Η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου γεννήθηκε το 1801 στη Ζάκυνθο και θεωρείται μία από τις πρώτες Ελληνίδες συγγραφείς. Το γνωστότερο έργο της είναι η «Αυτοβιογραφία» της, καθώς από τα υπόλοιπα έργα της έχουν σωθεί ελάχιστα.
Η μόρφωση της Ελισάβετ
Η Ελισάβετ γεννήθηκε σε μία αριστοκρατικής καταγωγής οικογένεια. Ο πατέρας της ήταν ο Φραγκίσκος Μουτζάν και η μητέρα της η Αγγελική Συγούρου. Η μητέρα και η γιαγιά της Ελισάβετ στήριξαν τη μόρφωσή της διδάσκοντας της γράμματα από μικρή ηλικία, ώσπου σταδιακά η ίδια η Ελισάβετ άρχισε να επιδιώκει τη γνώση και να αγαπά τη μόρφωση.
Από την άλλη μεριά, ο πατέρας της Ελισάβετ δεν θεωρούσε τη μόρφωση απαραίτητη για τις κόρες του, αν και ο ίδιος ξεκίνησε να διδάσκει την ιταλική γλώσσα στην Ελισάβετ όταν εκείνη ήταν 12 ετών, βάζοντας την το καλοκαίρι να μελετά από την ιταλική γραμματική. Η έλευση ενός νέου παιδιού στην οικογένεια σε συνδυασμό με τις απόψεις του πατέρα της, οδήγησε στο τέλος αυτών των μαθημάτων.
Η Ελισάβετ όμως δεν τα παράτησε. Ξεκίνησε να μελετά μόνη της την ιταλική γλώσσα με το κίνητρο ότι έτσι θα μπορούσε να διαβάζει ιταλικά μυθιστορήματα. Μάλιστα έγινε τόσο καλή στη χρήση της γλώσσας, που έστειλε ένα καλογραμμένο γράμμα στον πατέρα της ο οποίος την περίοδο εκείνη βρισκόταν στην Κέρκυρα για τις εργασίες σύνταξης του νέου Συντάγματος της Ιονίου Πολιτείας. Το γράμμα τον εντυπωσίασε τόσο, που επιστρέφοντας ως νέος έπαρχος της Ζακύνθου πίσω στη γενέτειρα και βλέποντας την πρόοδο της αυτοδίδακτης κόρης του συμφώνησε να στηρίξει την περαιτέρω μόρφωσή της.
Παρόλο που η Ελισάβετ είχε τρεις δασκάλους, τον Γεώργιο Τσουκαλά, τον Θεοδόσιο Δημάδη και τον Βασίλειο Ρομαντζά (όλοι κατώτεροι ορθόδοξοι κληρικοί), οι οποίοι αποτέλεσαν έμπνευση για εκείνη, ήταν η προσωπική μελέτη που τη βοήθησε να αποκτήσει γνώσεις της αρχαίας ελληνικής, της ιταλικής και της γαλλικής. Παράλληλα, άρχισε να γράφει ποιήματα, θεατρικά έργα στα ελληνικά και τα ιταλικά και να κάνει μεταφράσεις από την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Ο Δημάδης είχε αντικατασταθεί από τον Ρομαντζά, όταν για προσωπικούς λόγους εγκατέλειψε τη Ζάκυνθο. Ο Ρομαντζάς παρέμεινε με την Ελισάβετ για επτά χρόνια, βοηθώντας τη να τελειοποιήσει τα ιταλικά, τα αρχαία ελληνικά και τα γαλλικά της.Το 1821, ο Δημάδης επέστρεψε στο νησί και σε επίσκεψή του στο σπίτι της οικογένειας Μουτζάν, ανακοίνωσε την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Η Ελισάβετ γράφει στο ημερολόγιο της την επιθυμία της να εμπλακεί στον αγώνα, και τον θυμό και τη θλίψη που ένιωσε συνειδητοποιώντας ότι ως γυναίκα δεν μπορούσε.
Γάμος και πρόωρος θάνατος
Η Ελισάβετ βρισκόταν πλέον σε ηλικία γάμου και γνώριζε ότι οι γονείς της δεν θα της επέτρεπαν να μείνει ανύπαντρη και να ασχοληθεί με τα γραπτά της. Παρόλα αυτά, πρότεινε να κλειστεί σε μοναστήρι ή να απομονωθεί σε μία κατοικία της οικογένειας στην ύπαιθρο. Οι γονείς της όμως αρνήθηκαν.
Βλέποντας το ενδεχόμενο να μείνει ανύπαντρη και δεδομένου ότι δεν της επιτρεπόταν να βγαίνει από το σπίτι των γονιών της, αποφάσισε να το σκάσει. Η προσπάθεια της όμως απέτυχε, αν και οι δικοί της αντιλήφθηκαν την απόπειρα, και έτσι αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω και να υποκύψει στην επιθυμία τους να παντρευτεί.
Καθώς η αναζήτηση γαμπρού για την Ελισάβετ στη Ζάκυνθο ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, προτάθηκε από έναν θείο της να ταξιδέψουν στην Ιταλία, όπου η εύρεση συζύγου θα ήταν ευκολότερη. Όμως το ταξίδι δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αφού η υγεία του πατέρα της δεν το επέτρεψε.
Τελικά βρέθηκε γαμπρός από τη Ζάκυνθο και η Ελισάβετ παντρεύτηκε το καλοκαίρι του 1831, τον Νικόλαο Μαρτινέγκο, ο οποίος καθυστέρησε για 16 μήνες την επισημοποίηση της γαμήλιας συμφωνίας, με συνεχείς διαπραγματεύσεις για το ύψος της προίκας.
Η Ελισάβετ πέθανε το 1832, δύο εβδομάδες μετά τη γέννηση του γιου της Ελισαβέτιου, λόγω επιπλοκών στον τοκετό.
Τα γραπτά μένουν
Η Ελισάβετ έγραψε πάνω από 15 θεατρικά έργα, στα ελληνικά και στα ιταλικά. Επίσης μετέφρασε αρχαία κείμενα και συνέθεσε ποιήματα. Η «Αυτοβιογραφία» της εκδόθηκε από τον γιο της το 1881, με κάποιες περικοπές, σε έναν τόμο μαζί με δικά του ποιήματα. Η αξία του έργου βρίσκεται κυρίως στην απλή γλώσσα που χρησιμοποιείται. Από τα άλλα έργα της έχουν σωθεί ελάχιστα, μία κωμωδία με τίτλο «Φιλάργυρος», κάποια ιταλικά κείμενα, 20 επιστολές, ο πρόλογος μιας πραγματείας «Περί Οικονομίας», τα ποιήματα «Ωδή εις το πάθος του Ιησού Χριστού» και «Εις την Θεοτόκον» και αποσπάσματα μεταφράσεων από τον Προμηθέα Δεσμώτη, την Οδύσσεια και τις Ικέτιδες.
Μέσα από τα έργα της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, αντλούμε πληροφορίες για την εποχή, αλλά και την κοινωνία στην οποία έζησε. Ταυτόχρονα, μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε τα πράγματα από την οπτική μίας γυναίκας αριστοκρατικής καταγωγής, στη Ζάκυνθο του 19ου αιώνα.
* * * * *
Ηλεκτρονικές πηγές
- Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Ζάκυνθος, 1801-1832, Μουσείο Καποδίστρια, https://www.capodistriasmuseum.gr/persons/elisavet-moutzan-martinegkou/
- Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, Εκδόσεις κείμενα, https://keimenabooks.gr/syggrafeis/elisavet-moutzan-martinegkou/
