Ένα από τα πιο σημαντικά συστατικά της ανθρώπινης ζωής μας είναι η αίσθηση ότι έχουμε ένα προορισμό.
Όπως παρατηρεί ο πολιτιστικός σχολιαστής Ντέιβιντ Μπρουκς στο βιβλίο του «The Road to Character», «Ένα ώριμο άτομο κατέχει μια σταθερή ενότητα προορισμού». Αλλά αν η ωριμότητα χρειάζεται μια αίσθηση προορισμού ή όχι, σχολιάζει ο συγγραφέας και φιλόσοφος Ρίτσαρντ Σμόλεϊ στο «Inner Christianity» είναι ότι «Σχεδόν όλοι το αισθάνονται κάποια στιγμή: Καθένας από εμάς έχει την αίσθηση, έστω αμυδρά, ότι υπάρχει κάποιος μοναδικός προορισμός για τον οποίο έχουμε δημιουργηθεί και τον οποίο κανείς άλλος δεν μπορεί να εκπληρώσει». Εκτός από οτιδήποτε άλλο, αυτή η αίσθηση ότι υπάρχει ένας προορισμός είναι χαρακτηριστικό της «υψηλής ευημερίας», όπως αναφέρει η συγγραφέας Γκέιλ Σίχι.
Και μόλις αρχίσουμε να στοχαζόμαστε πάνω σε αυτό, συνειδητοποιούμε ότι αν υπάρχει ένας προορισμός στη ζωή μας, τότε υπάρχει και η αίσθηση της «μοίρας» ή του «πεπρωμένου». Ο προορισμός μας οδηγεί σε μια μοίρα με την οποία πετυχαίνουμε κάτι ή ίσως το πιο σημαντικό, γινόμαστε κάτι με την έννοια του να είσαι κάτι περισσότερο από ό,τι ήσουν κάποτε, όπως από το βελανίδι έγινε η βελανιδιά, και όχι με κάποιο τρόπο να μαραθούμε ή να χαθούμε – δηλαδή δυνατότητες μας να χαθούν.
Όταν τα άτομα έχουν αυτή την ισχυρή αίσθηση του προορισμού, συχνά τους φαίνεται ότι άλλοι άνθρωποι και γεγονότα συγχρονίζονται με κάποιο τρόπο για να τα βοηθήσουν να επιτύχουν στον προορισμό τους, που γίνεται η μοίρα τους. Αυτά τα συγχρονισμένα γεγονότα και οι άνθρωποι που εμφανίζονται στη ζωή κάποιου έχουν ένα στοιχείο συγχρονισμού, δεν είναι γραμμικά ή λογικά, αλλά φαίνεται να ξεπηδούν από το πουθενά, και όμως φαίνεται να συμπίπτουν με την ανάγκη μας την κατάλληλη στιγμή.
Ο μελετητής David McNally σημειώνει στο «Even Eagles Need a Push» ότι η συγχρονικότητα συνοδεύει το αφοσιωμένο άτομο – και ο προορισμός και η δέσμευση, φυσικά, πάνε μαζί. Έχουν μια αιτιώδη σύνδεση».
Ας ανατρέξουμε στους Αρχαίους
Αλλά δεν χρειαζόμαστε πραγματικά τη σύγχρονη ψυχολογία για να μας πει για τη μοίρα, γιατί οι ίδιοι οι αρχαίοι είχαν ασχοληθεί πολύ με το θέμα. Για παράδειγμα, γράφοντας για τους αρχαίους Αιγύπτιους, ο Καναδός αιγυπτιολόγος Ντόναλντ Β Ρένφορντ (Donald B. Redford) είπε ότι «υπήρχαν τρεις δυνάμεις (ή τρεις αιγυπτιακές θεότητες που αντιστοιχίζονται στη σκανδιναβική μυθολογία με τις τρεις Νορνς ή Νορνίρ στο πηγάδι του Ουρντ, και αυτό αντιστοιχεί στενά με τις τρεις ελληνικές Μοίρες).
Γιατί τρεις; Λοιπόν, ένας λόγος πρέπει να είναι το γεγονός ότι ο ίδιος ο χρόνος έχει τρεις διαστάσεις: παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ο ιστός της μοίρας, επομένως, πρέπει να υφαίνεται από (1) κάποιο προηγούμενο σημείο στο (2) παρόν και μετά (3) περιστρέφεται προς ένα μέλλον, το οποίο το άτομο δεν γνωρίζει αλλά πιστεύει σε αυτό.
Μια αναφορά της μοίρας στην ελληνική μυθολογία υποστηρίζει ότι ο βασιλιάς των θεών, ο Δίας, ζευγάρωσε με την Τιτάνια Θέμιδα (που σημαίνει «δικαιοσύνη»), η οποία ήταν η θεά της σταθερής τάξης. Καθώς και της δικαιοσύνης και της ειρήνης. Αυτό υποδηλώνει ότι ο ίδιος ο Δίας ήταν πάνω από τη μοίρα και ότι η θέλησή του γινόταν η μοίρα.
Ωστόσο, μια άλλη ισχυρή παράδοση υποδηλώνει το αντίθετο. Σύμφωνα με τον κλασικιστή Ρόμπερτ Γκρέιβς στους «The Greek Myths», η Πυθία ομολόγησε κάποτε σε ένα χρησμό ότι ο ίδιος ο Δίας ήταν υποταγμένος στις Μοίρες επειδή δεν ήταν παιδιά του αλλά κόρες από παρθενογένεση με την Μεγάλη Θεά Ανάγκη, στην οποία ούτε οι ίδιοι οι θεοί μπορούσαν να αντιταχθούν. Η Μεγάλη Θεά Ανάγκη ονομάζεται επίσης «Η Ισχυρή Μοίρα».
Αυτή η άποψη απαντάται στη σπουδαιότερη λογοτεχνία των Ελλήνων, την «Ιλιάδα». Σε αυτήν, για παράδειγμα, διαπιστώνουμε ότι παρά τη μεγάλη αγάπη του για τον γιο του Σαρπηδόνα, ο Δίας δεν μπορεί να ανατρέψει τη μοίρα του γιου του, που είναι να πεθάνει στα χέρια του Πατρόκλου, λοιπόν, ο Δίας είναι περισσότερο εκτελεστής της μοίρας παρά η πηγή της μοίρας.
Τούτου λεχθέντος, οι ελληνικοί μύθοι μαρτυρούν πολλές θεϊκές και ανθρώπινες προσπάθειες για αλλαγή ή αντιστροφή της μοίρας. Ο ίδιος ο Δίας, προειδοποίησε ότι το παιδί της νύμφης Θέτιδας θα ήταν μεγαλύτερο από τον πατέρα του, έτσι παρακάμπτει επιμελώς τη συναναστροφή μαζί της και έτσι αποφεύγει την ήττα.
Στην πραγματικότητα, αυτός ο συγκεκριμένος ελιγμός οδηγεί στη γέννηση του Αχιλλέα από την Θέτιδα, τον διάσημο πολεμιστή στην Τροία που φαίνεται να του δόθηκε η επιλογή από τις τρεις Μοίρες: μια μακρά ζωή στην ευκολία και την αφάνεια ή έναν πρόωρο θάνατο και αθάνατη δόξα. Ξέρουμε ποια επιλογή έκανε, αλλά ήταν η σωστή επιλογή; Στο έπος, «Η Οδύσσεια», βρίσκουμε τη σκιά του Αχιλλέα να θρηνεί για τη μοίρα του, καθώς λέει στον Οδυσσέα: «Προτιμώ να υπηρετήσω ως εργάτης άλλου, ως φτωχός αγρότης χωρίς γη, και να είμαι ζωντανός στη Γη, παρά να είμαι κύριος όλων των άψυχων νεκρών». Κατάλαβε τη μοίρα του, αλλά φαίνεται να υπάρχει ένα τσίμπημα στην καρδιά του.
Ο Απόλλωνας, ο θεός της προφητείας, ήταν βαθιά υπόχρεος στον βασιλιά Άδμητο. Έτσι ο Απόλλωνας μέθυσε τις Μοίρες και τους απόσπασε την υπόσχεση ότι αν κάποιος πέθαινε για λογαριασμό του Άδμητου, ο Άδμητος θα μπορούσε να συνεχίσει να ζει· με άλλα λόγια, θα μπορούσε να καθυστερήσει τη μοίρα του Άδμητου. Να καθυστερήσει τη μοίρα του, αλλά όχι να την σταματήσει ή να την αλλάξει.
Πράγματι, μπορεί κανείς να φέρει βόλτα τις Μοίρες όπως έκανε ο Περσέας για να τις κάνει να του αποκαλύψουν την τοποθεσία της Μέδουσας, ώστε να εκπληρώσει τη μοίρα του και να σκοτώσει την Μέδουσα. Αλλά το να επιδιώκει κανείς ενεργά να σταματήσει τη μοίρα έχει τρομερές συνέπειες. Ίσως το πιο δραματικό παράδειγμα στην ελληνική μυθολογία είναι αυτό του Ασκληπιού, του ιατρού. Ανέστησε τον Ιππόλυτο από τους νεκρούς για χάρη της θεάς Άρτεμης, αλλά ο Άδης και οι τρεις Μοίρες σκανδαλίστηκαν τόσο πολύ από αυτή την παραβίαση της κοσμικής εθιμοτυπίας που ζήτησαν από τον Δία να σκοτώσει τον Ασκληπιό με έναν κεραυνό. Δεν είναι στο χέρι των ανθρώπων στην ελληνική μυθολογία να ανασταίνονται! Αν η ιστορία του Ασκληπιού είναι το πιο δραματικό παράδειγμα, δεν είναι και το πιο διάσημο.
Το πιο διάσημο παράδειγμα ατόμου στην ελληνική μυθολογία που επιδιώκει να αποφύγει τη μοίρα είναι σίγουρα ο Οιδίποδας. Ο χρησμός σε αυτή την περίπτωση έλεγε ότι αυτό το παιδί θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Οι γονείς του προσπάθησαν να το αποτρέψουν, όπως και ο ίδιος ο Οιδίποδας. άθελά τους, όλες οι ενέργειές τους συνωμότησαν για να εκπληρώσουν την προφητεία.
Πόσο μας συναρπάζει η ιστορία του Οιδίποδα! Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι (σε αντίθεση με τους ημίθεους ήρωες όπως ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Ορφέας, ο Περσέας κ.λπ.) είναι απλώς ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Δεν είχε υπεράνθρωπες δυνάμεις, αλλά, όπως εμείς, παλεύει με την μοίρα σε έναν κόσμο θεών και τεράτων. Η ανθρωπιά του κάνει τους αγώνες του ακόμα πιο επίκαιρους, διορατικούς και έντονους καθώς βλέπουμε τους εαυτούς μας σε αυτόν.
Στο Μέρος 2 αυτού του άρθρου, θα εξετάσω την προσπάθεια του Οιδίποδα να ξεφύγει από τη μοίρα του, και επίσης θα τη συγκρίνω με ένα άλλο διάσημο παράδειγμα κάποιου που αψηφούσε τη μοίρα του, αλλά από μια άλλη λογοτεχνική παράδοση: δηλαδή την ιστορία του Ιωνά. Στην ιστορία του Ιωνά, ο Θεός του έδωσε μια ρητή αποστολή—πραγματικά συνώνυμο του προορισμού —και ο Ιωνάς την αψήφησε εσκεμμένα; Σκόπιμα; Άθελα του; Ας εξερευνήσουμε τι μας λένε αυτές οι δύο ιστορίες με περισσότερες λεπτομέρειες στο Μέρος 2.
Από τον James Sale
