Αντιδράσεις αξιωματούχων, διαδηλώσεις και προειδοποιήσεις της Ε.Ε. για τη δέσμευση της Ουκρανίας στις μεταρρυθμίσεις κράτους δικαίου προκάλεσε η υπογραφή από τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι του νέου, ιδιαίτερα αμφιλεγόμενου, νόμου που παραχωρεί στον γενικό εισαγγελέα τον έλεγχο επί των βασικών θεσμών αντι-διαφθοράς της χώρας.
Ο νόμος, που υπογράφηκε την Τρίτη, δίνει τη δυνατότητα στον γενικό εισαγγελέα να μετακινεί εισαγγελείς και να μεταβιβάζει υποθέσεις από το Εθνικό Γραφείο Καταπολέμησης της Διαφθοράς (NABU) και την Ειδική Εισαγγελία Καταπολέμησης της Διαφθοράς, δύο οργανισμούς που ιδρύθηκαν μετά την επανάσταση του 2014 για την καταπολέμηση της διαφθοράς υψηλού επιπέδου.
Υπερασπιζόμενος την απόφαση, ο Ζελένσκι δήλωσε: «Θα ενισχύσει τους ουκρανικούς θεσμούς και θα απομακρύνει τη ρωσική επιρροή από την αρχιτεκτονική αντι-διαφθοράς».
Τόνισε πως η Ουκρανία οφείλει να διαφυλάξει την ανεξαρτησία των αρχών αντι-διαφθοράς της και να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς, σύμφωνα με τις επτά προϋποθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι επικριτές, αντίθετα, υποστηρίζουν πως η μεταρρύθμιση υπονομεύει την αυτονομία των εποπτικών οργάνων που έχουν πρόσφατα κατηγορήσει υψηλόβαθμους αξιωματούχους για δωροληψία.
Ο νόμος ήρθε μετά την εκτέλεση μεγάλης αστυνομικής επιχείρησης νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, όταν οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας προχώρησαν σε δεκάδες εφόδους κατά αξιωματούχων των οργανισμών αντι-διαφθοράς. Η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας (SBU) συνέλαβε έναν υπάλληλο του NABU ως ύποπτο για κατασκοπεία υπέρ της Ρωσίας, και έναν ακόμη για φερόμενες επιχειρηματικές σχέσεις με τη χώρα.
Άλλοι βρέθηκαν κατηγορούμενοι για σχέσεις με το κόμμα του φυγόδικου πρώην προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Συνολικά, η SBU, η Γενική Εισαγγελία και το Γραφείο Κρατικών Ερευνών πραγματοποίησαν περίπου 70 εφόδους, στοχεύοντας τουλάχιστον 15 υπαλλήλους του NABU. Το NABU διατείνεται ότι οι περισσότερες υποθέσεις αφορούσαν κυρίως διοικητικά αδικήματα, όπως τροχαίες παραβάσεις, ωστόσο σε βάρος αρκετών αξιωματούχων διεξάγονται έρευνες για πιο σοβαρές κατηγορίες, περιλαμβανομένων διασυνδέσεων με ξένες μυστικές υπηρεσίες.
Ο Ζελένσκι υπογράμμισε ότι η νομοθεσία αποτελεί αναγκαιότητα για την εκρίζωση της ρωσικής επιρροής στις διωκτικές αρχές, επισημαίνοντας σε σύσκεψη την Τρίτη πως η δομή αντι-διαφθοράς της χώρας θα συνεχίσει να λειτουργεί.
«Η καθυστέρηση των ποινικών διαδικασιών πρέπει να ερευνηθεί. Για χρόνια, αξιωματούχοι που διέφυγαν από την Ουκρανία ζουν ανενόχλητοι, σε πολύ εύπορα κράτη και χωρίς νομικές συνέπειες, και αυτό δεν είναι φυσιολογικό», ανέφερε χαρακτηριστικά. «Δεν υπάρχει λογική εξήγηση γιατί υποθέσεις εκατομμυρίων να παραμένουν ανοιχτές επί χρόνια».
Την Τετάρτη, ανακοίνωσε πως είχε περαιτέρω επαφές με αξιωματούχους της ασφάλειας και της καταπολέμησης της διαφθοράς, δεσμευόμενος για την εκπόνηση ενός κοινού σχεδίου δράσης κατά της διαφθοράς εντός δύο εβδομάδων.
«Έχουμε έναν κοινό εχθρό, τους Ρώσους κατακτητές. Η υπεράσπιση του ουκρανικού κράτους απαιτεί ισχυρό σύστημα επιβολής του νόμου και καταπολέμησης της διαφθοράς, που θα εδραιώνει αίσθημα πραγματικής δικαιοσύνης», σημείωσε.
Πρόσθεσε ακόμη, «Τα ποινικά αδικήματα δεν πρέπει να τελούν επί χρόνια χωρίς δικαστικές αποφάσεις. Όσοι εργάζονται εναντίον της Ουκρανίας δεν πρέπει να αισθάνονται προστατευμένοι ή ατιμώρητοι».
Η ψήφιση του νόμου προκάλεσε σπάνιες δημόσιες διαμαρτυρίες στο Κίεβο και σε άλλες πόλεις, τις πρώτες μαζικές κινητοποιήσεις κατά της κυβέρνησης Ζελένσκι από την έναρξη του πολέμου τον Φεβρουάριο του 2022.
Η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ουκρανία εξέδωσε ανακοίνωση εκφράζοντας ανησυχία: «Η υπονόμευση των βασικών εγγυήσεων για την ανεξαρτησία του NABU αποτελεί σημαντικό βήμα προς τα πίσω. Ανεξάρτητοι θεσμοί όπως το NABU και η SAP είναι καθοριστικοί για την ευρωπαϊκή πορεία της Ουκρανίας. Το κράτος δικαίου παραμένει στον πυρήνα των διαπραγματεύσεων ένταξης στην Ε.Ε.».
Η Ευρωπαία επίτροπος Διεύρυνσης, Μάρτα Κος, ανέφερε στην πλατφόρμα Χ ότι συζήτησε τις ανησυχίες της Ε.Ε. με την πρωθυπουργό της Ουκρανίας, Γιούλια Σβιριντένκο και τον αναπληρωτή της για την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, Τάρας Κάτσκα.
Ο Κάτσκα τόνισε επίσης στην ίδια πλατφόρμα ότι ενημέρωσε τον γενικό διευθυντή διεύρυνσης της Ε.Ε., Γκέρτ Γιανκούτμαν, πως η Ουκρανία ενδιαφέρεται να διευθετηθούν οι εξελίξεις γύρω από το νέο νομοσχέδιο με διαφάνεια.
