Αλλαγές στη νομοθεσία για διαθήκες και γονικές παροχές

Η ελληνική κυβέρνηση έχει δρομολογήσει μια ριζική αναθεώρηση του κληρονομικού δικαίου — την πρώτη μετά από περίπου 80 χρόνια. Σύμφωνα με επίσημες ανακοινώσεις, συγκροτήθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό τον καθηγητή Απόστολο Γεωργιάδη, η οποία ολοκλήρωσε το έργο της στα τέλη Οκτωβρίου 2025.

Το νέο σχέδιο νόμου για το κληρονομικό δίκαιο παρουσιάστηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο στις 27 Νοεμβρίου 2025 από τον υπουργό Δικαιοσύνης Γιώργο Φλωρίδη και τον υφυπουργό Ιωάννη Μπούγα. Οι αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο έχουν σκοπό να εκσυγχρονίσουν τον Αστικό Κώδικα και να τον προσαρμόσουν στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες. Μεταξύ άλλων, εισάγεται για πρώτη φορά ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων, που επιτρέπει στον διαθέτη (κληρονομούμενο) να ρυθμίζει με συμβολαιογραφική πράξη εν ζωή τον τρόπο διανομής της περιουσίας του, πέραν των αυστηρών κανόνων της νόμιμης μοίρας. Το νομοσχέδιο αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή το προσεχές διάστημα, δημιουργώντας ένα εντελώς νέο τοπίο στο κληρονομικό δίκαιο.

Περιορισμός συνιδιοκτησίας και «νόμιμη μοίρα»

Ένα από τα πλέον σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η μεταρρύθμιση είναι τα λεγόμενα «αδελφομοίρια» — τη συνιδιοκτησία ακινήτων μεταξύ κληρονόμων εξ αδιαιρέτου, που συχνά οδηγεί σε εγκατάλειψη ή αδράνεια περιουσιών λόγω διενέξεων μεταξύ συγκυρίων. Με τις νέες διατάξεις προβλέπεται ότι δεν θα δημιουργούνται πλέον αναγκαστικά συγκύριοι σε ένα ακίνητο, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα. Η νόμιμη μοίρα μετατρέπεται από εμπράγματο δικαίωμα σε χρηματική απαίτηση. Αυτό σημαίνει ότι αν ένας γονέας αφήσει μέσω διαθήκης ένα ακίνητο εξ ολοκλήρου σε ένα από τα παιδιά του, τα υπόλοιπα παιδιά δεν θα αποκτούν αυτοδίκαια ποσοστό συγκυριότητας στο ακίνητο βάσει νόμιμης μοίρας (όπως ίσχυε παλαιότερα). Αντίθετα, το παιδί που παραλείφθηκε θα έχει μόνο δικαίωμα αποζημίωσης σε χρήμα για το μερίδιό του. Για παράδειγμα, εάν ο αποβιώσας έχει δύο παιδιά και επιλέξει να αφήσει ένα ακίνητο αποκλειστικά στο ένα, το δεύτερο (που δεν κληρονομεί ακίνητο) θα μπορεί να αξιώσει σε μετρητά το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του — περίπου 25% της αξίας του συγκεκριμένου ακινήτου. Με αυτόν τον τρόπο μπαίνει τέλος στο αναγκαστικό «εξ αδιαιρέτου» των κληρονομικών μεριδίων, αποφεύγεται ο τεμαχισμός των ακινήτων και προλαμβάνεται η απαξίωση περιουσιών λόγω διχόνοιας μεταξύ κληρονόμων.

Επίσημες δηλώσεις και θεσμικές πρωτοβουλίες

Το υπουργείο Δικαιοσύνης έχει επιβεβαιώσει αυτές τις αλλαγές μέσω δημόσιων δηλώσεων και παρουσιάσεων. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Γ. Φλωρίδης, μιλώντας στην ΕΡΤ, τόνισε ότι οι νέες ρυθμίσεις «προσαρμόζουν τον Αστικό Κώδικα στα σύγχρονα δεδομένα» και προστατεύουν τους κληρονόμους από υπέρογκα χρέη. Μια κεντρική καινοτομία είναι ότι τα χρέη του θανόντος θα βαραίνουν πλέον μόνο την ίδια την κληρονομιά μέχρι του ύψους της — οι κληρονόμοι δεν θα χρειάζεται να αποποιούνται την κληρονομιά για να μην επωμισθούν χρέη πέραν της αξίας της. Επιπλέον, ο κος Φλωρίδης ανέφερε ότι τροποποιείται ο κανόνας κατανομής μεταξύ επιζώντος συζύγου και παιδιών: όταν υπάρχει ένα παιδί, ο σύζυγος θα κληρονομεί πλέον το 1/3 (33,3%) αντί του 1/4 (25%) της περιουσίας, ενώ σε περίπτωση περισσοτέρων παιδιών διατηρείται η αναλογία 1/4—3/4. Ακόμη, ανακοινώθηκε ειδική μέριμνα για τα ανύπαντρα ζευγάρια (εκτός γάμου/συμφώνου συμβίωσης): εφ’ εξής θα μπορούν να διαμένουν στην κοινή κατοικία για τουλάχιστον τρία χρόνια μετά τον θάνατο του συντρόφου, ώστε να μην μείνουν άμεσα άστεγοι. Το νέο πλαίσιο αντιμετωπίζει επίσης το πρόβλημα των πλαστών ή «εμφανιζόμενων εκ των υστέρων» διαθηκών, εισάγοντας αυστηρότερες διαδικασίες κύρηξης γνησιότητας από συμβολαιογράφο και περιορισμούς σε κληροδοτήματα προς πρόσωπα που φροντίζουν ηλικιωμένους. Όλες αυτές οι προτάσεις αποτελούν μέρος του σχεδίου νόμου αναθεώρησης του κληρονομικού δικαίου, το οποίο αποτελεί προϊόν της προαναφερθείσας επιτροπής ειδικών και τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Δικαιοσύνης.

Διαθήκη — Γονική παροχή — Δωρεά εν ζωή

Οι ισχύουσες (και επερχόμενες) ρυθμίσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τρόπο μεταβίβασης της περιουσίας: διαθήκη (αιτία θανάτου) ή γονική παροχή/δωρεά εν ζωή.

• Διαθήκη και κληρονομιά: Με διαθήκη ο διαθέτης μπορεί να κατανείμει την περιουσία του όπως επιθυμεί, αλλά μέχρι σήμερα τα παιδιά και ο/η σύζυγος έχουν δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα (υποχρεωτικό ποσοστό κληρονομιάς). Αυτό συχνά οδηγούσε σε συγκυριότητα ακινήτων μεταξύ κληρονόμων παρά τη θέληση του διαθέτη. Με τις νέες αλλαγές που προωθούνται, όπως αναφέρθηκε, η νόμιμη μοίρα εξακολουθεί να υφίσταται αλλά μόνο ως χρηματική αξίωση — όχι ως μερίδιο στο ίδιο το ακίνητο. Έτσι, μέσω διαθήκης, ένας γονέας θα μπορεί πρακτικά να αφήσει ένα ακίνητο αποκλειστικά σε ένα παιδί, χωρίς τον κίνδυνο να διεκδικήσει άλλο παιδί ποσοστό συνιδιοκτησίας σε αυτό. Το άλλο παιδί θα προστατεύεται μόνο οικονομικά, λαμβάνοντας χρήματα ή άλλο ισότιμο περιουσιακό στοιχείο ως αποζημίωση για τη νόμιμη μοίρα του. Επιπλέον, μέσω των κληρονομικών συμβάσεων (που θα θεσμοθετηθούν), οι γονείς και τα παιδιά τους θα μπορούν να συμφωνούν εκ των προτέρων πώς θα μοιραστεί η περιουσία (π.χ. το ένα παιδί να πάρει την οικογενειακή επιχείρηση και το άλλο ένα ακίνητο ή χρηματικό ποσό) χωρίς να ισχύουν οι περιορισμοί της νόμιμης μοίρας. Αυτές οι συμβάσεις θα είναι δεσμευτικές μετά τον θάνατο και αποτρέπουν μελλοντικές οικογενειακές συγκρούσεις ή προσβολές διαθήκης.

• Γονική παροχή / Δωρεά εν ζωή: Πρόκειται για μεταβίβαση περιουσίας από τον γονέα στα παιδιά όσο ο γονέας βρίσκεται στη ζωή. Στην πράξη, η γονική παροχή είναι μια ειδική μορφή δωρεάς προς κατιόντες, συνήθως με φορολογικά ευνοϊκούς όρους (αφορολόγητο έως 800.000 € ανά παιδί). Ο γονέας μπορεί εν ζωή να δωρίσει ακίνητα ή χρήματα σε περισσότερα από ένα παιδιά είτε εξ ολοκλήρου είτε σε ποσοστά (π.χ. μεταβίβαση ενός ακινήτου σε δύο παιδιά ως συγκυρίους). Οι νέες τροποποιήσεις δεν απαγορεύουν τέτοιου είδους συνιδιοκτησία μέσω γονικής παροχής ή δωρεάς — οι αλλαγές εστιάζουν κυρίως στη διαδοχή μετά θάνατον και όχι στις εν ζωή μεταβιβάσεις. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι μεγάλης αξίας δωρεές/γονικές παροχές προς ένα παιδί ενδέχεται να συνυπολογίζονται εκ των υστέρων στην κληρονομιά κατά τον υπολογισμό της νόμιμης μοίρας των υπολοίπων. Με άλλα λόγια, αν ένας γονέας έχει δωρίσει εν ζωή σχεδόν όλη την περιουσία του σε ένα παιδί, τα άλλα παιδιά μπορούν (βάσει σημερινού δικαίου) να διεκδικήσουν τη νόμιμη μοίρα τους ζητώντας μερική μείωση των δωρεών αυτών μετά τον θάνατο του γονέα. Το νέο πλαίσιο φαίνεται να αντιμετωπίζει τέτοια ζητήματα μέσω των κληρονομικών συμβάσεων και του συμψηφισμού: για παράδειγμα, σε μια κληρονομική σύμβαση θα μπορεί να προβλεφθεί ότι λαμβάνονται υπ’ όψιν τυχόν γονικές παροχές που έχουν ήδη δοθεί σε κάποιο παιδί, ώστε να υπάρξει δίκαιη μοιρασιά.