Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε συμβουλευτική γνώμη στις 23 Ιουλίου, αναφέροντας ότι οι χώρες θα μπορούσε να παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο εάν δεν λάβουν επαρκή μέτρα για το κλίμα.
Παρόλο που η γνώμη δεν είναι δεσμευτική, αναμένεται να επηρεάσει τις δικαστικές διαμάχες που σχετίζονται με το κλίμα και τις παγκόσμιες συζητήσεις πολιτικής. Νομικοί ειδικοί λένε ότι η απόφαση μπορεί να παράσχει τη βάση για να ζητήσουν οι χώρες αποζημιώσεις για ζημιές που συνδέονται με το κλίμα.
«Η μη λήψη κατάλληλων μέτρων από ένα κράτος για την προστασία του κλιματικού συστήματος […] μπορεί να συνιστά διεθνώς παράνομη πράξη», δήλωσε ο πρόεδρος του ΔΔΧ, δικαστής Γιούτζι Ιγουασάβα.
«[Υπάρχει] ένα υπαρξιακό πρόβλημα πλανητικών διαστάσεων που θέτει σε κίνδυνο όλες τις μορφές ζωής και την ίδια την υγεία του πλανήτη μας.»
Η υπόθεση ασκήθηκε από το Βανουάτου, ένα νησιωτικό έθνος του Ειρηνικού, και υποστηρίχθηκε από περισσότερες από 130 χώρες. Ο υπουργός Κλιματικής Αλλαγής του Βανουάτου, Ραλφ Ρεγκενβάνου, χαιρέτισε την απόφαση, σύμφωνα με το τοπικό μέσο ενημέρωσης PINA.
Το Διεθνές Δικαστήριο δήλωσε ότι όλες οι χώρες, όχι μόνο εκείνες που είναι συμβαλλόμενα μέρη σε συνθήκες για το κλίμα, όπως η Συμφωνία του Παρισίου, έχουν ευθύνες βάσει του Διεθνούς Δικαίου να βοηθήσουν στην πρόληψη της περιβαλλοντικής ζημίας.
Όπου συμβαίνουν παραβιάσεις, οι χώρες θα μπορούσαν να υποχρεωθούν να σταματήσουν τις επιβλαβείς ενέργειες, να παράσχουν εγγυήσεις κατά της επανάληψης και να προσφέρουν αποζημιώσεις – υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει σαφής και άμεση σύνδεση μεταξύ της συμπεριφοράς και της ζημίας που προκλήθηκε. Το δικαστήριο σημείωσε ότι αυτά τα ζητήματα θα πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση.
Νομική αντίσταση και ανησυχίες για την κυριαρχία
Αμερικανοί αξιωματούχοι αντιμετωπίζουν εδώ και καιρό με σκεπτικισμό τις διεθνείς αποφάσεις που επιχειρούν να διαμορφώσουν την εγχώρια πολιτική για το κλίμα.
Τον Ιανουάριο, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα για την απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Συμφωνία του Παρισίου για δεύτερη φορά. Η απόσυρση αναμένεται να τεθεί σε ισχύ στις αρχές του 2026.
Ο Τραμπ τερμάτισε επίσης όλες τις οικονομικές δεσμεύσεις βάσει της Σύμβασης-Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Σχεδίου Χρηματοδότησης για το Κλίμα. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ δήλωσε ότι οι πρόσφατες διεθνείς συμφωνίες για το κλίμα δεν αντικατοπτρίζουν τις αξίες των ΗΠΑ ούτε την πραγματική τους συμβολή στους περιβαλλοντικούς στόχους.
Ο Τραμπ δήλωσε ότι οι πολιτικές της κυβέρνησης Μπάιντεν για το κλίμα αύξησαν το εγχώριο κόστος ενέργειας, επιδείνωσαν τον πληθωρισμό και τελικά ωφέλησαν γεωπολιτικούς αντιπάλους όπως η Κίνα.
Είπε ότι το Πεκίνο συχνά υπέγραφε παγκόσμιες συμφωνίες για το κλίμα μόνο και μόνο για να αγνοήσει μετά τους όρους τους. Η Κίνα, μέλος της Συμφωνίας του Παρισίου, ήταν υπεύθυνη για το 30,1% των παγκόσμιων εκπομπών, ενώ οι ΗΠΑ αντιπροσώπευαν το 11,3%, σύμφωνα με στοιχεία του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Απαντώντας στη γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου, ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου Τέυλορ Ρότζερς δήλωσε: «Όπως πάντα, ο πρόεδρος Τραμπ και ολόκληρη η κυβέρνηση έχουν δεσμευτεί να θέσουν την Αμερική πάνω απ’ όλα και να δώσουν προτεραιότητα στα συμφέροντα των απλών Αμερικανών».
Άλλα έθνη έχουν επίσης αντιταχθεί στην ιδέα ότι το Διεθνές Δικαστήριο ή οποιοδήποτε διεθνές όργανο μπορεί να επιβάλει υποχρεώσεις που δεν έχουν συμφωνηθεί ρητά σε δεσμευτικές συνθήκες.
Τον Δεκέμβριο του 2024, κατά τη διάρκεια προφορικών αγορεύσεων στο Διεθνές Δικαστήριο, ο Μαξίμ Μουσίκιν, διευθυντής του Νομικού Τμήματος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, αμφισβήτησε το κατά πόσον τα κράτη θα μπορούσαν να θεωρηθούν νομικά υπεύθυνα για ζημιές που σχετίζονται με το κλίμα.
Είπε ότι, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, είναι σχεδόν αδύνατο να προσδιοριστεί το υπεύθυνο κράτος, η συγκεκριμένη παράνομη πράξη ή ακόμη και το πληττόμενο κράτος σε μεμονωμένες περιπτώσεις που συνδέονται με το κλίμα.
Ο Μουσίκιν υποστήριξε επίσης ότι η νομική ευθύνη δεν θα πρέπει να επεκτείνεται στις μελλοντικές γενιές. Υποστήριξε ότι τα άτομα που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί δεν μπορούν να θεωρηθούν νομικά υποκείμενα και ότι η βλάβη που προκαλείται σε αυτά δεν μπορεί να διαπιστωθεί με σαφήνεια, καθώς δεν έχει ακόμη συμβεί και δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια.
Νομικοί εμπειρογνώμονες λένε ότι η συμβουλευτική γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου μπορεί να επηρεάσει τις διαδικασίες σε εθνικά δικαστήρια, μηχανισμούς διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών και άλλα φόρουμ, ιδίως εν όψει της Συνόδου Κορυφής για το κλίμα COP30 που έχει προγραμματιστεί για αργότερα φέτος στο Μπελέμ της Βραζιλίας.
