Καθώς ο κόσμος ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ανησυχία για τον ιό του ΚΚΚ (Κινεζικού Κομουνιστικού Κόμματος), κοινώς γνωστός ως νέος κορωνοϊός, διερωτώμαι για την δική μου κατανόηση πάνω στην συμπόνια.
Τι είναι η συμπόνια; Τι σημαίνει να φροντίζουμε άμεσα ή έμμεσα όσους υποφέρουν; Σύμφωνα με τους καιρούς μας, η σημασία αυτής της ερώτησης δεν μπορεί να υποεκτιμηθεί. Στρέφομαι στην τέχνη για να βρω απαντήσεις.
Ένας καλλιτέχνης του πένθους
Ο William Bouguereau, Γάλλος ακαδημαϊκός ζωγράφος, ήταν ένας από τους πιο προικισμένους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα. Διακατεχόταν από μια συνέπεια στην επιθυμία του να είναι καλός στην τέχνη του. Στην πρώιμη καριέρα του, πέρασε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα προσπαθώντας να κατακτήσει τις πολυπλοκότητες του χρώματος και της φόρμας και το 1876, ύστερα από 12 αποτυχημένες προσπάθειες, εξελέγη στην αριστοκρατική Academie des Beaux-Arts της Γαλλίας.
Η σκληρή δουλειά και η αποφασιστικότητα του Bouguereau απέδωσαν καρπούς. Συχνά κέρδιζε σε διαγωνισμούς στα σαλόνια και στις διεθνείς εκθέσεις. Εκλέχτηκε πρόεδρος σε διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και η εταιρεία Γάλλων καλλιτεχνών, ο φιλανθρωπικός σύλλογος που ίδρυσε ο Baron Taylor για να βοηθήσει τους πιο άτυχους καλλιτέχνες, καθώς και ο σύλλογος αποφοίτων στο κολλέγιο της Pons.
Παρά τις πολλές επιτυχίες του όμως, ο Bouguereau υπέμεινε πολλές δυσκολίες. Είχε πέντε παιδιά με την πρώτη σύζυγό του, εκ των οποίων τα τέσσερα έχασαν τη ζωή τους από ασθένειες. Ακόμη και η σύζυγός του πέθανε λίγο μετά την γέννα του πέμπτου παιδιού τους.
Στο βιβλίο με τίτλο «William Bouguereau: Η ζωή και το έργο του», οι συγγραφείς Damien Bartoli και Fred Ross υποθέτουν ότι ο Bouguereau αντιμετώπισε αυτές τις κακουχίες γυρνώντας πίσω στην τέχνη του, το μόνο αποτελεσματικό καταπραϋντικό ενάντια στη θλίψη.
‘Το Πρώτο Πένθος’
Ο Bouguereau διοχέτευσε τον πόνο και τη θλίψη του στην τέχνη του, εκφρασμένη με μολύβι και πινέλο. Τα σκίτσα του έγιναν το φτιαγμένο με εικόνες ημερολόγιό του . Μια από αυτές τις εικόνες έγινε αργότερα «Το πρώτο πένθος».
Η Κara Ross, αντιπρόεδρος και επικεφαλής λειτουργίας του Κέντρου Ανανέωσης της Τέχνης, λέει για το έργο «Το πρώτο πένθος»:
«Η εικόνα είναι πραγματικά ‘μαχαίρι στην καρδιά’, προκαλώντας στον θεατή μια μεγάλη αίσθηση συμπόνιας για το θλιβερό ζευγάρι. … ‘Ο πρώτος θρήνος’ ζωγραφήθηκε αμέσως μετά τον θάνατο του δεύτερου γιού του. Αυτό το έργο έχει τιτλοφορηθεί σωστά, επειδή [για τους Ιουδαίο-χριστιανούς] είναι η πρώτη φορά που ένας άνθρωπος πρέπει πραγματικά να υποφέρει για την απώλεια ενός αγαπημένου του.
‘Ο πρώτος θρήνος’ απεικονίζει τη στιγμή κατά την οποία ο Αδάμ και η Εύα βρίσκουν το άψυχο σώμα του γιού τους Άβελ, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Κάιν. Ο Bouguereau οργάνωσε τη σύνθεσή του σαν μια κλασική ‘Pieta’ – μια Ιταλική λέξη που μεταφράζεται ως ‘συμπόνια’ ή ‘λύπηση’. Οι μορφές είναι σχεδιασμένες μέσα σε ένα τρίγωνο -την πιο σταθερή δομή σύνθεσης- και μια φιγούρα κάθεται μαζί με μια άλλη φιγούρα απλωμένη στα γόνατα του καθισμένου προσώπου. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης της ‘Pieta’ φαίνεται ξεκάθαρα ότι μας πηγαίνει πίσω στην εποχή της Αναγέννησης, στο διάσημο γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου.
Εντούτοις, υπάρχει ένταση μεταξύ της τριγωνικής σύνθεσης και της συγκίνησης που βιώνουν οι φιγούρες. Η συστροφή του σώματος του Άβελ ενισχύει αυτή την ένταση. Η τοποθέτηση των μορφών με αυτό τον τρόπο, επέτρεψε στον Bouguereau να δημιουργήσει μια αίσθηση κίνησης μέσα στην σταθερή τριγωνική σύνθεση. Σκοπός είναι να αναγνωρίσουμε την ιεροπρεπή φύση του γεγονότος μέσα από το τρίγωνο, αλλά και να αισθανθούμε τον πόνο του συμβάντος, μέσω της αριστοτεχνικής απεικόνισης του Bouguereau της ανθρώπινης συγκίνησης, μέσω της γλώσσας του σώματος.
Ο Bouguereau επίσης αποδυνάμωσε τα χρώματα, μειώνοντας την έντασή τους. Ο γκρίζος καπνός που αναδύεται από το θυσιαστήριο στη δεξιά πλευρά του φόντου φαίνεται να γεμίζει και να κυριαρχεί σε ολόκληρο τον ουρανό και να περιβάλλει ακόμα και τις φιγούρες. Το φόντο και η χρήση υποβαθμισμένων χρωμάτων ενισχύουν τη σοβαρότητα του γεγονότος.
Συμπόνια για τα δεινά
Αυτός ο πίνακας με κάνει να αισθάνομαι τον πόνο του Αδάμ και της Εύας, τον πόνο που προκύπτει από την απώλεια ενός αγαπημένου. Υπό αυτή την έννοια, ο Bouguereau έχει κατορθώσει, τουλάχιστον για μένα, τον σκοπό μιας επιτυχημένης ‘Pieta’: τη συμπόνια. Αισθάνομαι συμπόνια για τον Αδάμ και την Εύα που θρηνούν, και την μεγάλη απώλεια που βίωσε ο Bouguereau .
Μέσα από τη σύνθεση, το υποτονικό χρώμα και την ανθρώπινη συγκίνηση, ο Bouguereau δημιούργησε ένα αίσθημα που σε στοιχειώνει, εξαιτίας του πόνου που απεικονίζει, ενός πόνου που έχει βιωθεί παγκοσμίως από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας.
Τι είναι λοιπόν η συμπόνια; Μπορεί να μην είναι κάτι που να μπορεί να περιγραφεί εύκολα με λέξεις, οπότε δεν έχω απόλυτη απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Νομίζω ότι ένα μέρος της φύσης της, είναι η προθυμία να σκεφτόμαστε τους άλλους, Να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου, και να ενεργούμε κατά τρόπο που να μην βλάπτει τους άλλους. Γιατί; Επειδή οι άνθρωποι ήδη υποφέρουν. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να προστεθεί περισσότερος πόνος στον κόσμο λόγω έλλειψης ενσυναίσθησης.
Είναι εύκολο εάν σταθούμε στις μεγάλες επιτυχίες κάποιου ανθρώπου να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται λιγότερη συμπόνια. Αν για παράδειγμα βλέπαμε μόνο τις καλλιτεχνικές επιτυχίες του Bouguereau, θα μιας διέφευγε το γεγονός ότι υπέφερε πολύ από τους θανάτους των τεσσάρων παιδιών του και της πρώτης του συζύγου.
Αυτός ο πίνακας μου θυμίζει ότι ο πόνος δεν είναι ανταγωνισμός. Η ζωή δεν είναι διαγωνισμός για το ποιος υποφέρει περισσότερο. Κανείς δεν θέλει να υποφέρει, αλλά όλοι όμως υποφέρουν. Ο πόνος είναι πραγματικός και όποιος υποφέρει ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, την οικονομική του τάξη, το φύλο, τη φυλή και ούτω καθεξής, αξίζει σεβασμό και συμπόνια.
Καθώς βιώνω αυτή την περίοδο της πανδημίας του ιού του Κ.Κ.Κ, υπενθυμίζω συχνά στον εαυτό μου να σκέφτομαι τους άλλους. Μερικοί από εμάς δεν είναι άρρωστοι ή δεν έχουν ανάγκη, αλλά κάποιοι άλλοι είναι. Τα περιττά ταξίδια και η πρόκληση πανικού βάζουν τους συνανθρώπους μας σε κίνδυνο. Πρέπει να είμαι σε θέση να φροντίζω τον εαυτό μου και την οικογένειά μου κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, αλλά πρέπει επίσης να λάβω υπόψιν ότι και οι άλλοι χρειάζονται να κάνουν το ίδιο.
Η Epoch Times αναφέρεται στο νέο κορωνοϊό, ο οποίος προκαλεί τη νόσο COVID-19, ως τον ιό του ΚΚΚ, επειδή η συγκάλυψη και η κακή διαχείρηση του Κομουνιστικού Κόμματος της Κίνας επέτρεψε στον ιό να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Κίνα και να δημιουργήσει μια παγκόσμια πανδημία.
Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημάνει αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί, έτσι ώστε να μπορούμε να ρωτήσουμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς επηρέασε το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι υποδηλώνει για την ανθρώπινη εμπειρία;».
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνούμε στην σειρά μας: ‘Εισχωρώντας Βαθύτερα. Τι Προσφέρει η Παραδοσιακή Τέχνη στην Καρδιά’’.
Ο Έρικ Μπες [Eric Bess] είναι ένας εν ενεργεία αναπαραστατικός καλλιτέχνης. Κάνει το διδακτορικό του στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).
