Με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, η περιφέρεια Μπαοσάν της Σαγκάης εγκαινίασε ένα πρόγραμμα «αντι-αιρετικής εκπαίδευσης» που παρουσιάζεται ως πρωτοβουλία ασφάλειας και προληπτικής εκπαίδευσης. ‘Όμως πίσω από τα τραγούδια, τα κινούμενα σχέδια και τα παιχνίδια ρόλων, ακόμη και παιδικές «δίκες», οι ειδικοί βλέπουν μια πιο σκοτεινή πραγματικότητα: την πρώιμη πολιτική κατήχηση των παιδιών ενάντια σε κάθε ανεξάρτητη πίστη και τη στοχοποίηση μη κρατικά ελεγχόμενων θρησκευτικών ομάδων. Η κυβέρνηση της Κίνας επεκτείνει τη μάχη της κατά της θρησκείας, από τους ναούς και τις εκκλησίες, τώρα και μέσα στις σχολικές αίθουσες.
Σε μια ανησυχητική επίδειξη κρατικής κατήχησης, η κινεζική κυβέρνηση έστρεψε για άλλη μια φορά την προπαγανδιστική της μηχανή προς τα νεότερα και πιο ευαίσθητα μέλη της κοινωνίας.
Ο στόχος της εκστρατείας είναι σαφής: να ενσταλάξει ακλόνητη πίστη στην κρατική αφήγηση και να ομαλοποιήσει την καταστολή της πνευματικής ποικιλομορφίας.
Τι συνέβη στην Μπαοσάν
Κατά την επανέναρξη των σχολείων, τοπικές αρχές και φορείς (όπως η Ένωση κατά των Xie Jiao και το Γραφείο Παιδείας της Περιφέρειας ) υλοποίησαν τον «Μήνα Αντι-Αίρεσης», με δραστηριότητες που περιλαμβάνουν: συλλογικά τραγούδια («anti-cult clapping song»), κινούμενα σχέδια-βίντεο που «αποκαλύπτουν» τι είναι μία αίρεση (xie jiao/cult/κακό δόγμα), κουίζ γνώσεων, παιχνίδια ρόλων, και δημόσιες δηλώσεις από μαθητές που «αντιστέκονται στην αίρεση». Όλα αυτά με στόχο να «θέσουν τους σπόρους της ευαισθητοποίησης κατά των αιρέσεων στην καρδιά κάθε μαθητή», κάτι που παρουσιάστηκε ως μάθημα για την ασφάλεια των μαθητών.
Κρατικές αναφορές προώθησαν τις δράσεις ως «δημοκρατική και διασκεδαστική» εκπαίδευση, αλλά εκπαιδευτικοί που μίλησαν ανώνυμα, ψυχολόγοι και ερευνητές προειδοποιούν ότι το πρόγραμμα απλοποιεί σύνθετα θρησκευτικά και κοινωνικά φαινόμενα σε έναν ενιαίο εχθρό, υπονομεύοντας την κριτική σκέψη των παιδιών και φυτεύοντας φόβο απέναντι στη θρησκευτική διαφορετικότητα.
Σχεδόν 300 μαθητές της όγδοης τάξης στο Πειραματικό σχολείο Γιουεπού συμμετείχαν σε μια διάλεξη με θέμα την καταπολέμηση των αιρέσεων, όπου έμαθαν να «εντοπίζουν και να αποτρέπουν τις αιρέσεις» μέσω παιχνιδιών ρόλων και ομαδικών συζητήσεων. Μετά το μάθημα, οι μαθητές καθοδηγήθηκαν να κάνουν δηλώσεις «αποφασιστικής αντίστασης στις αιρέσεις», κάτι που επίσημες αναφορές έχουν επαινέσει ως «εξαιρετικά αποτελεσματικό». Ένας καθηγητής, που προτίμησε να μιλήσει ανώνυμα, χαρακτήρισε τις ασκήσεις (π.χ. ρόλων, συλλογικών χειροκροτημάτων και δημόσιων δηλώσεων) περισσότερο ως «πολιτική διακήρυξη» παρά ως αντικειμενική εκπαίδευση. Ακαδημαϊκοί και γονείς μιλούν για πολιτική κατήχηση, ιδεολογική επιρροή καθώς και για τα όρια της εκπαίδευσης των παιδιών.
Οι αναφορές των μέσων δίνουν και πιο συγκεκριμένα παραδείγματα. Τα παιδιά που εκπαιδεύτηκαν ως «μικροί φύλακες της κοινότητας» έβγαιναν να μοιράζουν φυλλάδια κατά των xie jiao [σιε τζιάο], ενώ σε μερικά σχολεία οι μαθητές συμμετείχαν σε προσομοιωμένες δίκες όπου υπό την καθοδήγηση δικαστών «δίκασαν» και «καταδίκασαν» μέλη θρησκευτικών ομάδων που θεωρούνται παράνομες.
Ίσως η πιο ανησυχητική στιγμή της εκστρατείας ήρθε όταν τα παιδιά οδηγήθηκαν σε μια πραγματική αίθουσα δικαστηρίου για να συμμετάσχουν σε μια «εκπαιδευτική» εικονική δίκη. Υπό την καθοδήγηση πραγματικών δικαστών, οι μαθητές ανέλαβαν ρόλους – δικαστές, εισαγγελείς, κατηγορούμενοι και συνήγοροι υπεράσπισης – αναπαριστώντας μια ποινική υπόθεση εναντίον μελών φερόμενων αιρέσεων. Η άσκηση παρουσιάστηκε ως μάθημα νομικής παιδείας και «ενημέρωσης για το δίκαιο», όμως στην πραγματικότητα λειτουργούσε ως έμμεσος μηχανισμός ιδεολογικής διαπαιδαγώγησης. Μέσα από την προσποιητή απονομή δικαιοσύνης, τα παιδιά διδάσκονταν όχι την αξία του νόμου, αλλά την εκδοχή του «σωστού» και του «λάθους» όπως αυτή ορίζεται από το κράτος, μια εκπαίδευση που μετατρέπει τη νομική συνείδηση σε όργανο πολιτικής υπακοής.
Η ιδεολογική εκπαίδευση δεν περιορίζεται στις μικρές ηλικίες. Στην πανεπιστημιούπολη του παραρτήματος Μπαοσάν, περισσότεροι από τετρακόσιοι φοιτητές που συμμετείχαν στη στρατιωτική τους εκπαίδευση παρακολούθησαν μια ειδική συνεδρία που συνδύαζε κινηματογράφο και πολιτική καθοδήγηση. Με αφετηρία την πρόσφατη επιτυχημένη ταινία The Pig, the Snake and the Pigeon (Το γουρούνι, το φίδι και το περιστέρι), οι φοιτητές κλήθηκαν να συζητήσουν για τη «δικαιοσύνη και το κακό», μια συζήτηση που σύντομα μετατράπηκε σε πλαίσιο προπαγάνδας για τους «κινδύνους των αιρέσεων». Οι παρόντες αξιωματούχοι εκμεταλλεύτηκαν τη δημοφιλία της ταινίας για να συνδέσουν τη θρησκευτική επιτήρηση με τη νεανική κουλτούρα, παρουσιάζοντας την κρατική ιδεολογία ως μέρος της ψυχαγωγίας.
Η προσέγγιση αυτή – η συγχώνευση της πολιτικής προπαγάνδας με τη λαϊκή κουλτούρα – αποκαλύπτει μια νέα, πιο λεπτή μορφή ιδεολογικής διαπαιδαγώγησης που επιδιώκει να εδραιώσει την κρατική γραμμή όχι μέσα από τον φόβο, αλλά μέσα από τη συνήθεια και την αισθητική αποδοχή.
Όπως επισημαίνει ένας καθηγητής επικοινωνίας από πανεπιστήμιο της Σαγκάης, οι νέες αυτές μορφές διδασκαλίας «μπορεί να φαίνονται πιο εκσυγχρονισμένες, αλλά στην ουσία τους δεν διαφέρουν από τη μονοδιάστατη αφήγηση του παρελθόντος».
Ο ίδιος προειδοποιεί ότι η χρήση ποπ κουλτούρας και ψυχαγωγίας για την προώθηση κρατικών ιδεολογημάτων «σβήνει τα όρια ανάμεσα στην ενημέρωση και την κατήχηση. Όταν το κράτος αποφασίζει ποια πίστη ή ιδέα θεωρείται ‘αίρεση’ και ποια ‘ορθή’, τότε πόσος χώρος απομένει για διαφορετικές φωνές;» αναρωτιέται. «Και κυρίως, πόσο ικανά είναι τα παιδιά να κρίνουν ανεξάρτητα, όταν όλα τα ερεθίσματα που λαμβάνουν είναι μονοδιάστατα;».
Τι εννοεί το κράτος με τον όρο «αίρεση» – xie jiao – και γιατί αυτό ανησυχεί;
Με τον όρο σιε τζιάο χαρακτηρίζουν τις «κακές λατρείες, τις αιρέσεις». Η χρήση αυτού του όρου από την Κίνα αποτελεί εδώ και καιρό ένα εργαλείο για την απονομιμοποίηση και την ποινικοποίηση θρησκευτικών ομάδων που δεν εμπίπτουν στο κρατικά επικυρωμένο δόγμα. Ο όρος στην κινεζική δημόσια πολιτική χρησιμοποιείται ευρέως και ευέλικτα: καλύπτει κινήματα όπως το Φάλουν Γκονγκ και η εκκλησία του Παντοδύναμου Θεού, αλλά και άλλες ανεξάρτητες θρησκευτικές ομάδες. Η ευρύτητα του ορισμού σημαίνει ότι μη κρατικά ελεγχόμενες θρησκευτικές κοινότητες, λαϊκές πρακτικές ή ακόμη και παραδοσιακά έθιμα μπορούν να στιγματιστούν ως «αιρετικά» ή σιε τζιάο εφόσον θεωρηθούν «επικίνδυνα» ή «απειλητικά» για την κοινωνική τάξη.
Σύμφωνα με δημόσια έγγραφα του τμήματος δημόσιας ασφάλειας, το σιε τζιάο μπορεί να οριστεί ως μια «παράνομη οργάνωση που, υπό το πρόσχημα της θρησκείας, του τσιγκόνγκ ή άλλων ονομάτων, εκμεταλλεύεται τις ανθρώπινες επιθυμίες, κατασκευάζει δεισιδαιμονικές πλάνες και βλάπτει την κοινωνία». Ειδικοί λένε ότι αυτή η ασάφεια ανοίγει τον δρόμο για καταχρήσεις. Ο νόμος απαγορεύει τις θρησκευτικές ή πνευματικές ομάδες που η κυβέρνηση θεωρεί «λατρείες» ή που προωθούν ετερόδοξες διδασκαλίες που δεν ευθυγραμμίζονται με την κυρίαρχη ιδεολογία του Κόμματος.
Οι κανονισμοί απαιτούν από τους κληρικούς να ορκίζονται πίστη στο ΚΚΚ και τον σοσιαλισμό και να «αντιστέκονται στις παράνομες θρησκευτικές δραστηριότητες και την θρησκευτική εξτρεμιστική ιδεολογία καθώς και στη διείσδυση ξένων δυνάμεων που χρησιμοποιούν τη θρησκεία».
Η πρωτοβουλία στη Σαγκάη εντάσσεται σε μια εθνική λογική: «αντι-αιρετικές βάσεις», εβδομάδες αφιερωμένες στην ευαισθητοποίηση, εκθέσεις και προγράμματα σε πανεπιστήμια και κοινότητες έχουν εξαπλωθεί σε πολλές επαρχίες (Ningxia, Zhejiang, Guangxi, Taiyuan, κ.α.). Οι τοπικές αρχές χρησιμοποιούν ποικίλες «δημιουργικές» μεθόδους – από παραδοσιακή λαϊκή τέχνη μέχρι διαδραστικές εμπειρίες VR – για να προωθήσουν το μήνυμα στο κοινό. Αυτό είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για ενίσχυση της ιδεολογικής εργασίας και της «εθνικής ασφάλειας» στον θρησκευτικό χώρο.
Η διεθνής κοινότητα δεν πρέπει να σιωπά. Αυτός ο ιδεολογικός πόλεμος αποτελεί κρίση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτή η εκστρατεία πρέπει να καταγγελθεί ως μια συστηματική προσπάθεια διαγραφής της θρησκευτικής ταυτότητας και αντικατάστασής της με κρατικό δόγμα.
