Στις 2 Απριλίου του 1805, γεννήθηκε στην πόλη Όντενσε της Δανίας ο πιο γνωστός κι αγαπημένος παραμυθάς μας, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Αν και οι γονείς του ήταν φτωχοί και δεν κατάφερε να λάβει ιδιαίτερη μόρφωση, γιατί έπρεπε να δουλεύει από μικρός, εξελίχθηκε σε συγγραφέα, ποιητή και μεγάλο παραμυθά. Προς τιμήν του έργου του, η ημερομηνία γέννησής του ανακηρύχθηκε το 1966 από το Διεθνές Συμβούλιο για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου.
Η σχέση του με τα παραμύθια και την αφήγηση ξεκινά νωρίς στη ζωή του, όταν νεαρός ακόμα έδινε τις δικές του παραστάσεις με ένα αυτοσχέδιο κουκλοθέατρο, όπου ο ίδιος έφτιαχνε ακόμα και τα ρούχα για τις κούκλες. Τα περισσότερα έργα που παρουσίαζε ήταν του Σαίξπηρ.
Όταν ο βασιλιά της Δανίας έμαθε για το αγόρι που έπαιζε μόνο του Σαίξπηρ με χαρακτηριστική ευκολία, ενδιαφέρθηκε για αυτόν και αποφάσισε να τον βοηθήσει να τελειώσει τις σπουδές του, στέλνοντάς τον σε ένα από τα καλύτερα Γυμνάσια της χώρας. Από εκεί ο Χανς αποφοίτησε σε ηλικία 23 χρόνων, με όχι πολύ καλές αναμνήσεις.
Από εκεί και πέρα, αφοσιώνεται στη συγγραφή δοκιμάζοντας τις δυνάμεις του σχεδόν σε κάθε είδος γραφής: ποίηση, μυθιστόρημα, θεατρικά έργα, λιμπρέτα, ταξιδιωτική λογοτεχνία κλπ., που αποσπούν την προσοχή του γερμανικού κυρίως κοινού.
Τα πρώτα του παραμύθια δημοσιεύονται το 1835, δεν έχουν όμως αμέσως επιτυχία. Ωστόσο, Άντερσεν επιμένει, γράφοντας όλο και περισσότερα, πολλά από τα οποία είναι σήμερα από τα πιο γνωστά, πολυμεταφρασμένα και πολυδιασκευασμένα παραμύθια. «Η μικρή γοργόνα», «Τα ρούχα του Αυτοκράτορα», «Τα κόκκινα παπούτσια», «Το ασχημόπαπο» και «Η Παρθένα των Πάγων» είναι λίγα μόνο από αυτά.
Τα παραμύθια του, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, δεν μας δίνουν ακριβή εικόνα της σκέψης του μεγάλου παραμυθά. Πολλά έχουν αλλοιωθεί έτσι ώστε να ικανοποιούν το σύγχρονο σκεπτικό, που βρίσκεται μακριά από το πνεύμα του Άντερσεν.
Όποιος έχει την τύχη να βρει ή να έχει φυλαγμένες παλιές εκδόσεις με συλλογές του, σίγουρα γνωρίζει του λόγου το αληθές. Και όσοι ανακαλύψουν και τα λιγότερα γνωστά παραμύθια του θα διαπιστώσουν πόσα πραγματικά έδινε στον κόσμο με τις ιστορίες του.
Από τη μία, έχουμε έναν γνώστη της ανθρώπινης φύσης με κοφτερό βλέμμα, που γνωρίζει όλες τις αδυναμίες μας και δεν διστάζει να τις εκθέσει – προς παραδειγματισμό και παράδειγμα προς αποφυγή, φυσικά. Γνωρίζει, όμως, και το μεγαλείο του Θεού, που μερικές φορές εμπνέει τον άνθρωπο. Γνωρίζει επίσης κάποιες πολύ βαθιές αλήθειες της ζωής, όπως το μυστικό που αποκαλύπτει ο άγγελος του νεογέννητου για το δάκρυ της Νεράιδας του Πόνου («Το τελευταίο μαργαριτάρι»):
«Αυτό είναι το τελευταίο μαργαριτάρι, που δεν πρέπει να λείπει από τη ζωή κανενός ανθρώπου. Γιατί ο Πόνος ανεβάζει και δίνει αξία στην κάθε ευτυχία και στην κάθε χαρά… Όποιος δεν έχει πονέσει, δεν έχει ζήσει και δεν ξέρει να εκτιμήσει την αξία της ζωής… Το βλέπεις πώς λαμποκοπάει αυτό το μαργαριτάρι; Είναι σαν το ουράνιο τόξο, που δένει τη Γη με τους Ουρανούς… Χωρίς αυτό, κανένας μας δεν μπορεί να δει τα ουράνια. Ο Πόνος μόνο μάς επιτρέπει να πλησιάζουμε στην τελειότητα… Αυτός μονάχα μάς χαρίζει τα φτερά που μας χρειάζονται για να υψωθούμε πάνω από την ευτυχία της Γης και να φτάσουμε σ’ έναν ανώτερο, σ’ έναν καλύτερο κόσμο!…» [1]
Η ιστορία της «Μικρής γοργόνας» είναι και αυτή ένα παράδειγμα της αγάπης του Άντερσεν για το θείο και της πίστης του στο καλό. Όχι η ιστορία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, από τα κινούμενα σχέδια και άλλες διασκευές, αλλά η γνήσια, έμπλεα νοήματος αφήγηση του Δανού παραμυθά.
Στην αρχική εκδοχή, ο πόθος της μικρής γοργόνας δεν είναι για το πρόσωπο του πρίγκηπα. Αυτό που επιθυμεί στο βάθος της καρδιάς της και για το οποίο υποβάλλει τον εαυτό της στα βασανιστήρια της αλαλίας και του πόνου είναι η αθάνατη ψυχή, την οποία έχουν μόνο οι άνθρωποι. Και μόνο μέσω ενός ανθρώπου, που θα την αγαπήσει περισσότερο από τη μητέρα και τον πατέρα του, μπορεί κι η ίδια να αποκτήσει αυτή την αθάνατη ψυχή.
Αυτό είναι το ύψιστο αγαθό για το οποίο θυσιάζει η μικρή γοργόνα τόσα πολλά: την οικογένειά της, την πατρίδα της, τη φωνή της, την ταυτότητά της. Χάνει τα πάντα, προσπαθώντας να κερδίσει τα πάντα. Και φαίνεται να αποτυγχάνει, αφού ο πρίγκηπας χαρίζει σε άλλην τον έρωτά του. Και η μικρή γοργόνα φτάνει στο ύστατο δίλημμα: η ζωή του άλλου για τη ζωή της… Η αθανασία δεν κατακτιέται εύκολα. Αλλά, οι αδελφές της της προσφέρουν μια λύση: αν σκοτώσει τον πρίγκηπα, θα ξαναγίνει γοργόνα και θα ζήσει 300 ευτυχισμένα χρόνια στο υδάτινο παλάτι τους. Αλλιώς, θα χαθεί ως αφρός της θάλασσας. Αυτή είναι μια μεγάλη δοκιμασία. Επιλέγοντας και πάλι τη θυσία, τη θυσία τη δικής ζωής τελικά, επιλέγοντας να μην κάνει επ’ ουδενί το κακό, η μικρή γοργόνα ανυψώνει επιτέλους την ύπαρξή της. Κι αντί να γίνει αφρός, μεταμορφώνεται σε ‘θυγατέρα του αέρα’, που αν συνεχίσει να κάνει το καλό για 300 χρόνια, θα αποκτήσει στο τέλος την αθάνατη ψυχή που επιθυμεί.
Πέρα από τη θέση που έχει το θείο και το καλό και από το πώς παρουσιάζεται το ζήτημα της θυσίας σε αυτό το παραμύθι, έχει πολύ ενδιαφέρον η λύση που δίνεται. Μια λύση καθόλου εύκολη, αλλά εντελώς προσωπική. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ακόμα και μοντέρνα την ιστορία, καθώς η γοργόνα πρέπει να βασιστεί αποκλειστικά στις δυνάμεις της για να αποκτήσει αυτό που θέλει. Ο ποιητής δεν της το χαρίζει μέσω του πρίγκηπα, του Άλλου, του γάμου. Μονάχα οι προσωπικές της θυσίες, προσπάθειες και επιλογές μπορούν να την οδηγήσουν σε ένα ανώτερο βασίλειο.
Είναι αλήθεια ότι η παραπάνω κατάληξη επικρίθηκε, θεωρούμενη ότι τρομοκρατεί και εκβιάζει τα παιδιά, προκειμένου να έχουν καλή συμπεριφορά. Ο ίδιος ο Άντερσεν, όμως, είχε γράψει το 1837, σε ένα φίλο του: «Δεν έχω επιτρέψει στη γοργόνα να αποκτήσει αθάνατη ψυχή η οποία θα εξαρτάται από ένα εξωγήινο πλάσμα, από τον έρωτα ενός ανθρώπου, όπως ο ντε λα Μοτ Φουκέ στην Ούντινε [2]. Είμαι σίγουρος ότι είναι λάθος! Δε θα εξαρτιόταν περισσότερο από τύχη; Δε θα αποδεχτώ κάτι τέτοιο σε αυτόν τον κόσμο. Έχω επιτρέψει στη γοργόνα μου να ακολουθήσει ένα πιο φυσικό, ένα πιο θείο μονοπάτι.» [3]
Ας έχουμε εμπιστοσύνη στον δημιουργό. Δεν είναι τυχαίο που ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν θεωρείται κορυφαίος ανάμεσα στους Ευρωπαίους παραμυθάδες, γαλουχώντας γενιές και γενιές με τις ιστορίες του. Η αλήθεια ποτέ δεν χάνεται και ποτέ δεν σβήνει. Και οι άνθρωποι που είχαν όραμα και μπορούσαν να τη δεχθούν και να τη μεταδώσουν ήταν και είναι ακόμα πολύτιμοι για τον κόσμο μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- ΑΠΑΝΤΑ Άντερσεν (Τα παραμύθια και τα διηγήματα, Τόμος Δ΄, σελ. 184. Μετάφραση: Σ. Πρωτόπαπα, εκδόσεις Ι. Δ. Αρσενίδη)
- Ούντινε, γοργόνα και ηρωίδα της ομώνυμης ιστορίας του Φρήντριχ ντε λα Μοτ Φουκέ (1811), που χρησίμευσε σαν βάση του παραμυθιού του Άντερσεν. Στο τέλος της ιστορίας του Φουκέ, η γοργόνα δολοφονεί τον θνητό άντρα που την προδίδει.
- https://homouniversalisgr.blogspot.com/2020/03/blog-post_91.html
Πληροφορίες από το sansimera.gr
