Σχολιασμός
Ο Γαλλικός Διαφωτισμός αναφέρεται συχνά ως Εποχή της Λογικής. Αυτή η περίοδος δημιούργησε μερικούς από τους μεγαλύτερους φυσικούς επιστήμονες της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένου του Αντουάν Λαβουαζιέ, του πρωτοπόρου της σύγχρονης χημείας. Του Ζοζέφ-Λουί Λαγκράνζ, του οποίου η συμβολή στη θεωρία αριθμών είναι πολύ γνωστή, ιδιαίτερα στα οικονομικά. Και του Πιέρ-Σιμόν Λαπλάς, θεμελιώδους φιγούρας στη θεωρία πιθανοτήτων. Όμως, όπως τόνισε ο Φρίντριχ Χάγιεκ, «ο σύγχρονος σοσιαλισμός και αυτό το είδος του σύγχρονου θετικισμού, που προτιμούμε να ονομάζουμε επιστημονισμό, πηγάζει απευθείας από αυτό το σώμα επαγγελματιών επιστημόνων και μηχανικών που μεγάλωσε στο Παρίσι».
Ενώ το Παρίσι συνέβαλε σημαντικά στις φυσικές επιστήμες, θέτοντας τα θεμέλια για πολλές ανακαλύψεις που βελτίωσαν την ανθρώπινη ζωή, οδήγησε επίσης στον σύγχρονο σοσιαλισμό και επιστημονισμό. Πώς προέκυψε αυτό το παράδοξο; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να εξετάσουμε ένα ίδρυμα: την École Polytechnique.
L’École Polytechnique
Ο Χάγιεκ, στο The Counter-Revolution of Science, αναφέρθηκε στην École Polytechnique ως «Η πηγή της επιστημονικής ύβρεως». Ιδρύθηκε το 1794 κατά τη Γαλλική Επανάσταση και αργότερα ευνοήθηκε από τον Ναπολέοντα για την εκπαίδευση μηχανικών και στρατιωτικού προσωπικού. Αυτός ο θεσμός ήταν προϊόν επαναστατικών ιδανικών. Οι διανοούμενοι εκείνης της εποχής πίστευαν ότι η εκπαίδευση έπρεπε να επικεντρώνεται αποκλειστικά στις επιστήμες, υποβιβάζοντας την κλασική γραμματεία, τη θρησκεία, τα λατινικά και τη λογοτεχνία σε κατώτερη θέση. Αυτά τα θέματα θεωρήθηκαν ξεπερασμένα και ανάξια σοβαρής ακαδημαϊκής προσοχής. Αυτή η νοοτροπία περικλείεται στα κείμενα του Χενρί ντε Σαιντ Σιμόν, ο οποίος παρατήρησε: «Σε εκείνες τις όχι μακρινές μέρες, αν ήθελε κανείς να μάθει εάν ένα άτομο είχε λάβει εξαιρετική εκπαίδευση, ρωτούσε: ‘Γνωρίζει καλά τους Έλληνες και τους Λατίνους συγγραφείς του;’ Σήμερα ρωτά κανείς: ‘Είναι καλός στα μαθηματικά;’».
Η École Polytechnique εκπαίδευσε μερικά από τα μεγαλύτερα μαθηματικά και επιστημονικά μυαλά του δέκατου ένατου αιώνα, όπως ο Σιμεόν Ντενίς Πουασσόν (γνωστός για την κατανομή Πουασσόν), ο Benoît Clapeyron (διάσημος για την εξίσωση Clapeyron) και ο Ζοζέφ Λιουβίλ (αναγνωρισμένος για το θεώρημα Λιουβίλ). Ακόμη και ο Bernard Arnault, ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της εποχής του, σπούδασε σε αυτό το ίδρυμα. Όπως παρατήρησε, ωστόσο, ο Χάγιεκ, τα προβλήματα προέκυψαν όταν αυτοί οι υψηλά καταρτισμένοι τεχνικοί ειδικοί μπήκαν στη σφαίρα των κοινωνικών επιστημών.
Το συμβούλιο μηχανικών της ανθρώπινης ψυχής
Η ιστορία ξεκινά με την είσοδο αυτών των τεχνικών μυαλών στις κοινωνικές επιστήμες. Προσπάθησαν να κατανοήσουν την ανθρώπινη κοινωνία χρησιμοποιώντας τις ίδιες μεθόδους που εφαρμόζονται στις φυσικές επιστήμες. Εάν η επιστημονική μέθοδος είχε εξηγήσει με επιτυχία τον φυσικό κόσμο, γιατί να μην την εφαρμόσουμε στην ανθρώπινη κοινωνία; Τι θα μπορούσε να πάει στραβά;
Εδώ αναδεικνύεται ο Χενρί ντε Σαιντ Σιμόν ως βασικό πρόσωπο. Ένας άνθρωπος που συσσώρευσε πρώτα πλούτο μέσω τραπεζικών και χρηματοοικονομικών κερδοσκοπιών, ο Σαιντ Σιμόν έστρεψε αργότερα την προσοχή του στις επιστήμες το 1798, χρησιμοποιώντας την περιουσία του για να αποκτήσει επιστημονική γνώση. Ανέπτυξε στενές σχέσεις με τους φοιτητές και τους καθηγητές της École Polytechnique, οδηγούμενος από μια ισχυρή πίστη στην «καθαρή επιστήμη»—όχι μόνο για την κατανόηση του φυσικού κόσμου αλλά και για την οργάνωση της κοινωνίας. Το ταξίδι του στη Γενεύη αποδείχθηκε σημαντικό από αυτή την άποψη, καθώς πρότεινε ένα ριζοσπαστικό έργο γνωστό ως το Συμβούλιο του Νεύτωνα.
Αυτό το συμβούλιο, που διαβάζεται σαν πλοκή από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, επρόκειτο να αποτελείται από είκοσι ένα μέλη: τρεις φυσικούς, τρεις χημικούς, τρεις μαθηματικούς, τρεις φυσιολόγους, τρεις λογοτέχνες, τρεις ζωγράφους και τρεις μουσικούς. Ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή θα ψήφιζε για τα μέλη και ο μαθηματικός που θα λάμβανε τις περισσότερες ψήφους θα υπηρετούσε ως πρόεδρος του συμβουλίου. Αυτό το σώμα θα λειτουργούσε ως εκπρόσωπος του Θεού στη γη, αντικαθιστώντας ουσιαστικά τον Πάπα. Ο Σαιντ Σιμόν οραματίστηκε αυτό το ανώτατο συμβούλιο να κατευθύνει όλη την ανθρώπινη εργασία και πρότεινε ότι όποιος παρακούει τις οδηγίες του θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται ως τετράποδο. Αυτή η ιδέα των κεντρικών σχεδιαστών που σχεδιάζουν την κοινωνία σύμφωνα με τις ανώτερες γνώσεις τους έθεσε τα θεμέλια για τον κομμουνισμό, ο οποίος αργότερα πήρε το φρικτό ιστορικό του σχήμα.
Αυτό το όραμα αντιπροσώπευε μια νέα μορφή θρησκείας, όπως παρατήρησε στην διάσημη ρήση του ο Λόρδος Άκτον: «Η εποχή προτιμούσε τη βασιλεία της διανόησης από τη βασιλεία της ελευθερίας». Η θεώρηση του Σαιντ Σιμόν για την επιστήμη ήταν μια χωρίς περιορισμούς — όπου θα έπρεπε να εφαρμόζεται η ίδια μεθοδολογία ανεξάρτητα από το αν μελετούσε ένα απλό φυσικό φαινόμενο ή ένα περίπλοκο κοινωνικό σύστημα. Ο απώτερος στόχος των κοινωνικών επιστημών, κατά την άποψή του, δεν ήταν να περιγράψουν την κοινωνία, αλλά να την ελέγξουν και να την προβλέψουν. Όπως το έθεσε ο Σαιντ Σιμόν: «Πρέπει να τα εξετάσουμε και να τα συντονίσουμε όλα από τη σκοπιά του Φυσικισμού». Αυτή η επικίνδυνη ψευδαίσθηση αντιχήθηκε αργότερα από τον Στάλιν, ο οποίος έβλεπε τους συγγραφείς ως «μηχανικούς των ανθρώπινων ψυχών».
Το πρόβλημα της ελεύθερης κοινωνίας
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια ελεύθερη κοινωνία δεν είναι τεχνικού χαρακτήρα. Δεν μπορούν να επιλυθούν από τεχνικούς εδικούς οπλισμένους με επαρκείς γνώσεις και δεδομένα. Τα κοινωνικά φαινόμενα περιλαμβάνουν μεταβλητές που αλληλεπιδρούν με πολύπλοκους και απρόβλεπτους τρόπους. Σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες, όπου μερικές βασικές μεταβλητές συχνά καθορίζουν τα αποτελέσματα, οι κοινωνικές επιστήμες ασχολούνται με τη διάσπαρτη γνώση που κανένα άτομο ή ομάδα δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως. Δεν υπάρχουν σταθερές τιμές ή σταθερές σχέσεις — μόνο παρόμοια πρότυπα.
Εξαιτίας αυτών των περιορισμών, αυτό που χρειαζόμαστε είναι αυτό που ο Φρανκ Νάιτ – που περιγράφεται από τον Χάγιεκ ως «ο πιο διακεκριμένος εν ζωή οικονομολόγος-φιλόσοφος» – ονόμασε «διακυβέρνηση μέσω συζήτησης». Οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί θα πρέπει να σχεδιαστούν για να αξιοποιούν την αποκεντρωμένη γνώση, επιτρέποντας στα άτομα να συνεισφέρουν τα δικά τους μοναδικά κομμάτια πληροφοριών. Μια ελεύθερη κοινωνία είναι μια κοινωνία συνεχούς ανακάλυψης, προσαρμογής και απόκτησης γνώσης. Ο Χάγιεκ συνόψισε τον ρόλο της κοινωνικής επιστήμης ως εξής: «Τα χαρακτηριστικά προβλήματα των κοινωνικών επιστημών μου φαίνεται ότι προκύπτουν από το γεγονός ότι ούτε ο ενεργός άνθρωπος ούτε ο κοινωνικός επιστήμονας μπορούν ποτέ να γνωρίζουν όλα τα γεγονότα που καθορίζουν την ανθρώπινη δράση και ότι το πρόβλημα των κοινωνικών επιστημών είναι ουσιαστικά πώς αντιμετωπίζει ο άνθρωπος αυτή την ουσιαστική άγνοια».
Η σημασία και τα όρια των κοινωνικών επιστημών
Η επιστημονική ύβρις των μηχανικών της École Polytechnique χρησιμεύει ως υπενθύμιση τόσο της σημασίας όσο και των περιορισμών των κοινωνικών επιστημών. Οι τεχνικοί που πίστευαν ότι τα προβλήματα της κοινωνίας θα μπορούσαν να εξαλειφθούν αγνόησαν μια θεμελιώδη αντίληψη από τους στοχαστές του Διαφωτισμού της Σκωτίας: οι θεσμοί είναι προϊόντα ανθρώπινης δράσης και όχι ανθρώπινου σχεδιασμού. Ο Χάγιεκ προειδοποίησε κατά του στενού τεχνικού ειδικού, ο οποίος «θεωρούνταν μορφωμένος επειδή είχε περάσει από δύσκολα σχολεία αλλά είχε ελάχιστη ή καθόλου γνώση της κοινωνίας, της ζωής, της ανάπτυξης, των προβλημάτων και των αξιών της, που μόνο η μελέτη της ιστορίας, της λογοτεχνίας και των γλωσσών μπορεί να δώσει».
Όπως προειδοποίησε ο Χάγιεκ, η κοινωνική επιστήμη δεν αφορά απλώς την τεχνική εξειδίκευση, αλλά την κατανόηση της περίπλοκης αλληλεπίδρασης των κοινωνικών δυνάμεων και την αναγνώριση διαφορετικών ανθρώπινων αξιών και εμπειριών.
Του Mani Basharzad
Από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών (AIER)
Απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι οι απόψεις του συγγραφέα και δεν συμφωνούν απαραίτητα με τις απόψεις της Epoch Times.
