«Γνώση είναι να ξέρεις ότι η ντομάτα είναι φρούτο. Σοφία είναι να μην την βάζεις στη φρουτοσαλάτα.»
O παραπάνω αφορισμός, που αποδίδεται στον Βρετανό δημοσιογράφο και χιουμορίστα Μάιλς Κίνγκτον (1941-2008), συνοψίζει πολύ εύγλωττα τη διάκριση μεταξύ γνώσης και σοφίας.
Σε αντίθεση με τη γνώση, η σοφία είναι μία από τις τέσσερεις βασικές αρετές, οι οποίες αποκτώνται με την πρακτική και τη συνήθεια και όχι απλώς διαβάζοντας ένα εγχειρίδιο ή ακούγοντας τα λόγια ενός δασκάλου.
Οι περισσότεροι σχολιαστές συμφωνούν ότι, σε αντίθεση με τα μαθηματικά ή τη γεωγραφία, η σοφία δεν μπορεί να διδαχθεί σε μια τάξη. Ωστόσο, μπορεί να ενθαρρυνθεί η ανάπτυξή της. Δύο από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιστορίας, για παράδειγμα, ο Σωκράτης και ο Ιησούς, προσπάθησαν να εμπνεύσουν την αναζήτηση της σοφίας, ο μεν πρώτος με τις ερωτήσεις του και ο Ιησούς με τις παραβολές του. Πιο κοντά στην εποχή μας, αρκετοί συγγραφείς του 19ου αιώνα είχαν έναν παρόμοιο στόχο, μεταγγίζοντας παραδόσεις, ηθικές αρχές και αξίες μέσω των έργων τους.
Δεδομένης της συχνά αναφερόμενης σύγχυσης και της ψυχικής δυσφορίας μεταξύ των παιδιών και των νέων μας σήμερα, θα ήταν καλό να ακολουθήσουμε τα παραδείγματα των παλαιών δασκάλων και να βοηθήσουμε τους νέους να καλλιεργήσουν την ικανότητά τους για διάκριση και αντίληψη, που ίσως τους βοηθήσουν στην κατάκτηση της σοφίας.
Εδώ, σας προτείνω έξι «εργαλεία» κατάλληλα για αυτό τον σκοπό.
Λογοτεχνία και Ιστορία
Οι μύθοι του Αισώπου, οι ιστορίες της Λούσι-Μωντ Μοντγκόμερι για την «Άννα των Αγρών», οι διασκευασμένες για νέους ή παιδιά βιογραφίες προσωπικοτήτων όπως ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, η Αμέλια Έρχαρτ και ο Θεόδωρος Ρούσβελτ, τα μυθιστορήματα της Τζέην Ώστεν, του Ντίκενς, του Τολστόη και τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ είναι λίγες μόνο από τις χιλιάδες ιστορίες που προσφέρουν πληθώρα μαθημάτων που βοηθούν στην όξυνση της κρίσης.
Τέτοια βιβλία αποτελούν ένα εργαστήριο ανθρώπινης συμπεριφοράς, ένα μέρος όπου οι νέοι μπορούν να παρατηρήσουν την αρετή και την αχρειότητα, το καλό και το κακό, με σχετική ασφάλεια. Μπορεί να μην το συνειδητοποιούν, αλλά διαβάζοντας αυτά τα κλασικά βιβλία, απορροφούν σημαντικά μαθήματα για τη ζωή και την ηθική, δημιουργώντας ένα “απόθεμα” σοφίας.
Η πείρα των μεγαλυτέρων
Τα τελευταία 60 χρόνια, η κοινωνία μας βίωσε την κατάρρευση του γάμου και της οικογένειας, την άνοδο της νεανικής κουλτούρας και τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, ιδίως στην επικοινωνία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η συνέπεια; Οι μέντορες των νέων μας είναι πιο συχνά οι συνομήλικοί τους, έφηβοι ή εικοσάρηδες, ακριβώς όπως οι ίδιοι.
Για να αντιμετωπιστεί αυτή η καταστροφική τάση, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε τους νέους να συνδέονται περισσότερο με τους γονείς τους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες και με ενήλικες μέντορες, όπως οι δάσκαλοι, οι προπονητές και οι εργοδότες. Ένας θείος, που έχει ζήσει λίγο παραπάνω, θα είναι πιθανότατα πολύ πιο λογικός για το πώς να αντιμετωπίζει κανείς τα πράγματα από ό,τι ένας «φίλος» από το λύκειο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η τέχνη της παύσης
Ένα συνηθισμένο σημάδι σοφίας είναι η ικανότητα, όταν αντιμετωπίζει κανείς ένα πρόβλημα, να σκέπτεται πριν ενεργήσει, εξετάζοντας πρώτα τις πιθανές λύσεις και τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειές τους. Ωστόσο, πολλοί ενήλικες, από εξέχοντα πρόσωπα μέχρι απλούς ανθρώπους, δεν έχουν ούτε οι ίδιοι την ικανότητα να διαβλέπουν το μέλλον. Παραμένουν εσαεί στην εφηβεία, μπερδεύουν τη λάμψη με το χρυσάφι και αντιδρούν παρορμητικά χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις συνέπειες των πράξεών τους.
Με το παράδειγμα και τα λόγια μας, μπορούμε να διδάξουμε στους νέους να αφιερώνουν χρόνο για να σκεφτούν προτού δράσουν.
Η αξία του λάθους
Κανένας γονιός δεν θέλει να δει το παιδί του να αποτυγχάνει. Κάποιοι γονείς γκρινιάζουν στους γιους και τις κόρες τους, όταν είναι πια στο Λύκειο, να αφήσουν τα τηλέφωνά τους στην άκρη και να διαβάσουν για το διαγώνισμα της βιολογίας της επόμενης ημέρας. Άλλοι ακούνε με συμπάθεια τις δικαιολογίες ενός εφήβου που παραιτήθηκε από μια καλοκαιρινή δουλειά μετά από δύο μόνο ημέρες. Κάποιοι μπορεί ακόμα και να καλέσουν έναν καθηγητή κολεγίου για να διαμαρτυρηθούν για τον κακό βαθμό που πήρε ο γιος ή η κόρη τους σε ένα διαγώνισμα.
Όταν προσπαθούμε πάντα να εξομαλύνουμε και να διευκολύνουμε τον δρόμο των παιδιών μας, ουσιαστικά τα εμποδίζουμε να προετοιμαστούν για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που θα συναντήσουν ως ενήλικες. Προστατεύοντάς τα από την εμπειρία της αποτυχίας ή του λάθους, τα στερούμε από τις ευκαιρίες να αποκομίσουν πολύτιμα μαθήματα που οδηγούν στη σοφία. Όταν τα παιδιά μας πέφτουν κάτω, είτε κυριολεκτικά είτε μεταφορικά, μπορούμε να τα σηκώνουμε, να τα τινάζουμε και να τους προσφέρουμε τη συμπάθεια και τις συμβουλές μας, έχοντας πάντα κατά νου ότι είναι αυτές οι μικρές “ήττες” της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας που θα τους δώσουν τη δύναμη, την ανθεκτικότητα και την οξυδέρκεια να ξεπερνούν αργότερα τις πιο σοβαρές προκλήσεις της ενήλικης ζωής.
Τα πρότυπα για μια καλή ζωή
Η πρώιμη εκπαίδευση σε αρετές όπως η ειλικρίνεια, η καλοσύνη, η επιμονή και το θάρρος γεννά σοφία. Διδάσκοντας αυτά τα θετικά γνωρίσματα του χαρακτήρα στα παιδιά μας και αποτελώντας εμείς οι ίδιοι ζωντανό παράδειγμα, τα βοηθάμε στην επίπονη ανάβασή τους προς τη σοφία. Για παράδειγμα, η καλοσύνη μάς καθιστά ικανούς να σκεφτόμαστε και δείχνουμε κατανόηση στους άλλους. Ή η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε με γενναιότητα τα προβλήματα αντί να το βάζουμε στα πόδια, δημιουργεί δυνατούς και άξιους ανθρώπους, πολύτιμους σε κάθε περίσταση.
Ένα ταπεινό πνεύμα
Η προσευχή της γαλήνης συμπυκνώνει την ταπεινότητα που συνοδεύει απαραιτήτως τη σοφία: «Θεέ μου, δώσε μου τη γαλήνη να αποδέχομαι τα πράγματα που δεν μπορώ να αλλάξω, το θάρρος να αλλάζω τα πράγματα που μπορώ και τη σοφία να γνωρίζω τη διαφορά». Η αναγνώριση των ορίων μας, ένα ακόμη εργαλείο στην άσκηση της ορθής κρίσης, είναι γνώρισμα των σοφών και μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε την ηρεμία που αναφέρεται στην προσευχή.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες, ακόμη και αστεία, για ασκητές που ζουν σε κορυφές βουνών. Το βουνό αντιπροσωπεύει μια επίπονη και ακόμη και επικίνδυνη ανάβαση. Ο ασκητής αντιπροσωπεύει τη σοφία.
Όταν ενθαρρύνουμε τους νέους μας να αναζητήσουν τη σοφία από νωρίς, τους δίνουμε μια ώθηση για να ανέβουν σε αυτό το βουνό.
Του Jeff Minick
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
