετικές συνθήκες θα ήταν φίλοι.
Γιατί δεχόμαστε συνεχώς ιδεολογίες που οδηγούν σε βία και βλάβη; Είναι απλώς επειδή φαίνονται καλές στην επιφάνεια; Σκεπτόμενος διάφορα πράγματα που αρχικά φαίνονταν καλά αλλά αποδείχτηκαν επιζήμια, οδηγήθηκα στην επική ιστορία του Δούρειου Ίππου.
Η Τροία επισφραγίζει τη μοίρα της
Στο Βιβλίο ΙΙ της Αινειάδας του Βιργιλίου, ο Αινείας περιγράφει με θλίψη την ιστορία της πτώσης της Τροίας από την οπτική γωνία ενός Τρώα. Η Τροία και η Ελλάδα βρίσκονταν σε πόλεμο για αρκετό καιρό. Οι Έλληνες έχαναν αλλά επινόησαν ένα σχέδιο ώστε να αντιστρέψουν τον πόλεμο προς όφελός τους.
Οι Έλληνες στρατιώτες αποφάσισαν να χτίσουν ένα τεράστιο ξύλινο άλογο στο οποίο θα μπορούσαν να κρυφτούν και, την κατάλληλη στιγμή, να χτυπήσουν τους Τρώες. Άφησαν το άλογο στην πύλη εισόδου της Τροίας και οι Τρώες έμειναν έκπληκτοι στην φαινομενικά τυχαία εμφάνιση του ξύλινου αλόγου.
Όταν οι Τρώες πήγαν να το ερευνήσουν, βρήκαν μαζί με το άλογο έναν νεαρό Έλληνα, τον Σίνωνα. Ο Σίνων τούς είπε ότι οι Έλληνες έφυγαν μετά από μια αποτυχημένη θυσία.
Οι Τρώες ρώτησαν τον Σίνωνα τι πρεσβεύει η παρουσία αυτού του αλόγου και τους είπε ότι ήταν προσφορά προς τη θεά Αθηνά. Εάν οι Τρώες έβλαπταν το άλογο, η Αθηνά θα τους τιμωρούσε και εάν πήγαιναν το άλογο μέσα στην πόλη τους, η Αθηνά θα τους ευλογούσε.
Ο Τρώας ιερέας Λαοκόων προειδοποίησε τους Τρώες ότι ήταν τέχνασμα και έριξε το δόρυ του στο άλογο σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Δύο τεράστια φίδια αναδύθηκαν από τη θάλασσα και τύλιξαν τον Λαοκόοντα και τους δύο γιους του. Οι Τρώες το εξέλαβαν ως σημάδι από την Αθηνά και έσυραν το μεγάλο άλογο μέσα από τις πύλες στην πόλη τους.
Εκείνο το βράδυ, ενώ όλοι οι Τρώες ξεκουράζονταν, ο Σίνων άνοιξε την κοιλιά του ξύλινου αλόγου για να βγουν έξω οι Έλληνες που κρύβονταν εντός του. Καθ’ όλη την διάρκεια της νύχτας έσπειραν το χάος στην ανυποψίαστη πόλη.
Η σύνθεση του Τιέπολο
Ο Ιταλός ζωγράφος και χαράκτης του 18ου αιώνα Τζοβάννι Τιέπολο δημιούργησε μια πολύ δυναμική αλλά ισορροπημένη σύνθεση με τίτλο «Η πομπή του Δούρειου Ίππου στην Τροία», ως μελέτη για έναν πίνακα που έχει πλέον χαθεί. Η αριστερή πλευρά της σύνθεσης είναι πιο φορτωμένη από τη δεξιά, λόγω του μεγέθους του ξύλινου αλόγου. Το μέγεθος και η αντίθεση του αλόγου το καθιστούν το επίκεντρο της σύνθεσης.
Οι φιγούρες στο κάτω αριστερό μέρος της σύνθεσης βοηθούν στο να εισέλθει το άλογο στην πόλη σπρώχνοντάς το, ενώ οι φιγούρες στο κάτω δεξιό μέρος βοηθούν τραβώντας το μέσα. Η ώθηση και το τράβηγμα αναγκάζει το σώμα τους να βρίσκεται σε διαγώνια θέση, να σχηματίζει γωνία με το έδαφος, και οι φιγούρες που αποτυπώνονται στον πίνακα διαγώνια εμφανίζονται να έχουν περισσότερη ενέργεια απ’ ό,τι οι φιγούρες που αποτυπώνονται οριζόντια ή κάθετα.
Αν και η αριστερή πλευρά της σύνθεσης είναι πιο φορτωμένη από τη δεξιά πλευρά, η σύνθεση διατηρεί την ισορροπία επειδή υπάρχει μια αίσθηση κίνησης που παρουσιάζεται από αριστερά προς τα δεξιά.
Αυτή η κίνηση από αριστερά προς τα δεξιά είναι ένα στοιχείο σχεδίασης τύπου Γκεστάλτ, στο οποίο η σύνθεση ως όλον έχει μεγαλύτερη επίδραση απ’ ό,τι το άθροισμα των επιμέρους στοιχείων της. Με άλλα λόγια, το μυαλό μας επηρεάζεται από την εντύπωση της κίνησης που μας δίνει ολόκληρη η σύνθεση παρά από την αίσθηση ανισορροπίας που θα μπορούσε να προκαλέσει η φορτωμένη αριστερή πλευρά.
Αντιμετωπίζοντας τη μοίρα του Δούρειου Ίππου
Δυστυχώς είναι πολύ πιο δύσκολο να δούμε τη ζωή μας στο σύνολό της με τον ίδιο τρόπο που η Ψυχολογία Γκεστάλτ προτείνει να δούμε μία σύνθεση. Τείνουμε περισσότερο στο να κατηγοριοποιούμε τις πτυχές του εαυτού μας που μας αρέσουν ή που δεν μας αρέσουν, με αποτέλεσμα να αναλύουμε τον εαυτό μας τμηματικά και όχι ως σύνολο.
Για παράδειγμα, μπορεί να αναλύσουμε τα οικονομικά μας, την υγεία μας, τις σχέσεις μας, την εκπαίδευσή μας ή την πνευματικότητά μας και ούτω καθεξής, με το σκεπτικό ότι εάν το ένα μέρος βελτιωθεί, θα βελτιωθεί και το όλον.
Αλλά ποιοι είμαστε ολιστικά; Μπορεί να είναι αδύνατο να δούμε τον εαυτό μας ως σύνολο, καθώς είναι δύσκολο για εμάς να θυμόμαστε κάθε πτυχή του παρελθόντος μας και ούτε γνωρίζουμε το μέλλον μας. Μήπως αυτό μας κάνει πιο ευάλωτους στο να αποδεχθούμε επιβλαβείς πεποιθήσεις και πρακτικές, κάτι που διαφορετικά δεν θα κάναμε; Μήπως αυτό κάνει πιο πιθανό το να δεχθούμε «Δούρειους Ίππους» στη ζωή μας;
Η αλήθεια, δυστυχώς, για έναν Δούρειο Ίππο είναι ότι κανείς από εμάς δεν γνωρίζει ότι πρόκειται για Δούρειο Ίππο ώσπου να είναι πολύ αργά. Μερικές φορές δεχόμαστε πράγματα – αντικείμενα, ιδέες, ανθρώπους – στη ζωή μας που φαίνονται καλά, ευεργετικά, διασκεδαστικά, συναρπαστικά και ούτω καθεξής και μόνον αργότερα διαπιστώνουμε ότι αυτά τα πράγματα δεν είναι όπως αρχικά τα είχαμε αντιληφθεί.
Όσοι από εμάς εκφράζουμε τις ειλικρινείς μας ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές επικίνδυνες συνέπειες της αποδοχής ορισμένων αντικειμένων, ιδεών και ανθρώπων στη ζωή μας, μερικές φορές βιώνουμε μια αντίδραση που δεν περιμέναμε. Ίσως ακόμη και όταν μπορούμε να διακρίνουμε το κακό που είναι μπροστά στα μάτια μας, όπως έκανε ο Λαοκόων, ο θυμός – το πέταγμα του δόρατος– να μην είναι μια σοφή αντίδραση. Μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω ζημία και απροσδόκητες συνέπειες.
Για μένα, ο Δούρειος Ίππος είναι η επιτομή της απροσδόκητης καταστροφής, αλλά είναι επίσης και μοιραίο. Θα μπορούσαν οι Τρώες να αποφύγουν αυτήν τη μοίρα; Σε ένα σημείο στο επικό ποίημα του Βιργίλιου, η Αφροδίτη λέει στον Αινεία ότι η πτώση της Τροίας είναι θέλημα των θεών.
Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να ελέγξουμε την ίδια τη μοίρα και οι προσπάθειες για αυτό μπορεί εύκολα να εντείνονται από νοοτροπίες χειραγώγησης, απληστίας, ζήλιας, κλπ. Και αυτές οι νοοτροπίες μάς καθοδηγούν και επηρεάζουν με επιβλαβή τρόπο τις ζωές μας και τις ζωές των γύρω μας.
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να έχουμε τον έλεγχο στο πώς να ανταποκρινόμαστε σε αυτά που συμβαίνουν στη ζωή μας. Και αυτό είναι που αντιλαμβάνομαι από τη σύνθεση του Τιέπολο: την ισορροπία. Ο Τιέπολο ζωγράφισε αυτό που ήταν μοιραίο να συμβεί: Οι πολίτες της Τροίας φέρνουν μέσα το άλογο που θα είναι ο θάνατός τους και αυτό είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει. Από κει που ήταν φορτωμένη η αριστερή πλευρά σύντομα θα γίνει φορτωμένη η δεξιά πλευρά και το εκκρεμές συνεχίζει την ταλάντευσή του.
Ο Τιέπολο ζωγράφισε αυτό το γεγονός με τέτοια κίνηση που δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε τον πίνακα χωρίς να περιμένουμε το αναπόφευκτο. Όλοι οι πολίτες, με τις δικές τους προσπάθειες, σπρώχνουν και τραβούν το αναπόφευκτο μέσα στην πόλη τους. Όλοι, ανεξάρτητα από το αν βρίσκονται στη δεξιά ή την αριστερή πλευρά του αλόγου, έχουν βάλει το χέρι τους στην καταστροφή της Τροίας.
Χαρακτηρίζοντας το έτος 2020, το λιγότερο που θα λέγαμε είναι πως ήταν ένα έτος γεμάτο γεγονότα. Εξαιτίας της έλλειψης ισορροπίας που έχουμε ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης του βίου μας, ίσως κανείς από εμάς να μην είναι αθώος: Ίσως όλοι να είμαστε συνένοχοι σε τέτοια γεγονότα καθώς αυτά ξεδιπλώνονται στα καλά και στα άσχημα της ζωής.
Δεν ξέρουμε τι επιφυλάσσει το μέλλον. Αλλά, ίσως εάν δεν ξεσπούμε με θυμό σε αυτό που φαίνεται να είναι η μοίρα μας, εάν αντ’ αυτού προβληματιζόμαστε για τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε στις περιστάσεις και υιοθετούμε μια ισορροπημένη, δηλαδή ήρεμη και ορθολογική προσέγγιση απέναντι σε αυτό που μπορεί να φαίνεται αναπόφευκτο, ίσως η μοίρα να μας γλιτώσει από τις καταστροφές που προκαλούν οι “Δούρειοι Ίπποι” στη ζωή μας.
Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει αυτό που δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις πού εξερευνώ στη σειρά μου «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».
Ο Eric Bess είναι καλλιτέχνης που εξασκεί αναπαραστατική τέχνη.
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
