Ο ακριβής αριθμός των νεκρών παραμένει άγνωστος, καθώς συνεχίζονται οι εχθροπραξίες στη Δυτική Παπούα, κυρίως σε δυσπρόσιτες ορεινές περιοχές με περιορισμένη επικοινωνία.
Στην αποσταθεροποιημένη κατάσταση συμβάλλουν και οι συγκρούσεις μεταξύ του στρατού της Ινδονησίας και της ένοπλης πτέρυγας του Κινήματος για την Ελεύθερη Παπούα.
Σύμφωνα με τον ανεξάρτητο οργανισμό παρακολούθησης ACLED (Armed Conflict Location & Event Data), η βία στην Παπούα έχει φτάσει στα υψηλότερα επίπεδα από το 2024, με βασικό παράγοντα την κλιμάκωση των συγκρούσεων μεταξύ του στρατού και του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού της Δυτικής Παπούα (TPNPB). Ο ACLED κατέγραψε 29 περιστατικά μεταξύ του TPNPB και των ινδονησιακών δυνάμεων ασφαλείας τον Μάιο, έναντι έξι του προηγούμενου μήνα.
Σε μια πρόσφατη σύγκρουση, στις 14 Μαΐου, στην περιοχή Σουγκάπα της Κεντρικής Παπούα, σκοτώθηκαν 18 άτομα. Οι πληροφορίες για την ταυτότητά τους είναι αντικρουόμενες.
Ο στρατός υποστήριξε ότι όλοι οι νεκροί ήταν μέλη του TPNPB, τα οποία επιτέθηκαν σε στρατιώτες την ώρα που προσπαθούσαν να προσφέρουν υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης σε χωριά της Ίνταν Τζάγια. Ωστόσο, εκπρόσωποι του TPNPB ανέφεραν ότι μόνο τρεις από τους νεκρούς ήταν αντάρτες και οι υπόλοιποι άμαχοι.
Η πρεσβεία της Ινδονησίας στο Ουέλιγκτον υιοθέτησε την εκδοχή του στρατού, χαρακτηρίζοντας όλα τα θύματα «μέλη ένοπλης εγκληματικής ομάδας».
Η πολιτική βία στην Παπούα έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτη αύξηση, με το 2023 και το 2024 να εμφανίζονται ως τα πιο βίαια έτη από τότε που η ACLED ξεκίνησε την καταγραφή των γεγονότων στην Ινδονησία, το 2015.
Ανεπιτυχείς προσπάθειες ειρήνευσης
Παράλληλα, έχει προκαλέσει σοκ η κυκλοφορία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενός βίντεο που απεικονίζει επίθεση στην επαρχία Ένγκα της Παπούα Νέας Γουινέας (Papua New Guinea – PNG), περιοχή με ιστορικό φυλετικών συγκρούσεων.
Τέτοιες μάχες διεξάγονται συχνά με ματσέτες και οι αρχές δυσκολεύονται να επιβάλουν την τάξη. Στα τέλη Μαΐου, μονάδα του στρατού της Παπούα Νέας Γουινέας αναγκάστηκε να διαφύγει από ενέδρα με ανταλλαγή πυρών.
Όπως και στη Δυτική Παπούα, έτσι και στην Παπούα Νέα Γουινέα, η βία συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το ζήτημα της ανεξαρτησίας — στη συγκεκριμένη περίπτωση της Νήσου Μπουγκαινβίλ.
Υπήρχαν προσδοκίες ότι οι διαπραγματεύσεις του Μπέρναμ, με συντονιστή τον πρώην Γενικό Κυβερνήτη της Νέας Ζηλανδίας και βετεράνο στρατιωτικό Σερ Τζέρι Ματαπέρε, ο οποίος είχε ηγηθεί της ειρηνευτικής δύναμης το 1997, θα οδηγούσαν σε ειρηνική επίλυση της διαφοράς.
Το στρατόπεδο Μπέρναμ, στη Νότια Νήσο της Νέας Ζηλανδίας, αποτελεί ιστορικό τόπο για τις διαπραγματεύσεις που έθεσαν τέλος στη σύρραξη της Μπουγκαινβίλ, το 1997.
Είναι εφικτή η ανεξαρτησία;
Το 2019, περίπου το 97,7% των κατοίκων της Μπουγκαινβίλ ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας σε δημοψήφισμα που προέβλεπε η ειρηνευτική συμφωνία του 2001. Ωστόσο, η ψήφος δεν ήταν νομικά δεσμευτική, καθώς την τελική απόφαση ορίζει το κοινοβούλιο.
Οι δύο κυβερνήσεις διαφωνούν πλέον για το πώς πρέπει να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα στο κοινοβούλιο της Παπούα Νέας Γουινέας. Η Πορτ Μόρεσμπι ζητεί πλειοψηφία δύο τρίτων, ενώ η Μπουγκαινβίλ αρκείται σε απλή πλειοψηφία.
Ο πρόεδρος της Μπουγκαινβίλ, Ισμαήλ Τοροάμα, χαρακτήρισε τον τρέχοντα γύρο διαβουλεύσεων ως το τελευταίο κεφάλαιο σε μια διαδικασία σχεδόν τριάντα ετών, εκφράζοντας την αγανάκτησή του για αυτό που θεωρεί ως «τακτική καθυστέρησης» από πλευράς της κυβέρνησης της Παπούα Νέας Γουινέας.
Υποστήριξε ότι το δημοψήφισμα είναι δεσμευτικό, τόσο βάσει του Εθνικού Συντάγματος της Παπούα Νέας Γουινέας όσο και της Συμφωνίας Ειρήνης της Μπουγκαινβίλ (Bougainville Peace Agreement – BPA).
Απέρριψε επίσης κατηγορηματικά εναλλακτικές προτάσεις της κυβέρνησης, όπως «ελεύθερη ένωση» ή «ομοσπονδία», λέγοντας πως είναι απαράδεκτες για τους πολίτες της Μπουγκαινβίλ που «πέθαναν για την ανεξαρτησία».
Σύμφωνα με τον ίδιο, αν δεν υπάρξει συμφωνία που να προβλέπει ρητά την ανεξαρτησία, τότε η αντιπροσωπεία του Μπουγκαινβίλ θα εξετάσει «όλα τα προηγούμενα και νομικά διαθέσιμα μέσα».
Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την υιοθέτηση ενός Συντάγματος Ανεξαρτησίας και τον ορισμό ημερομηνίας ανακήρυξης την 1η Σεπτεμβρίου 2027, όταν θα συνέλθει η Συντακτική Συνέλευση της Μπουγκαινβίλ αργότερα μέσα στον μήνα.
Ανάλογη απαίτηση είχε διατυπώσει και σε προηγούμενες διαβουλεύσεις στην Πορτ Μόρεσμπι. Τότε, ο πρωθυπουργός της Παπούα Νέας Γουινέας, Τζέημς Μαράπε, είχε δηλώσει ότι πρόκειται για «συνταγματικό ζήτημα που απαιτεί απόφαση του κοινοβουλίου», υπονοώντας ότι την τελική ευθύνη φέρουν οι βουλευτές.
Είχε επίσης τονίσει ότι πρέπει να συνεκτιμηθούν οι οικονομικές συνέπειες μιας πιθανής απόσχισης, επισημαίνοντας ότι το 95% του προϋπολογισμού της Μπουγκαινβίλ προέρχεται από την κυβέρνηση της Παπούα Νέας Γουινέας ή από διεθνείς δωρητές.
Όπως είπε, το ζήτημα «της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας της Μπουγκαινβίλ πρέπει να ενσωματωθεί στις συνομιλίες».
Σημείωσε επίσης ότι, τη δεδομένη στιγμή, μόλις το 5% του προϋπολογισμού της περιοχής καλύπτεται από ίδιους πόρους, κάτι που, όπως ανέφερε, αποτελεί «σοβαρό ζήτημα» εν όψει των διαπραγματεύσεων.
Η κυβέρνηση της Παπούα Νέας Γουινέας φέρεται επίσης να ανησυχεί ότι η χώρα, ήδη επιβεβαρυμένη από ενδοφυλετικές διενέξεις, κινδυνεύει με περαιτέρω αποσχίσεις.
«Έχουμε πάνω από 800 γλώσσες, 20 επαρχίες, μία εθνική πρωτεύουσα και [την] Αυτόνομη Κυβέρνηση της Μπουγκαινβίλ», δήλωσε ο Μαράπε.
«Αν δεν διαχειριστούμε σωστά αυτή τη διαδικασία, κινδυνεύουμε να ανοίξουμε τον δρόμο για παρόμοια κινήματα σε άλλα μέρη της χώρας.»
