Ο Ηρακλής είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Η υπερφυσική του δύναμη και το απαράμιλλο θάρρος του συνεχίζουν να εμπνέουν ολόκληρο τον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Στη σειρά «Αντλώντας σοφία από τους άθλους του Ηρακλή», θα μελετήσουμε τους 12 άθλους του ημίθεου ήρωα, αναζητώντας τα διδάγματα εκείνα που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τις εσωτερικές μας προκλήσεις.
Καθώς αποχαιρετούμε τον δεύτερο μήνα του νέου έτους, οι αποφάσεις που ίσως πήραμε την πρωτοχρονιά για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να απαλλαγούμε από τις κακές συνήθειες των προηγούμενων ετών, ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε πιο ευτυχισμένοι και υγιείς, πρέπει να έχουν ήδη αρχίσει να τίθενται σε εφαρμογή.
Είναι γνωστό ότι τέτοιου είδους αποφάσεις δεν είναι εύκολο να τηρηθούν. Μπορεί να ξεκινάμε με αποφασιστικότητα και μονοσήμαντη εστίαση, αλλά σύντομα ανακαλύπτουμε ότι αποσπάται η προσοχή μας. Τα σκαμπανεβάσματα της ζωής μάς παρασύρουν μακριά από τους στόχους που έχουμε θέσει για τη βελτίωση του εαυτού μας. Η βελτίωση του εαυτού μας μπορεί, μερικές φορές, να μοιάζει με ηράκλειο έργο.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Ηρακλής κατάφερε να φέρει εις πέρας ακατόρθωτα για έναν κοινό θνητό κατορθώματα. Εξετάζοντάς τα εις βάθος, καθώς διανύουμε το 2024, ίσως ανακαλύψουμε τη σοφία που κρύβουν, ώστε να βοηθηθούμε ο καθείς στην προσωπική του ηράκλεια προσπάθεια. Μέσα στους επόμενους 12 μήνες, θα μελετήσουμε και τους 12 άθλους του ήρωα, έναν προς έναν.
Η μοίρα του Ηρακλή
Όπως μαρτυρά το όνομα του ήρωα, η μοίρα του είναι δεμένη με τη θεά Ήρα: Ηρακλής σημαίνει «κλέος της Ήρας» ή «δόξα της Ήρας», υπονοώντας την κυριαρχία της βασίλισσας των Ολύμπιων θεών πάνω στην ιστορία του.
Καρπός της ένωσης του συζύγου της, Δία, με την Αλκμήνη, σύζυγο του Αμφιτρύωνα, ο Ηρακλής επέσυρε επάνω του την οργή της Ήρας, η οποία αρχίζει να τον κατατρύχει ήδη από τη στιγμή της γέννησής του, στέλνοντας δύο φίδια στην κούνια όπου κοιμάται. Ωστόσο, το βρέφος με την ημιθεϊκή φύση εύκολα τα στραγγαλίζει.
Καθοριστική στιγμή για εκείνον στη νεότητά του στέκεται η επιλογή του δύσβατου δρόμου της Αρετής, αντί για τον εύκολο αλλά μάταιο και αυτοκαταστροφικό δρόμο της Κακίας, όταν τις συναντά ως δύο όμορφες κοπέλες σε ένα σταυροδρόμι, σύμφωνα με την αφήγηση του Ξενοφώντα.
Η μοίρα του θα φτάσει στο σημείο της εκπλήρωσης, όταν η Ήρα του στέλνει τη μανία, υπό την επήρεια της οποίας σκοτώνει τη σύζυγό του, Μεγάρα, και τα παιδιά τους. Όταν ο ήρωας ξαναβρίσκει τα λογικά του και συνειδητοποιεί την αποτρόπαιη πράξη του, πηγαίνει στο Μαντείο των Δελφών για να μάθει τι πρέπει να κάνει για να εξαγνιστεί από το τρομερό έγκλημα που διέπραξε. Το μαντείο τού λέει ότι είναι το θέλημα των θεών να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα, συγγενή του και βασιλιά των Μυκηνών, και να εκτελέσει τους 10 άθλους που εκείνος θα του αναθέσει. Καθώς ο Ευρυσθέας δεν αναγνωρίζει τα δύο από τα κατορθώματα του ήρωα, με την αιτιολογία ότι ο Ηρακλής δεν τα ολοκλήρωσε μόνος του αλλά με βοήθεια, τον στέλνει σε δύο επιπλέον αποστολές – 12 συνολικά. Ολοκληρώνοντας τα καθήκοντά του, ξεπληρώνει τις αμαρτίες του και γίνεται ικανός να φθάσει στη θέωση: όταν πεθαίνει, οι θεοί τον παίρνουν στον Όλυμπο – στον ουρανό – όπου γίνεται αθάνατος.
Ο πρώτος άθλος: Το λιοντάρι της Νεμέας
Η πρώτη εντολή που δίνει ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή είναι να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας. Επρόκειτο για ένα γιγάντιο θηρίο, το οποίο είχε γεννηθεί από τον Τυφώνα και την Έχιδνα ή από τον Όρθρο και τη Χίμαιρα. Μία άλλη εκδοχή το παρουσιάζει ως απόγονο του Δία και της Σελήνης και λέει ότι έπεσε στη γη από το φεγγάρι. Το δέρμα του ήταν αδιαπέραστο και, άτρωτο καθώς ήταν, τρομοκρατούσε τους ανθρώπους και λεηλατούσε τα κοπάδια τους, χωρίς κανείς να τολμά να το αντιμετωπίσει.
Πηγαίνοντας να συναντήσει το λιοντάρι, ο Ηρακλής φιλοξενήθηκε από έναν βοσκό της περιοχής, τον Μόλορχο. Ο ήρωας ζήτησε από τον Μόλορχο να τον περιμένει 30 ημέρες και, αν επέστρεφε, να κάνει μια θυσία στον Δία. Αν όμως δεν τα κατάφερνε, του ζήτησε να κάνει τη θυσία προς τιμήν του ιδίου. Λέγεται ότι ο Μόλορχος ήταν ο πρώτος που απέδωσε στον Ηρακλή θεϊκές τιμές.
Ο Ηρακλής συνέχισε τον δρόμο του, αναζητώντας το λιοντάρι. Όταν τελικά το ανακάλυψε, προσπάθησε να το τοξεύσει, αλλά ούτε τα βέλη του ούτε το σπαθί ούτε το ρόπαλό του στάθηκαν ικανά να το βλάψουν. Τότε, ο Ηρακλής κατάλαβε ότι θα έπρεπε να το σκοτώσει με γυμνά χέρια. Χωρίς να δειλιάσει, κυνήγησε το λιοντάρι, μέχρι που εκείνο κατέφυγε σε μία σπηλιά με δύο εισόδους. Ο Ηρακλής έκλεισε με μεγάλες πέτρες τη μία είσοδο και μπήκε από την άλλη. Μέσα στη σπηλιά, πάλεψε με το λιοντάρι, καταφέρνοντας τελικά να το στραγγαλίσει, όπως φαίνεται στον πίνακα του Φλαμανδού μπαρόκ ζωγράφου και διπλωμάτη Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς [Peter Paul Rubens, 1577-1640].
Μετά από τη νίκη του, ο Ηρακλής θέλησε να γδάρει το ζώο, για να πάρει το τομάρι του και να το φορέσει ως μανδύα που θα τον προστάτευε από κάθε χτύπημα. Λέγεται ότι το κατάφερε με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, η οποία του υπέδειξε να χρησιμοποιήσει τα νύχια του ίδιου του λιονταριού, αφού κανένα μαχαίρι ή σπαθί δεν μπορούσε να καταστρέψει το δέρμα του. Ύστερα, φόρεσε τη λεοντή και πήγε στις Μυκήνες, για να δείξει στον Ευρυσθέα ότι ο πρώτος άθλος είχε εκτελεστεί με επιτυχία. Στη διαδρομή συνάντησε τον Μόλορχο, ο οποίος ήταν έτοιμος να θυσιάσει σε αυτόν ένα κριάρι. Τον πρόλαβε και θυσίασαν μαζί το ζώο στον πατέρα Δία.
Όταν ο Ηρακλής έφτασε στις Μυκήνες ντυμένος με τη λεοντή, όπως φαίνεται στο γλυπτό του Φλαμανδού γλύπτη του 17ου αιώνα Λούκας Φεϊντέρμπε [Lucas Faydherbe, 1617-1697], λέγεται ότι ο βασιλιάς φοβήθηκε τόσο βλέποντάς τον, που αποφάσισε να μην τον ξαναφήσει να μπει στην πόλη, αλλά θα έπρεπε, εφ’ εξής, να δείχνει ότι ολοκλήρωσε το έργο του έξω από τα τείχη. Επιπλέον, ο Ευρυσθέας ζήτησε να του φτιάξουν ένα χάλκινο πιθάρι, για να κρύβεται μέσα σε αυτό κάθε φορά που εμφανιζόταν ο Ηρακλής.
Θεμελιώνοντας τον πρώτο στόχο
Ποια είναι τα διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή την ιστορία;
Πρώτον, νομίζω ότι είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι ήταν μοιραίο για τον Ηρακλή να ξεκινήσει αυτό το ταξίδι, προκειμένου να εξιλεωθεί για τις αμαρτίες του και να ανέβει στον ουρανό. Πώς ξεκινάμε να κατευθύνουμε τους στόχους μας στην αρχή της χρονιάς; Με το να επικεντρωνόμαστε στους σωστούς στόχους, δηλαδή στη διόρθωση των στοιχείων του χαρακτήρα μας, τα οποία είναι καταστροφικά και επιβλαβή για τη ζωή μας.
Ίσως η αντίδραση του βασιλιά Ευρυσθέα απέναντι στον Ηρακλή, όταν αυτός επιστρέφει, σχετίζεται με το παραπάνω σημείο. Η κοσμική δύναμη του βασιλιά σημαίνει ελάχιστα μπροστά σε κάποιον που προσπαθεί και καταφέρνει να πληρώσει για τις αμαρτίες του. Ο βασιλιάς, μάλιστα, τρέχει και κρύβεται όταν εμφανίζεται ο Ηρακλής, αποδεχόμενος με αυτόν τον τρόπο την ανωτερότητα του ήρωα. Μήπως αυτό υποδηλώνει ότι η αληθινή αρχοντιά, η ‘βασιλική’ ποιότητα, καθορίζεται από το πόσο θάρρος μπορούμε να επιστρατεύσουμε για να αντιμετωπίσουμε την αμαρτωλή μας φύση;
Δεύτερον, στη θυσία που ζητά ο Ηρακλής από τον Μόλορχο κρύβεται μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: Ο Ηρακλής ζητά να τιμηθεί προσωπικά όχι αν πετύχει, αλλά αν αποτύχει. Αν πετύχει, η τιμή πηγαίνει στον πατέρα του στον Όλυμπο. Μόνο αν αποτύχει, θα τιμηθεί ο ίδιος με μια θυσία. Για εμένα, αυτό υποδηλώνει τη σημασία και τη δυσκολία της προσπάθειας να εξιλεωθούμε για τις αμαρτίες μας. Το έργο είναι δύσκολο αλλά τιμητικό, τόσο τιμητικό, μάλιστα, που οι προσπάθειές μας και μόνο, ακόμη και όταν αποτυγχάνουμε, δικαιολογούν τον έπαινο. Η επιτυχία των προσπαθειών μας, ωστόσο, ανήκει στον Θεό.
Ένα τρίτο σημείο είναι το γεγονός ότι το λιοντάρι δεν μπορούσε να νικηθεί με κανένα όπλο, αλλά έπρεπε να εγκλωβιστεί σε μια σπηλιά και να στραγγαλιστεί. Πράγματι, συχνά τείνουμε να αναζητούμε βοήθεια από εξωτερικές πηγές, ενώ αυτό που θέλουμε να καταπολεμήσουμε, να ‘σκοτώσουμε’ και να αλλάξουμε βρίσκεται μέσα στο ίδιο μας το μυαλό και την καρδιά, στην ‘εσωτερική μας σπηλιά’. Έχει ειπωθεί ότι η βασιλεία των ουρανών βρίσκεται μέσα μας.
Ποιες είναι οι αμαρτίες που εμποδίζουν την πορεία μας προς τη θέωση; Και, όταν τις έχουμε ανακαλύψει κρυμμένες στην ‘εσωτερική μας σπηλιά’, μπορούμε να κάνουμε το επόμενο βήμα και να σταματήσουμε να τις τροφοδοτούμε;
Το τέταρτο σημείο είναι το ότι η καταστροφή του περιβλήματος του λιονταριού μπορούσε να προέλθει μόνο από το ίδιο το ζώο. Δηλαδή, το δέρμα του λιονταριού μπορούσε να σχιστεί μόνο με το νύχι του ίδιου του λιονταριού. Επίσης, ο Ηρακλής το φόρεσε ως προστατευτικό μανδύα. Η κοπή του δέρματος μπορεί να υποδηλώνει ότι πρέπει να κοιτάζουμε πέρα από την επιφάνεια για να ανακαλύψουμε βαθύτερα στρώματα νοήματος. Δηλαδή, πρέπει να κατανοήσουμε την αμαρτία – τη φύση της και τις συνέπειές της – ώστε να αποκτήσουμε βαθύτερη αντίληψη του πώς μας κυριεύει. Και, ίσως, η κερδισμένη αυτή διορατικότητα σταθεί ικανή να μας προστατεύσει στη συνέχεια του ταξιδιού μας.
Ο πρώτος άθλος του Ηρακλή ήδη μας έχει προσφέρει αρκετά στοιχεία για μια στέρεη βάση, πάνω στην οποία μπορούμε να θεμελιώσουμε τις προσπάθειές μας για αλλαγή και βελτίωση του εαυτού μας. Στη συνέχεια της σειράς, μέσα στους επόμενους μήνες, θα δούμε τα μηνύματα που μπορούμε να αντλήσουμε από τους ακόλουθους άθλους του ήρωα, ώστε οι προσπάθειες αυτές να καρποφορήσουν.
Κύριες πηγές για τη συγγραφή αυτής της σειράς είναι η «Βιβλιοθήκη της ελληνικής μυθολογίας» του Απολλόδωρου (2ος αι. π.Χ.), εκτός από τις περιπτώσεις όπου σημειώνεται διαφορετικά, και, δευτερευόντως, το «Εγχειρίδιο της Οξφόρδης για τον Ηρακλή».
Του Eric Bess
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
