Ένα πρωτοφανές κύμα αφίξεων σημειώθηκε στην Κρήτη και τη Γαύδο μέσα σε ελάχιστες ώρες, με πάνω από 840 πρόσφυγες και μετανάστες να φτάνουν στην περιοχή σε μια μόνο ημέρα. Οι επιχειρήσεις εντοπισμού και διάσωσης που στήθηκαν ήταν πολλαπλές και συντονισμένες, καθώς πλοιάρια με εκατοντάδες ανθρώπους εντοπίστηκαν τόσο ανοιχτά στη θάλασσα όσο και σε παραλίες της νότιας Κρήτης. Τοπικά μέσα ενημέρωσης κατέγραψαν μάλιστα τη στιγμή που ένα υπερφορτωμένο πλοιάριο κατέπλευσε στην παραλία Δισκός, δυτικά του Λέντα, στο νότιο Ηράκλειο – δεκάδες άνθρωποι πήδηξαν στην ακτή. Οι αρχές βρέθηκαν αντιμέτωπες με εικόνες «απόβασης» αλλοδαπών σε σημεία όπου μέχρι πρότινος δεν υπήρχαν αφίξεις τέτοιας κλίμακας.
Επιχειρήσεις διάσωσης και αφίξεις
Με το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης σε συνεχή συναγερμό, οι λιμενικές αρχές, με τη συνδρομή της δύναμης Frontex και παραπλεόντων εμπορικών πλοίων, πραγματοποίησαν σωρεία διασώσεων. Συγκεκριμένα, μέσα στο τελευταίο 24ωρο στην περιοχή Κρήτης – Γαύδου σημειώθηκαν οι εξής επιχειρήσεις:
-
25 ν.μ. νοτιοανατολικά της Γαύδου: Διάσωση 430 ατόμων που επέβαιναν σε υπερφορτωμένο αλιευτικό σκάφος, με συνεργασία σκάφους του Λιμενικού και δεξαμενόπλοιου με σημαία Παναμά. Οι διασωθέντες μεταφέρθηκαν στο λιμάνι της Αγίας Γαλήνης.
-
30 ν.μ. νότια της Γαύδου: Εντοπισμός 67 ατόμων από φορτηγό πλοίο με σημαία Νήσων Μάρσαλ· μεταφέρθηκαν με ασφάλεια στο λιμάνι της Παλαιόχωρας.
-
Νότια της Γαύδου: Σε ξεχωριστό συμβάν, το Λιμενικό διέσωσε 20 άτομα από μικρό σκάφος.
-
32 ν.μ. νότια Καλών Λιμένων (νότιο Ηράκλειο): Διάσωση 73 ατόμων με τη βοήθεια διερχόμενου φορτηγού πλοίου με σημαία Πορτογαλίας. Οι καιρικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές και όλοι μεταφέρθηκαν ασφαλώς στο τοπικό λιμάνι.
-
Παραλία Λούτρα, Δήμος Γόρτυνας (Ηράκλειο): Εντοπισμός 96 ατόμων που αποβιβάστηκαν μόνοι τους στην ακτή.
-
Παραλία στην περιοχή Λέντα (Ηράκλειο): Εντοπισμός 67 ατόμων που είχαν αποβιβαστεί στην ξηρά.
-
Θαλάσσια περιοχή νότια Γαύδου (Κυριακή βράδυ): Διάσωση 96 αλλοδαπών από δύο λέμβους, ύστερα από εντοπισμό τους από περιπολικό πλοίο του Frontex. Και αυτή η επιχείρηση ολοκληρώθηκε ομαλά, με μεταφορά των ανθρώπων στην Παλαιόχωρα για ιατρική φροντίδα.
Συνολικά, πάνω από 840 άνθρωποι διασώθηκαν ή έφτασαν μόνοι τους σε διάφορα σημεία της νότιας Κρήτης και της Γαύδου μέσα σε λίγες ώρες. Το απρόβλεπτο αυτό κύμα συνεχίστηκε μάλιστα και την επόμενη ημέρα, με μια νέα επιχείρηση διάσωσης περίπου 230 αλλοδαπών σε δύο υπερφορτωμένες λέμβους νότια της Γαύδου, όταν σκάφος της Frontex τις εντόπισε και ειδοποίησε τις ελληνικές αρχές . Όλοι οι διασωθέντες μεταφέρθηκαν με ασφάλεια στο λιμάνι της Παλαιόχωρας.
Ραγδαία άνοδος των ροών: πρόσφατο χρονικό και τάσεις
Οι παραπάνω αφίξεις δεν αποτελούν μεμονωμένο περιστατικό, αλλά κορύφωση μιας τάσης που έχει διαφανεί τους τελευταίους μήνες. Μόλις πριν δύο εβδομάδες, μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες έφτασαν 731 λαθρομετανάστες σε Κρήτη και Γαύδο. Την Πέμπτη 19/6, εντοπίστηκαν 34 άτομα στην παραλία Τρυπητή Σφακίων, ενώ τα ξημερώματα της επόμενης μέρας (20/6) διασώθηκαν 352 άτομα από σκάφος που εντοπίστηκε στη θάλασσα, και αργότερα ακόμα 73 άτομα αποβιβάστηκαν σε παραλία της Γαύδου . Συνολικά, εκείνο το διήμερο 459 άνθρωποι φιλοξενήθηκαν σε πρόχειρο κέντρο στην ΑΓΥΙΑ Χανίων, που είχε μόλις αδειάσει από προηγούμενες αφίξεις και ξαναγέμισε αμέσως. Την ίδια περίοδο, άλλο ένα περιστατικό ανοιχτά των Καλών Λιμένων συγκλόνισε τις αρχές: εντοπίστηκε αλιευτικό σκάφος με 278 ανθρώπους, ανάμεσά τους πολλοί ανήλικοι, σε επιχείρηση όπου συμμετείχαν 4 παραπλέοντα εμπορικά πλοία λόγω του μεγάλου αριθμού επιβαινόντων. Οι άνθρωποι αυτοί μεταφέρθηκαν προσωρινά σε αποθήκη στο λιμάνι του Ηρακλείου, μέχρι να ξεκινήσει η σταδιακή μεταφορά τους στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Η έξαρση είναι εμφανής και στα συνολικά στοιχεία: το 2024 έφτασαν στην Κρήτη και τη Γαύδο 5.161 λαθρομετανάστες, αριθμός εξαπλάσιος σε σχέση με τους μόλις 815 του 2023. Μάλιστα, η ανοδική αυτή πορεία συνεχίστηκε εντυπωσιακά το τρέχον έτος. Από 1ης Ιανουαρίου έως 22 Ιουνίου 2025 είχαν καταγραφεί 133 περιστατικά άφιξης με περίπου 7.051 άτομα, ενώ το αντίστοιχο διάστημα του 2024 είχαν σημειωθεί μόλις 45 περιστατικά με 1.968 άτομα . Πρόκειται για αύξηση 258% μέσα σε ένα έτος, σηματοδοτώντας μια νέα τάση που καθιστά την Κρήτη κύρια πύλη εισόδου προς την Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις αρχές Ιουνίου 2025 μόνο, πάνω από 2.550 άνθρωποι έφτασαν συνολικά στις νότιες ακτές των νομών Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου . Για πρώτη φορά, μέσα σε λίγες μόλις ημέρες (Πέμπτη έως Κυριακή εκείνης της εβδομάδας), πάνω από 1.000 άτομα αποβιβάστηκαν στο νησί, ένα φαινόμενο χωρίς προηγούμενο για την Κρήτη.
Αφίξεις λαθρομεταναστών στην Κρήτη-Γαύδο ανά μήνα (2024):
Ιανουάριος – 377 άτομα
Φεβρουάριος – 571 άτομα
Μάρτιος – 387 άτομα
Απρίλιος – 140 άτομα
Μάιος – 449 άτομα
Ιούνιος – 253 άτομα
Ιούλιος – 384 άτομα
Αύγουστος – 517 άτομα
Σεπτέμβριος – 426 άτομα
Οκτώβριος – 758 άτομα (μηνιαίο ρεκόρ)
Νοέμβριος – 600 άτομα
Δεκέμβριος – 299 άτομα
Σύνολο 2024: 5.161 άτομα (έναντι 815 το 2023)
Τα παραπάνω νούμερα αποτυπώνουν τη ραγδαία επιδείνωση: η Κρήτη, που μέχρι πρόσφατα βρισκόταν εκτός του βασικού χάρτη των προσφυγικών διαδρομών, έχει πλέον μετατραπεί σε εναλλακτικό διάδρομο διακίνησης. Συχνά μάλιστα καταγράφονται σχεδόν ταυτόχρονες αφίξεις πολλαπλών σκαφών σε διαφορετικά σημεία του νησιού μέσα στην ίδια ημέρα ή μέσα σε λίγες διαδοχικές ημέρες, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την ανταπόκριση όλων των αρμόδιων φορέων.
Προσωρινή φιλοξενία, μεταφορές και ευθύνες
Κάθε νέα άφιξη θέτει σε δοκιμασία τις δυνατότητες υποδοχής. Όλοι οι διασωθέντες μεταφέρονται αρχικά σε ασφαλή σημεία πρώτης υποδοχής, όπου τους παρέχονται οι πρώτες βοήθειες, τροφή, νερό και γίνεται η καταγραφή τους από τις αρχές . Ωστόσο, στην Κρήτη δεν υπάρχουν οργανωμένες δομές φιλοξενίας μεταναστών, με αποτέλεσμα η διαχείριση να γίνεται με αυτοσχέδιες λύσεις. Στο λιμάνι του Ρεθύμνου, για παράδειγμα, στήθηκαν πρόχειρα σκηνές για να διανυκτερεύσουν 442 άνθρωποι που διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν εκεί, καθώς δεν βρέθηκε διαθέσιμος κατάλληλος χώρος αλλού. Οι 442 αυτοί πρόσφυγες είχαν αρχικά επιβιβαστεί σε λεωφορεία για να μεταφερθούν στη δομή της Αγυιάς στα Χανιά, όμως αναγκάστηκαν να επιστρέψουν πίσω στα μισά της διαδρομής – αφενός διότι ο χώρος στην Αγυιά ήταν ήδη υπερπλήρης, αφετέρου εξαιτίας αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας στην περιοχή υποδοχής.
Πράγματι, ο εκθεσιακός χώρος Αγυιάς στα Χανιά χρησιμοποιείται εδώ και πάνω από ένα χρόνο ως προσωρινό κέντρο φιλοξενίας, όμως η χωρητικότητά του είναι περιορισμένη.
«Μόλις είχε αδειάσει ο χώρος στην Αγυιά από όσους είχαν έρθει στις 5 Ιουνίου, ξαναγέμισε πάλι» περιγράφει χαρακτηριστικά η αντιδήμαρχος Χανίων Ελένη Ζερβουδάκη . Σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται δημοτικά γήπεδα ή αποθήκες – όπως ένα παλιό κτήριο “Κιτρένωσης” στο Ρέθυμνο, όπου φιλοξενήθηκαν εκτάκτως 501 μετανάστες μετά την άφιξή τους, αφού πρώτα είχαν στεγαστεί προσωρινά σε ανοικτό στάδιο (Τσεσμέ) λόγω έλλειψης άλλου χώρου.
Το κτήριο καθαρίστηκε και εξοπλίστηκε εκτάκτως με κρεβάτια και κλινοσκεπάσματα με μέριμνα της Περιφέρειας, του Δήμου και εθελοντών (όπως ο Σύλλογος Ξενοδόχων που διέθεσε γεννήτρια και υλικά). Τη σίτιση των ανθρώπων αυτών ανέλαβαν η Περιφέρεια και οι Δήμοι Ρεθύμνου και Αγίου Βασιλείου, ενώ η μεταφορά τους από την Αγία Γαλήνη προς το Ρέθυμνο έγινε με λεωφορεία του ΚΤΕΛ υπό την επίβλεψη εισαγγελέα.
Παρά τις ηρωικές προσπάθειες τοπικών αρχών και εθελοντών, το βάρος της ευθύνης φαίνεται να μετακυλίεται χωρίς ξεκάθαρο σχεδιασμό. Η τοπική αυτοδιοίκηση δηλώνει αναρμόδια και χωρίς πόρους για τη διαχείριση μιας τέτοιας κρίσης.
«Δεν μπορεί οι τοπικές κοινωνίες να σηκώνουν το βάρος μιας ευρωπαϊκής κρίσης χωρίς πόρους και υποστήριξη» τονίζουν οι δήμαρχοι Ρεθύμνης και Αγίου Βασιλείου, ζητώντας η αντιμετώπιση να γίνει με «ανθρωπιστικούς αλλά και ρεαλιστικούς όρους» και με άμεση εμπλοκή της Πολιτείας.
Χαρακτηριστικό είναι ότι σε πρόσφατη σύσκεψη στο Ηράκλειο για το μεταναστευτικό – με συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων τοπικών φορέων – δεν παρέστη εκπρόσωπος του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου , γεγονός που προκάλεσε δυσαρέσκεια. Παράλληλα, οι δήμαρχοι Ηρακλείου και Φαιστού έχουν αρνηθεί τη δημιουργία οποιασδήποτε νέας προσωρινής δομής φιλοξενίας στους δήμους τους, με αποτέλεσμα προτάσεις που είχαν γίνει για δυο πιθανούς χώρους να «παγώσουν» λόγω των τοπικών αντιδράσεων.
Η διαχείριση των αφίξεων δυσχεραίνεται επιπλέον από συγκυριακούς παράγοντες. Η Κρήτη διανύει αυτή την περίοδο τουριστική αιχμή, που σημαίνει ότι: α) το διαθέσιμο προσωπικό (λιμενικό, αστυνομία, δημοτικοί υπάλληλοι, εθελοντές) είναι ήδη απασχολημένο και καταπονημένο, και β) είναι πιο δύσκολη η εύρεση πλοίων για άμεση μεταφορά των ανθρώπων αυτών προς την ηπειρωτική χώρα.
Χαρακτηριστικά, χρειάστηκαν 15 ημέρες για να μεταφερθούν στην ενδοχώρα περίπου 500 άτομα που είχαν φτάσει με επτά βάρκες στα Χανιά στις 5 Ιουνίου . Πάντως, το Υπουργείο Μετανάστευσης διαβεβαιώνει ότι προς το παρόν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις σε δομές της ενδοχώρας για την απορρόφηση των λαθρομεταναστών από την Κρήτη . Σύμφωνα με πηγές του Υπουργείου, σήμερα φιλοξενούνται περίπου 18.000 άτομα σε δομές ανά την Ελλάδα (με χωρητικότητα έως 40.000), οπότε υπάρχει περιθώριο. Ωστόσο, τονίζουν ότι το κλειδί είναι να υπάρχει έγκαιρη προετοιμασία – να προβλεφθούν χώροι προσωρινής διαμονής λίγων ημερών στην Κρήτη – ώστε να μην επαναληφθούν εικόνες χάους, όπως αυτές που είχαν σημειωθεί πέρυσι στη Ρόδο με εκατοντάδες ανθρώπους να κοιμούνται στο ύπαιθρο.
Αντιδράσεις και πρωτοβουλίες αρχών
Το πρωτοφανές αυτό κύμα μεταναστών δεν πέρασε απαρατήρητο από τις εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές. Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται να αναζητά επειγόντως λύσεις τόσο στο πεδίο της αποτροπής όσο και της φιλοξενίας. Ήδη αποφασίστηκε η αποστολή πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού προς τα όρια των χωρικών υδάτων της Λιβύης, ένδειξη ότι προκρίνονται νέα μέτρα επιτήρησης και αποτροπής στην αφετηρία της διαδρομής.
Παράλληλα, η υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Σέβη Βολουδάκη, εξέφρασε σε αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα την έντονη ανησυχία της για την αυξανόμενη ροή από το Τομπρούκ της Λιβύης προς την Κρήτη. Η κ. Βολουδάκη επισήμανε ότι η περιορισμένη δυνατότητα συνεργασίας και η απουσία σταθερού διαύλου επικοινωνίας με τις αρχές στη Λιβύη δυσχεραίνουν τον έγκαιρο συντονισμό και καθιστούν σχεδόν αδύνατη την προβλεψιμότητα των εξελίξεων. Με άλλα λόγια, η Ελλάδα καλείται να αντιμετωπίσει μια κρίση στα θαλάσσια σύνορά της χωρίς αποτελεσματικό συντονισμό με την χώρα εκκίνησης των λαθρομεταναστών.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ζητείται αλληλεγγύη και κατανομή ευθυνών. Το προσφυγικό στην Κρήτη «δεν μπορεί να θεωρείται τοπικό ή παροδικό ζήτημα» προειδοποιούν παράγοντες της τοπικής διοίκησης, αλλά απαιτεί έναν συνολικό επαναπροσδιορισμό του ρόλου της χώρας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο ασύλου και μετεγκατάστασης.
Καθώς περιοχές όπως η Κρήτη βρίσκονται πλέον στα όρια νέων θαλάσσιων διαδρομών, η Ελλάδα οφείλει να πιέσει για αναλογική κατανομή του βάρους και πιο μόνιμες λύσεις. Σημειώνεται ότι ο προηγούμενος υπουργός Μετανάστευσης, Δημήτρης Καιρίδης, είχε εξαγγείλει ήδη από τον Απρίλιο τη δημιουργία δύο προσωρινών δομών φιλοξενίας στην Κρήτη, όμως μέχρι στιγμής καμία τέτοια δομή δεν έχει υλοποιηθεί. Το κενό αυτό στη σχεδίαση φάνηκε έμπρακτα στην πρόσφατη κρίση, όπου η απουσία ενός οργανωμένου κέντρου υποδοχής δυσχέρανε την αντιμετώπιση.
Την ίδια ώρα, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιτήρησης Frontex επιχειρούν στην περιοχή (π.χ. συνέβαλαν στον εντοπισμό πολλών σκαφών τις τελευταίες ημέρες ), όμως το κύριο βάρος των διασώσεων εξακολουθεί να πέφτει στο Ελληνικό Λιμενικό Σώμα.
Εκπρόσωποι των λιμενικών αρχών στην Κρήτη ζητούν ενίσχυση σε προσωπικό και μέσα, επισημαίνοντας ότι οι δυνάμεις τους έχουν φτάσει στα όρια λόγω των συνεχιζόμενων επιχειρήσεων επί 24ώρου βάσεως. Ο πρόεδρος της Ένωσης Προσωπικού Λιμενικού Σώματος Ανατολικής Κρήτης, Γιώργος Σφακιανάκης, δήλωσε πως από τις ανακρίσεις των ήδη συλληφθέντων διακινητών προκύπτει ότι χιλιάδες λαθρομετανάστες περιμένουν να αναχωρήσουν προς την Ευρώπη, χρησιμοποιώντας την Κρήτη ως κύρια πύλη εισόδου. Ο ίδιος απηύθυνε έκκληση για άμεση ενίσχυση του Λιμενικού σε ανθρώπινο δυναμικό και μέσα, καθώς και για επανασχεδιασμό της αντιμετώπισης του φαινομένου από το Αρχηγείο ΛΣ και το Υπουργείο Μετανάστευσης, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία που υπάρχει από το παρελθόν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Αιτίες της έξαρσης των ροών
Το φαινόμενο της αιφνίδιας “έκρηξης” των μεταναστευτικών ροών προς την Κρήτη συνδέεται με μια νέα νότια οδό που έχουν χαράξει τα κυκλώματα διακινητών. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η διαδρομή από τις ακτές της ανατολικής Λιβύης (περιοχή Τομπρούκ) προς τη Γαύδο και τη νότια Κρήτη έχει γίνει ολοένα και πιο δημοφιλής τους τελευταίους μήνες. Οι παραδοσιακές διαδρομές μέσω Τουρκίας προς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου παρουσιάζουν δραστική μείωση στις ροές τους τελευταίους μήνες , λόγω της ενίσχυσης των ελέγχων και των συμφωνιών αποτροπής. Ως αποτέλεσμα, οι διακινητές επιλέγουν πλέον να στέλνουν σκάφη με πρόσφυγες κατευθείαν από τη Λιβύη στην Ελλάδα, παρακάμπτοντας τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Η Κρήτη, γεωγραφικά κοντά στη βόρεια Αφρική, λειτουργεί ως εναλλακτική πύλη προς την Ευρώπη.
Σημαντικό ρόλο παίζουν και οι συνθήκες στη Λιβύη: η χώρα παραμένει σε κατάσταση πολιτικής αστάθειας, ενώ ειδικά η ανατολική Λιβύη (υπό τον στρατηγό Χάφταρ) φαίνεται να επιτρέπει ή αδυνατεί να ελέγξει επαρκώς τα δίκτυα λαθρεμπόρων ανθρώπων. Τα δρομολόγια από το Τομπρούκ προς την Κρήτη έχουν γίνει σχεδόν τακτικά, «σαν δρομολόγια φέρι-μποτ όπου μπορείς να κλείσεις εισιτήριο συγκεκριμένες ημέρες και ώρες» σχολιάζουν δηκτικά παράγοντες ασφαλείας. Η έλλειψη επίσημης συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας-Λιβύης δυσκολεύει οποιαδήποτε προσπάθεια ανάσχεσης πριν τα σκάφη βγουν στα διεθνή ύδατα.
Όσον αφορά τους ανθρώπους πίσω από τους αριθμούς, η σύνθεση των αφιχθέντων δίνει στοιχεία για τις αιτίες της φυγής τους. Η πλειονότητα των μεταναστών που φτάνουν στην Κρήτη προέρχονται από χώρες όπως η Αίγυπτος, το Σουδάν, το Μπανγκλαντές και το Πακιστάν . Πολλοί είναι νεαροί άνδρες κάτω των 25 ετών – πράγμα αναμενόμενο, αφού τα στατιστικά δείχνουν ότι 95% των αφιχθέντων τους τελευταίους μήνες είναι άνδρες και μόλις 5% γυναίκες ή παιδιά . Οι Αιγύπτιοι και οι νοτιοασιάτες (Μπανγκλαντές, Πακιστάν) θεωρούνται κυρίως οικονομικοί μετανάστες, αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες στην Ευρώπη. Από την άλλη, οι Σουδανοί και οι λιγοστοί Ερυθραίοι μεταξύ των αφιχθέντων διαφεύγουν από εμπόλεμες καταστάσεις ή καταπίεση – για παράδειγμα, ο εμφύλιος πόλεμος που ξέσπασε στο Σουδάν το 2023 έχει ωθήσει πολλούς σε φυγή. Στην πρόσφατη άφιξη των 501 ατόμων στο Ρέθυμνο, χαρακτηριστικά, οι 372 ήταν από την Αίγυπτο, 77 από το Σουδάν, 42 από το Μπανγκλαντές, 5 από την Ερυθραία και 5 από το Πακιστάν .
Τέλος, οι καιρικές συνθήκες ευνόησαν αυτή την περίοδο τις συνεχείς απόπειρες διάπλου. Το καλοκαίρι και οι αρχές φθινοπώρου στην ανατολική Μεσόγειο προσφέρουν σχετικά ήπιες θάλασσες – κάτι που οι διακινητές εκμεταλλεύονται. Οι επιχειρήσεις διάσωσης των τελευταίων ημερών συνέπεσαν με καλό καιρό, γεγονός που βοήθησε στην ασφαλή ολοκλήρωσή τους. Αυτό σημαίνει όμως ότι και περισσότερα σκάφη επιλέγουν να ξεκινήσουν τώρα το ταξίδι, αυξάνοντας τον συνολικό αριθμό των προσπαθειών.
