Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι ένα θείο δώρο, προσφερόμενο από τους θεούς στους ανθρώπους. Δεν τον θεωρούσαν απλώς μορφή τέχνης ή διασκέδασης, αλλά ένα μέσο επικοινωνίας, έκφρασης συναισθημάτων και σύνδεσης με το θείο.
Πράγματι, ο κοινωνικός χορός ομορφαίνει τη ζωή, συνδέει τα μέλη μιας κοινότητας και μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Είναι ένα πολιτιστικό και κοινωνικό αγαθό, που μεταφέρει τις αξίες και τις παραδόσεις των παλαιότερων γενεών στις επόμενες, συμβάλλοντας τόσο στη διατήρηση όσο και στην εξέλιξη του άυλου πολιτισμού.
Χασάπικος
Ο χασάπικος είναι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς ελληνικούς χορούς, με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία και την Κωνσταντινούπολη. Οι ρίζες του φτάνουν μέχρι τη βυζαντινή εποχή, όταν χορευόταν ως τελετουργική αναπαράσταση μάχης με σπαθιά από τη συντεχνία των Ελλήνων κρεοπωλών – εξ ου και το όνομά του, που προήλθε από την τουρκική λέξη kasap, που σημαίνει κρεοπώλης.
Αρχικά, ο χορός ήταν ανδρικός και εκτελούνταν σε δύο σειρές: η πρώτη κρατούσε όπλα (μαχαίρια, ραβδιά, μαστίγια) και η δεύτερη ήταν άοπλη. Τα βήματα ήταν συγχρονισμένα, με μεγάλη ακρίβεια, ώστε όλοι να κινούνται σαν ένα σώμα. Ο χασάπικος θεωρούνταν χορός τιμής, δύναμης και τάξης, ενώ συνδέεται με στρατιωτικές κινήσεις και πιθανώς με την πολεμική τακτική των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Παλιότερα, για να χορέψουν κάποιοι χασάπικο, έπρεπε να φορούν τραγιάσκα με σηκωμένο γείσο και να κάνουν το ίδιο βήμα σαν να είναι όλοι ένα σώμα. Τα βήματα και η περιγραφή έμοιαζαν – και μοιάζουν ακόμα – με την παράθεση τελετουργικών κινήσεων σε μια προσπάθεια σύνδεσης του χορού με την αρχαιότητα, με τον τρόπο στάσης και τακτικής κίνησης, στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή την αναπαράσταση των στάσεων των πολεμιστών του.
Κατά την Τουρκοκρατία, τον χόρευαν επίσης οι γενίτσαροι και οι αρναούτες, γι’ αυτό και ονομαζόταν συχνά και αρναούτικος. Ήταν τόσο συνδεδεμένος με τους χασάπηδες της Κωνσταντινούπολης, ώστε χορευόταν κάθε Πάσχα ως έθιμο από τη συντεχνία τους.
Μορφές και εξέλιξη του χασάπικου
Ο χασάπικος διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες: τον αργό (γνωστό και ως «βαρύς χασάπικος») και τον γρήγορο, που ονομάζεται χασαποσέρβικος. Στη σημερινή του μορφή, χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, σε μικρές ομάδες των 2 έως 4 ατόμων, με τα χέρια πιασμένα στους ώμους. Η αρμονία και ο συγχρονισμός είναι απαραίτητα στοιχεία για την επιτυχία του χορού, ο οποίος χαρακτηρίζεται από κίνηση προς όλες τις κατευθύνσεις (μπροστά, πίσω, δεξιά και αριστερά) με μέτωπο προς το κοινό, καθιστώντας τον ιδιαίτερα θεαματικό. Ο χασάπικος χορός βασίζεται πάνω στον ρυθμό 4/4 και ο τρόπος που χορεύεται συνήθως έρχεται σαν μια προέκταση του δημοτικού τρόπου.
Σήμερα απαντά σε τέσσερις παραλλαγές: χασάπικο, χασαποσέρβικο, χασάπικο βαρύ/αργό και «πολίτικο»/«ταταυλιανό»
Με το πέρασμα των χρόνων και την εξάπλωση του μπουζουκιού, ο χορός μεταφέρθηκε στις πόλεις, ενώ γνώρισε μεγάλη προβολή μέσω του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Πολλές από τις χορογραφίες που διδάσκονται σήμερα προέρχονται από τις ταινίες της εποχής, όπου πρωταγωνιστές και χορευτές παρουσίαζαν εντυπωσιακές εκτελέσεις του χασάπικου σε σκηνές σε νυχτερινά κέντρα.
Σήμερα, θεωρείται ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς ελληνικούς χορούς στο εξωτερικό — αν και συχνά συγχέεται με το συρτάκι — και αποτελεί ζωντανό σύμβολο της λαϊκής παράδοσης και της ιστορίας μας.
Ο χορός του Ζορμπά: το μοναδικό συρτάκι
Το συρτάκι είναι ένας δημοφιλής ελληνικός χορός που χορογραφήθηκε από τον Γιώργο Προβία το 1964 για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς» (Zorba the Greek). Τη μουσική για την ταινία που βραβεύτηκε με Όσκαρ συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης. Παρόλο που είναι ένας πολύ νέος χορός, χωρίς αρχαίες ρίζες, είναι ο πιο διάσημος ελληνικός χορός στο εξωτερικό.
Αν και δεν θεωρείται «παραδοσιακός» χορός, η μουσική του σύνδεση τους με τον ελληνικό πολιτισμό γίνεται κατανοητή από όλους, όπου κι αν ακουστεί στον πλανήτη.
Η ταινία, που κυκλοφόρησε το 1965, με πρωταγωνιστή τον Άντονυ Κουήν στον ομώνυμο ρόλο, είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».
Ο χαρακτήρας του Ζορμπά συμβολίζει την ελευθερία, την αγάπη για τη ζωή και τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Άντονυ Κουήν, που ενσάρκωσε τον ήρωα, αγαπήθηκε από τους Έλληνες και έμεινε για πάντα συνδεδεμένος με την Ελλάδα.
Η σκηνή στην οποία χορεύει συρτάκι δίπλα στη θάλασσα έγινε θρυλική. Από τότε, η μουσική του Θεοδωράκη και ο χορός του Ζορμπά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο και ερμηνεύτηκαν από διαφορετικούς μουσικούς από όλες τις χώρες και όλα τα μουσικά είδη.
Εντυπωσιακές είναι οι συγκεντρώσεις του κόσμου, όταν διοργανώνεται ένας ομαδικός χορός από ελληνικές και κυπριακές κοινότητες στο εξωτερικό ή από δήμους στην Ελλάδα, με πλήθη ανθρώπων να χορεύουν στον δρόμο ή σε κάποια πλατεία το συρτάκι του Ζορμπά, όπως έγινε στην Οττάβα το 2011, στο Μπέρμιγχαμ το 2012, στην πόλη Κλουζ-Ναπόκα της Ρουμανία το 2017, μεταξύ άλλων, αλλά και στη Ρόδο με 1.600 άτομα και στον Βόλο με 5.640 άτομα, ηλικίας από 14 έως 89 ετών, ρεκόρ που καταγράφηκε στο ρεκόρ Γκίνες το 2012.
