Μετάφραση και επιμέλεια: Αλία Ζάε
Η ποιότητα της ζωής μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα συναναστροφής με τους άλλους και από το επίπεδο στο οποίο κινούνται οι σχέσεις μας. Η ευγένεια, όσο ξεπερασμένη κι αν ακούγεται σαν έννοια, είναι ζωτικής σημασίας για την καθημερινή ευτυχία και αρμονία, που εξαρτάται και από τα μικρά και φαινομενικά ασήμαντα πράγματα. Όταν σκεφτόμαστε τους άλλους και θυσιάζουμε γι’ αυτούς, όταν βλέπουμε ότι κι εκείνοι μάς σκέφτονται και θυσιάζουν για εμάς, δεν είναι αυτό μια πρακτική εκδήλωση της ανθρώπινης καλοσύνης που φωτίζει τον κόσμο;
Ωστόσο, ενίοτε παραγνωρίζουμε την αληθινή ευγένεια και προσηλωνόμαστε στους κανόνες καλής συμπεριφοράς, οι οποίοι μπορεί να είναι όχι απλώς υπερβολικοί, αλλά και εντελώς α-νόητοι.
Το παρακάτω άρθρο περιέχει δυο ανεκδοτολογικές ιστορίες από την παλιά ισπανική Αυλή, οι οποίες καταδεικνύουν πόσο καταστροφική αποβαίνει η εμμονή στους τύπους όταν παρακάμπτει την ουσία και αγνοεί τη λογική.
Οι ιστορίες προέρχονται από το «Βιβλίο Καλών Τρόπων και Ευγένειας για Κυρίους» του Σέσιλ Μπ. Χάρτλεϋ, εκδ. Locke & Bubier, 1875. Ας μην μας παραπλανά όμως ο τίτλος: η ευγένεια και οι καλοί τρόποι είναι τόσο αντρική όσο και γυναικεία υπόθεση. (Σ.τ.Μ.)
Β΄ ΜΕΡΟΣ
Εθιμοτυπικοί κανόνες (‘ετικέτα’) υπάρχουν σε κάθε μεριά του γνωστού μας κόσμου είτε πρόκειται για απομονωμένες φυλές της Αφρικής – στις οποίες, για παράδειγμα, απαγορεύεται να πλησιάσει κανείς τον αρχηγό επί ποινή θανάτου χωρίς να προηγηθούν ειδικές τελετουργίες – είτε για τους πιο εκλεπτυσμένους ευρωπαϊκούς αριστοκρατικούς κύκλους, όπου η ιπποτική συμπεριφορά και η πνευματική καλλιέργεια έχουν διαμορφώσει ένα λεπτομερές σύνολο κανόνων συμπεριφοράς, που καθορίζει κάθε πτυχή των ανθρώπινων σχέσεων.
Παρόλο που η ετικέτα είναι μέρος κάθε κοινωνίας, ο βαθμός αυστηρότητας των κανόνων και της εφαρμογής τους ποικίλει. Όταν δεν κυριαρχεί η λογική και το μέτρο, οι εθιμοτυπικοί κανόνες γίνονται πολλές φορές αφορμή για γελοίες ή ακόμα και τραγικές καταστάσεις.
Παραδείγματος χάριν, στο παρελθόν, η εθιμοτυπία στην Ευρώπη ακολουθούσε τις επιταγές των γαλαζοαίματων. Αν εκείνοι τύγχαναν αμετροεπείς, στερούνταν φρόνησης και ταύτιζαν τον εαυτό τους με το αξίωμά τους, απαιτώντας για τον πρώτο τον σεβασμό που οφειλόταν στο δεύτερο., τότε οι κανόνες που επέβαλλαν ήταν όχι μόνο άχρηστοι, αλλά και παράλογοι.
Μια τέτοια περίπτωση ήταν και η ετικέτα στην ισπανική Αυλή:
«Οι βασιλιάδες της Ισπανίας, οι πιο υπερήφανοι και οι πιο ματαιόδοξοι της γης, όρισαν κάποτε έναν άχρηστο και πολύ ανόητο εθιμοτυπικό κανόνα. Η ποινή για την παραβίασή του ήταν αντιστρόφως ανάλογα σοβαρή: όποιος ακουμπούσε το πόδι της βασίλισσας, για οποιονδήποτε λόγο, εκτελούνταν άμεσα.
Μια μέρα, η νεαρή σύζυγος του βασιλιά Καρόλου Β΄, είχε βγει για ιππασία με την ακολουθία της. Κάποια στιγμή, το άλογό της τρόμαξε και σηκώθηκε στα πίσω πόδια, ρίχνοντας τη βασίλισσα κάτω. Όμως το πόδι της είχε παγιδευτεί στον αναβολέα και όπως το άλογο άρχισε να καλπάζει, η βασίλισσα σερνόταν στη γη πίσω του. Όσοι ήταν μαζί της στέκονταν και κοιτούσαν χωρίς να τολμά κανείς να παρέμβει για να τη σώσει, φοβούμενοι τον αυστηρό κανόνα και την ποινή που θα έπεφτε στα κεφάλια τους.
Έτσι η βασίλισσα θα είχε βρει άδοξο τέλος, αν δεν βρίσκονταν κοντά δυο Γάλλοι αξιωματικοί, οι οποίοι αγνοώντας την ετικέτα που παρέλυε όλους τους Ισπανούς έσπευσαν να τη βοηθήσουν. Ο ένας σταμάτησε το άλογο και ο άλλος ελευθέρωσε από τον αναβολέα το πόδι της λιπόθυμης από τον πόνο και τον φόβο βασίλισσας. Οι δυο Γάλλοι συνελήφθησαν πάραυτα και οδηγήθηκαν στη φυλακή, ενώ η βασίλισσα μεταφερόταν με φορείο στο παλάτι. Όταν συνήλθε λίγο την επόμενη μέρα, αν και ακόμα άρρωστη και αδύναμη, σηκώθηκε από το κρεβάτι της για να ικετεύσει γονατιστή τον βασιλιά και σύζυγό της να δώσει χάρη στους δυο σωτήρες της. Η παράκλησή της έγινε αποδεκτή υπό έναν όρο: οι δυο παράτολμοι ξένοι έπρεπε να εγκαταλείψουν χωρίς καθυστέρηση την Ισπανία…»
Το επόμενο ανέκδοτο είναι πάλι από την Ισπανία. Ο παραλογισμός της ιστορίας είναι τόσο μεγάλος, ώστε αν δεν υπήρχαν ιστορικά στοιχεία να τη στηρίξουν θα φάνταζε απολύτως ψεύτικη:
«Κάποτε, ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Γ΄ αρρώστησε βαριά. Μη μπορώντας να σηκωθεί, τον τοποθέτησαν σε μια μεγάλη πολυθρόνα απέναντι από το τζάκι του, όπου έκαιγε μια δυνατή φωτιά. Όμως τα ξύλα ήταν υπερβολικά πολλά και η φωτιά φούντωσε τόσο που η ζέστη άρχισε να γίνεται ανυπόφορη κοντά στο τζάκι. Οι αυλικοί απομακρύνονταν όλο και περισσότερο από την εστία και τον βασιλιά. Ο μοναδικός που είχε το δικαίωμα να φροντίσει τη βασιλική φωτιά ήταν ο Δούκας Ντ’Ουσέδε, ο οποίος όμως ήταν απών. Κανείς από τους παριστάμενους δεν τολμούσε να παραβιάσει το πρωτόκολλο και να πάει να χαμηλώσει τη φωτιά. Απών ήταν και ο αρχιθαλαμηπόλος του βασιλιά, ο οποίος ήταν ο μοναδικός που είχε το δικαίωμα να αγγίξει την πολυθρόνα και το σκαμπό για τα πόδια του βασιλιά. Πολύ αδύναμος για να κινηθεί μόνος του, ο βασιλιάς παρακαλούσε τους αυλικούς να μετακινήσουν την πολυθρόνα του, μάταια όμως. Κανείς δεν τολμούσε να την αγγίξει. Όταν τελικά ήρθε ο αρχιθαλαμηπόλος, ο βασιλιάς είχε ήδη λιποθυμήσει από τη ζέστη και λίγες ημέρες αργότερα πέθανε, έχοντας κυριολεκτικά ψηθεί.»
Αν και οι τελετουργίες και οι ειδικές συμπεριφορές έχουν συνήθως το νόημά τους, παρόλο που αυτό μπορεί να μην είναι εμφανές εκ πρώτης όψεως, και γενικά χρειάζονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση και διαστρωμάτωση, ενορχηστρώνοντας, οριοθετώντας και αναδεικνύοντας τις αβύσσους που χωρίζουν τους ανθρώπους και τις τάξεις τους, οι υπερβολές ποτέ δεν ωφέλησαν το ανθρώπινο είδος. Οι παραπάνω ιστορίες το επιβεβαιώνουν.
