Το στρες από μόνο του δεν είναι κακό ούτε αφύσικο. Στην πραγματικότητα, είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας. Το σημαντικό είναι να εξισορροπούμε τις αντιδράσεις μας, να μην ‘κλειδώνουμε’ στην κατάσταση στρες και να μπορούμε να χαλαρώνουμε όταν οι περιστάσεις το επιτρέπουν.
Τα προσαρμογόνα είναι ουσίες γνωστές από αρχαιοτάτων χρόνων στην παραδοσιακή ιατρική για την ιδιότητά τους να μειώνουν τα βλαβερά αποτελέσματα του στρες στο σώμα και τον νου.
Τα προσαρμογόνα βότανα, όπως το ασβαγκάντα (ή βιθάνια ή ινδικό τζίνσενγκ), το τζίνσενγκ, η ροδιόλα, το τούλσι (ή ιερός βασιλικός ή ώκιμον το λεπτανθές) και η ρίζα γλυκόριζας, περιέχουν ουσίες που ρυθμίζουν τις αντιδράσεις του οργανισμού μας στο στρες και τα επίπεδα της κορτιζόλης.
Καθώς το στρες είναι μια κατάσταση που αφορά και τον νου και το σώμα, τα προσαρμογόνα βότανα είναι αποτελεσματικά γιατί δρουν σε πολλαπλά επίπεδα και στις δυο αυτές διαστάσεις.
Πώς αντιδρά το σώμα μας στο στρες
Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή ή πρόκληση, το σώμα μας ανταποκρίνεται με στρες: ένα περίπλοκο σύστημα φυσιολογικών και ψυχολογικών αλλαγών, που μας βοηθούν να χειριστούμε την κατάσταση. Με λίγα λόγια, πρόκειται για ένα σύστημα που μας προετοιμάζει να δράσουμε. Η αντίδρασή μας ρυθμίζεται από δύο κεντρικά συστήματα του σώματος: τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA) και το συμπαθητικό νευρικό σύστημα.
Όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλή, ο υποθάλαμος στον εγκέφαλο απελευθερώνει μια ορμόνη, που λέγεται ορμόνη απελευθέρωσης κορτικοτροπίνης. Αυτή η ορμόνη αργότερα διεγείρει την υπόφυση για να απελευθερώσει αδρενοκορτικοτροπική ορμόνη. Αυτό με τη σειρά του διεγείρει τους επινεφρίδιους αδένες, οι οποίοι απελευθερώνουν κορτιζόλη και άλλες ορμόνες του στρες μέσα στο αίμα. Αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων αδένων αποτελεί τον άξονα HPA.
Ανάμεσα σε αυτό το πλήθος και την αλληλεπίδραση των αδένων και των ορμονών, μία ορμόνη κλέβει την παράσταση: η κορτιζόλη, γνωστή και ως ορμόνη του στρες. Ο λόγος που η κορτιζόλη ξεχωρίζει είναι ότι έχει έντονη και πολυδιάστατη επίδραση στο σώμα.
Η απελευθέρωση κορτιζόλης ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, που προκαλεί την αντίδραση «μάχης ή φυγής». Αυτό σημαίνει απελευθέρωση αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, ορμονών που αυξάνουν τους καρδιακούς παλμούς και την πίεση του αίματος, διαστέλλουν τους αεραγωγούς για να βελτιώσουν την πρόσληψη οξυγόνου και διεγείρουν την απελευθέρωση γλυκόζης από το συκώτι. Όλα αυτά έχουν έναν σκοπό: να βάλουν το σώμα σε εγρήγορση και να το ετοιμάσουν για δράση.
Η αλληλεπίδραση του άξονα ΗΡΑ και του συμπαθητικού νευρικού συστήματος αποτελεί μέρος αυτού που ονομάζουμε αντίδραση στο στρες. Είναι κάτι που μπορούμε να μετρήσουμε εργαστηριακά και να παρατηρήσουμε αντικειμενικά.
Αν και η αντίδραση στρες χρειάζεται όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε στρεσογόνους παράγοντες, μπορεί να αποβεί βλαβερή για το σώμα αν παραμένει ενεργοποιημένη για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα.
Το χρόνιο στρες βλάπτει το σώμα
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι το στρες προκαλεί προσωρινή αναστολή της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, το χρόνιο στρες μπορεί να δημιουργήσει, αφ’ ενός, περιπλοκές στη νοητική κατάσταση του ατόμου και, αφ’ ετέρου, καρδιοαγγειακές νόσους.
Τα προσαρμογόνα μετριάζουν αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις. Τα προσαρμογόνα βότανα περιέχουν ένα σύνολο ωφέλιμων για το σώμα ουσιών, όπως οι πολυσακχαρίτες, τα αλκαλοειδή και τα τριτερπενοειδή. Αυτά τα συστατικά θεωρητικά ρυθμίζουν την αντίδραση του σώματος στο στρες μέσω της επίδρασης που έχουν στον άξονα ΗΡΑ και στα άλλα συστήματα που εμπλέκονται στη ρύθμιση του στρες.
Φαίνεται ότι τα προσαρμογόνα επηρεάζουν τις ορμόνες του στρες, όπως την κορτιζόλη, την αδρεναλίνη και τη νοραδρεναλίνη, ενισχύοντας μια υγιή αντίδραση στο στρες.
Επιπλέον, ενώ το χρόνιο στρες οδηγεί και στη δημιουργία φλεγμονών στο σώμα και, κατ’ επέκταση, σε πλήθος προβλημάτων υγείας, τα προσαρμογόνα έχουν αντιφλεγμονώδη δράση, προάγοντας την υγεία συνολικά.
Τα κοινά βότανα και η αποτελεσματικότητά τους ως προσαρμογόνα
Aσβαγκάντα
To ασβαγκάντα, γνωστό και ως ινδικό τζίνσενγκ, είναι ένα δημοφιλές προσαρμογόνο βότανο που χρησιμοποιείται ευρέως στη αγιουρβεδική ιατρική.
Σε μια τυχαιοποιημένη, διπλά τυφλή, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Indian Journal of Psychological Medicine (pdf), χορηγήθηκε ασβαγκάντα σε μια ομάδα 64 ατόμων, που είχαν αναφέρει οι ίδιοι ψυχικό στρες. Οι συμμετέχοντες ήταν γενικά υγιείς, χωρίς άλλα προβλήματα πλην του στρες και ανήκαν σε διάφορες ηλικιακές κατηγορίες, από 18-54 ετών.
Οι ερευνητές δοκίμασαν να μετρήσουν την επίδραση του ασβαγκάντα με διάφορες μεθόδους. Χρησιμοποίησαν επίσης κλίμακες του στρες και βιοχημικούς δείκτες, όπως τα επίπεδα κορτιζόλης ορού, για να καθορίσουν τα επίπεδα του αντιληπτού στρες, κατάθλιψης και άγχους, καθώς και τη γενική κατάσταση του οργανισμού.
Τα αποτελέσματα κατέδειξαν τη δύναμη του ασβαγκάντα: στην ομάδα που έλαβε 300ml εκχύλισμα ρίζας ασβαγκάντα δύο φορές την ημέρα επί 60 ημέρες παρατηρήθηκε σημαντική μείωση του αντιληπτού στρες, των επιπέδων κορτιζόλης ορού και των επιπέδων άγχους συγκριτικά με την ομάδα που έλαβε εικονικό φάρμακο (πλασέμπο).
Τα αποτελέσματα εκφράζονται με τιμές σημαντικότητας (p-value), οι οποίες δείχνουν την πιθανότητα των παρατηρούμενων διαφορών να οφείλονται σε τυχαίους παράγοντες. Μια τιμή σημαντικότητας μικρότερη του 0,05 θεωρείται στατιστικά σημαντική, δείχνει δηλαδή ότι τα αποτελέσματα που λάβαμε δεν μπορεί να είναι ολωσδιόλου τυχαία. Οι τιμές σημαντικότητας που προέκυψαν στη μελέτη για τα αποτελέσματα του ασβαγκάντα τόσο για το αντιληπτό στρες όσο και για το άγχος ήταν μικρότερες του 0,0001, ενώ η τιμή για την κορτιζόλη ορού ήταν 0,0006.
Μια συστηματική αναθεώρηση 62 ερευνητικών εργασιών που δημοσιεύθηκαν στο Journal of Alternative and Complementary Medicine (pdf) βρήκε ότι τα συμπληρώματα ασβαγκάντα καταπράυναν το στρες και το άγχους, χωρίς ιδιαίτερες παρενέργειες.
Ροδιόλα (Rhodiola Rosea)
Η ροδιόλα είναι άλλο ένα προσαρμογόνο βότανο που συντελεί στη μείωση του στρες, βελτιώνοντας παράλληλα τη γνωστική λειτουργία και τη σωματική απόδοση, ενώ ωφελεί και σε περιπτώσεις υπερκόπωσης.
Μια ανοιχτή, πολυκεντρική, μονόκλωνη δοκιμή περιελάμβανε τη χορήγηση 400 χιλιοστόγραμμων του εκχυλίσματος σε ασθενείς επί 12 εβδομάδες. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι η εγρήγορση, η ηρεμία και η καλή διάθεση βελτιώθηκαν σταδιακά. Τα πρώτα αποτελέσματα άρχισαν να φαίνονται μετά από μόλις μια εβδομάδα.
Τζίνσενγκ
Το τζίνσενγκ είναι ένα πολύ γνωστό προσαρμογόνο βότανο, που χρησιμοποιείται ευρύτατα στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική για την ενίσχυση της ευεξίας του οργανισμού.
Σε ένα μικρό, τυχαιοποιημένο, διπλά τυφλό πείραμα, οι ασθενείς έλαβαν 200 χιλιοστόγραμμα Panax ginseng για έως και 8 εβδομάδες. Μετά από τις πρώτες 4, τα πεδία κοινωνικότητας, ψυχικής υγείας και ψυχικών στοιχείων συνολικά έδειξαν βελτίωση. Ας σημειωθεί, όμως, ότι η έρευνα έγινε σε μικρό δείγμα πληθυσμού και η επίδραση του τζίνσενγκ δεν ξεπέρασε τις 8 εβδομάδες του πειράματος, κάτι που ίσως σημαίνει ότι το τζίνσενγκ δεν είναι κατάλληλο για μακροχρόνια χρήση.
Τούλσι και Γλυκόριζα
Το τούλσι (ιερός βασιλικός) και η γλυκόριζα έχουν πολλαπλά οφέλη στο ανθρώπινο σώμα, όπως τη μείωση του στρες και του άγχους, τη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι μέχρι τώρα μελέτες δείχνουν ότι τα προσαρμογόνα βότανα πράγματι λειτουργούν θετικά και βοηθούν τον άνθρωπο να ανταπεξέλθει στο στρες και το άγχος, μειώνοντας τα επίπεδα της κορτιζόλης. Ωστόσο, δεν πρέπει να τα θεωρούμε ως επιμέρους ‘φάρμακα’, αλλά μάλλον ως μέρος μιας ολιστικής προσέγγισης για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση του άγχους και των στρεσογόνων παραγόντων.
Μετάφραση: Αλία Ζάε
