Συλλαμβάνοντας την εορταστική ιεροτελεστία της Πρωτομαγιάς, ο ζωγράφος του 19ου αιώνα Λόρενς Άλμα-Ταντέμα αποτυπώνει στον πίνακα «Άνοιξη» μια πομπή όμορφων κοριτσιών και γυναικών με πολύχρωμα λουλούδια στα χέρια και τα μαλλιά τους, την ώρα που κατεβαίνουν τα σκαλιά ενός κλασικού μαρμάρινου οικοδομήματος. Ο ζωγράφος των κλασικών θεμάτων οραματίστηκε εκ νέου το Βικτοριανό έθιμο των παιδιών που μαζεύουν λουλούδια στην εξοχή τα Πρωτομαγιάτικα πρωινά και τοποθέτησε αυτήν την πλούσια σκηνή στην αρχαία Ρώμη. Έτσι, υπαινίσσεται την αρχαιότητα της γιορτής, μέσα από πλήθος λεπτομερειών της αρχιτεκτονικής, της ενδυμασίας, της γλυπτικής και ακόμα και των μουσικών οργάνων, που βασίζονται στα Ρωμαϊκά πρωτότυπα.
Στο πρώτο πλάνο του μεγάλου αυτού πίνακα στέκεται μια κοπέλα με γαλάζιο φόρεμα, που παίζει φλάουτο. Κοιτώντας από κοντά, βλέπουμε ότι το επιστόμιο του ασημένιου φλάουτου έχει το σχήμα κάποιου μικρού πλάσματος. Μια τέτοια απειροελάχιστη λεπτομέρεια μοιάζει ακατανόητη! Πώς και γιατί ο Άλμα-Ταντέμα κατέβαλλε τέτοια σχολαστική προσπάθεια για αυτήν τη μικροσκοπική λεπτομέρεια;
Ίσως βρούμε λυτρωτικές απαντήσεις, αν εφαρμόσουμε το πολύτιμο δώρο της συγκέντρωσης της προσοχής στις λεπτομέρειες. Μπορεί να αποδειχτούν θεραπευτικές, καταπραϋντικές και διαφωτιστικές. Αν σιγάσουμε τον εξωτερικό θόρυβο, ίσως καταφέρουμε να αντιληφθούμε και, αν είμαστε καλλιτέχνες, να καταγράψουμε το μεγαλοπρεπές φαινόμενο που αποκαλούμε ζωή.
Οι λεπτομέρειες δίνουν ζωή στην τέχνη
Όταν αφοσιωνόμαστε, ιδίως στα αριστουργήματα, λαμβάνουμε πάρα πολλά σε αντάλλαγμα. Ο θεατής αισθάνεται να είναι ο αποδέκτης φροντίδας και θησαυρών, που αποκαλύπτονται αργά κάτω από το παρατηρητικό του βλέμμα.
Η Ζακλίν Γούντσον [Jacqueline Woodson], βραβευμένη συγγραφέας, έχει πει: «Όσο πιο συγκεκριμένοι είμαστε, τόσο πιο παγκόσμιο μπορεί να γίνει κάτι. Η ζωή βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Η γενίκευση δεν αντηχεί. Είναι οι ιδιαιτερότητες των πραγμάτων, που αντηχούν.»
Όσο πιο αυθεντικός είναι ο τρόπος με τον οποίο αποδίδονται οι φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες – όπως για παράδειγμα στον πίνακα «Άνοιξη», το πόδι ενός μικρού κοριτσιού, ζωγραφισμένο με υψωμένη τη φτέρνα, έτοιμο να αφήσει το έδαφος ή οι χειρονομίες και τα βλέμματα των προσώπων – τόσο πιο αληθινός είναι ο πίνακας και έτσι μπορούμε ευκολότερα να ταυτιστούμε με αυτόν και να τον πιστέψουμε.
Οι λεπτομέρειες είναι ιδιαίτερα σημαντικές όταν αυτό που απεικονίζεται μας είναι ξένο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση κόσμων της φαντασίας ή του παρελθόντος.
Γιατί αισθανόμαστε ότι η «Άνοιξη» και η αρχαία μαγιάτικη γιορτή είναι τόσο ζωντανές; Διότι ο ίδιος ο Άλμα-Ταντέμα είχε αφιερώσει τον εαυτό του και τον χρόνο του για να μάθει όσα περισσότερα – περισσότερες λεπτομέρειες – μπορούσε σχετικά με την αρχαία Ελλάδα και Ρώμη.
Το ενδιαφέρον και η όρεξη του Άλμα-Ταντέμα για τον αρχαίο κόσμο ήταν ακόρεστα. Οι γνώσεις που είχε αποκτήσει διοχετεύτηκαν σε περισσότερους από 300 πίνακες με αρχαία αρχιτεκτονικά σχέδια και στοιχεία. Η αφοσίωσή του στην πιστή απόδοση της ιστορίας μας προσφέρει έναν πλούτο πληροφοριών σχετικά με το ντύσιμο, τα μουσικά όργανα και τις αρχιτεκτονικές δομές, όπως γίνεται και μέσω της «Άνοιξης». Όλα μαζί καταφέρνουν να μας μεταδώσουν μια αίσθηση για το πώς πρέπει να ήταν η ζωή στον αρχαίο κόσμο.
Σύμφωνα με το περιοδικό του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου [The Dublin University Magazine], το 1879, ο Άλμα-Ταντέμα είχε πει: «Αν θέλετε να μάθετε πώς έμοιαζαν εκείνοι οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι…ελάτε σ’ εμένα. Γιατί εγώ μπορώ να σας δείξω όχι μόνο αυτό που πιστεύω, αλλά και αυτό που γνωρίζω.»
Αναγνωρίζοντας τον Δημιουργό
Σε ένα βίντεο στο διαδίκτυο, ο Γκλεν Βίλπου [Glenn Vilppu], εκπαιδευτής της New Masters Academy, λέει: «Δεν βλέπουμε στ’ αλήθεια κάτι, μέχρι να το σχεδιάσουμε. Νομίζουμε ότι βλέπουμε κάτι, αλλά δεν το βλέπουμε.»
Ο Βίλπου αναφέρεται στο βάθος της ματιάς και της αντίληψής μας και στο πώς αυτό επιφέρει ένα είδος αφοσίωσης στην τέχνη και στο θέμα που έχουμε μπροστά μας. Δημιουργεί τη δέσμευση του καλλιτέχνη να είναι ειλικρινής στην απόδοση του θέματός του και , ως εκ τούτου, να αποκαλύψει μια βαθύτερη αλήθεια του – μια ομορφιά ή μια ουσία.
Παρομοίως, μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα μάτια μας να εντοπίζουν την ομορφιά παντού και πάντα, παρατηρώντας τρυφερά τις λεπτομέρειες της φύσης. Αυτή η διαδικασία ενθαρρύνει και καλλιεργεί μια βαθιά εκτίμηση για τη ζωή και τον φυσικό μας κόσμο.
Όταν μελετάμε κάτι με αμέριστη προσοχή, μοιάζει σαν να μεταφέρεται η συνείδησή μας στα μικρότερα μέρη του χώρου. Θα μπορούσε ίσως να παρομοιαστεί και με προσευχή ή με μια πράξη καθαγίασης της δημιουργίας και του Δημιουργού, που επιτυγχάνεται με την προσφορά της αφοσίωσής μας.
Σύμφωνα με τις ορθόδοξες παραδόσεις, σκοπός των τεχνών είναι να δοξάσουν τον Δημιουργό και τη δημιουργία. Προεκτείνοντας αυτήν την ιδέα, η προσεκτική απόδοση ακόμα και των ελάχιστων λεπτομερειών είναι μια ιερή πράξη. Ο Μιχαήλ Άγγελος είχε πει: «Το αληθινό έργο τέχνης δεν είναι παρά μια σκιά της ουράνιας τελειότητας.» Η αναγνώριση και ο θαυμασμός των λεπτομερειών του φυσικού κόσμου εκ μέρους μας αφ’ ενός αποτίει φόρο τιμής στον Δημιουργό, και κατ’ επέκταση στον δημιουργό μέσα μας, αφ’ ετέρου μας υπενθυμίζει το μεγαλείο και το θαύμα της δημιουργίας.
Καλλιεργώντας την αιώνια υπομονή
Η σωστή απόδοση των λεπτομερειών απαιτεί χρόνο και κόπο, και αυτό απαιτεί μεγάλη υπομονή. Με την περιγραφή και αναζήτηση των φαινομενικά ασήμαντων λεπτομερειών χτίζουμε την ικανότητά μας για υπομονή, καρτερία, αποφασιστικότητα και σταθερότητα.
Αφιερώνοντας τον χρόνο και την προσπάθεια που χρειάζεται για να βρούμε τη σωστή προοπτική, τις σωστές αναλογίες της ανατομικά ακριβούς σκελετικής δομής του χεριού, για να δούμε και να αναπαράγουμε όλες τις διαφορετικές αποχρώσεις του πράσινου και του ροζ στο μπουκέτο των λουλουδιών, που βρίσκεται πάνω στο τραπέζι, για να καταλάβουμε τις λεπτές και δραστικές εναλλαγές του φωτός και της σκιάς στις πτυχές του υφάσματος – αυτές είναι μερικές από τις μύριες λεπτομέρειες που βελτιώνουν τις δεξιότητές μας και την ικανότητά μας να δείχνουμε υπομονή, που αναπτύσσουν τον σεβασμό μας για την αλήθεια και που καλλιεργούν μέσα μας την αγάπη για την ομορφιά, που μας ωθεί να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να την απεικονίσουμε. Κι έτσι, συνεπακόλουθα, θα μπορέσουμε να εμπνεύσουμε αυτά τα αισθήματα και στους άλλους.
Ίσως μπούμε στον πειρασμό να σκεφτούμε ότι στον κόσμο μας της άμεσης ευχαρίστησης και γρήγορης κατανάλωσης τέτοιου είδους προσπάθεια δεν αξίζει τον κόπο. Όταν η προσπάθεια που αφιερώνουμε στις λεπτομέρειες δεν αναγνωρίζεται, μήπως σπαταλάμε τον χρόνο μας;
Όχι. Στο βιβλίο «Στο μπαλέτο: στη σκηνή και στα παρασκήνια» των Σάντρα Λι, Τόμας Χαντ και Τομ Χαντ [“At the Ballet: On Stage, Backstage” by Sandra Lee, Thomas Hunt, and Tom Hunt], απευθύνεται η εξής ερώτηση σε μια σχεδιάστρια κοστουμιών του Μπαλέτου του Σαν Φρανσίσκο [San Francisco Ballet]: «Γιατί αφιερώνεις τόσο χρόνο σε απειροελάχιστες λεπτομέρειες των κοστουμιών, που το κοινό δεν θα παρατηρήσει ποτέ;» Η απάντησή της ήταν: «Θα τις δουν όμως οι χορευτές και θα χορέψουν καλύτερα χάρη σε αυτές.»
΄Έτσι, ο χρόνος και ο κόπος που αφιερώνουμε σε μια εργασία, έχει πάντα κάποιον θετικό αντίκτυπο.
«Η ιδιοφυΐα είναι αιώνια υπομονή», είχε πει ο Μιχαήλ Άγγελος.
Οι λεπτομέρειες εμπνέουν
Οι πίνακες του Άλμα-Ταντέμα έχαιραν ευρείας αποδοχής, όταν οι μεγάλες του πανοραμικές συνθέσεις της αρχαιοελληνικής και ρωμαϊκής ζωής τράβηξαν την προσοχή του Χόλιγουντ. Κάποιες σκηνές στην ταινία του Σεσίλ ΝτεΜίλ «Κλεοπάτρα» (1934) ήταν εμπνευσμένες από τον πίνακα «Άνοιξη».
Όταν αφιερώνουμε όσο χρόνο χρειάζεται για να κάνουμε τα πράγματα καλά, ό,τι έργο κι αν είναι αυτό που έχουμε αναλάβει, τότε η προσοχή με την οποία ετοιμάσαμε ένα γεύμα, βαθμολογήσαμε τα διαγωνίσματα, φροντίσαμε κάποιον άνθρωπο ή δημιουργήσαμε έναν πίνακα, θα εμπνεύσει και άλλους να κάνουν το ίδιο – το καλύτερο που μπορούν.
Και όταν δίνουμε προσοχή σε αυτά που μπορεί να μοιάζουν με ασήμαντες λεπτομέρειες, τότε δείχνουμε φροντίδα για τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο όλο.
Η Μάσα Σάβιτζ είναι ανεξάρτητη συγγραφέας και δημιουργός ταινιών στην περιοχή του Λος Άντζελες.
Μετάφραση και επιμέλεια κειμένου: Αλία Ζάε
