Αν πρέπει να μ’ αγαπάς, ας είναι για το τίποτα,
Παρά μόνο για την ίδια την αγάπη.
Μη λες,
«Την αγαπώ για το χαμόγελό της — το βλέμμα της — τον τρόπο
που μιλάει απαλά — για έναν τρόπο σκέψης
που ταιριάζει με τον δικό μου και μου χάρισε
μια αίσθηση γαλήνης εκείνη την ημέρα» —
Γιατί αυτά, αγάπη μου, μπορούν να αλλάξουν,
ή να αλλάξεις εσύ — κι έτσι μια τέτοια αγάπη
μπορεί να ξεχαστεί και να χαθεί.
Ούτε να μ’ αγαπάς από λύπηση,
γιατί στέγνωσες τα δάκρυά μου:
Ένα πλάσμα που έπαψε να κλαίει,
ίσως να μην έχει πια την ανάγκη σου,
κι έτσι να χάσεις την αγάπη σου για μένα.
Αλλά αγάπα με για την ίδια την αγάπη,
για να μπορείς να μ’ αγαπάς αιώνια,
μες στην αιωνιότητα της αγάπης.
If thou must love me, let it be for nought
Except for love’s sake only. Do not say,
I love her for her smile—her look—her way
Of speaking gently,—for a trick of thought
That falls in well with mine, and certes brought
A sense of pleasant ease on such a day”—
For these things in themselves, Belovèd, may
Be changed, or change for thee—and love, so wrought,
May be unwrought so. Neither love me for
Thine own dear pity’s wiping my cheeks dry:
A creature might forget to weep, who bore
Thy comfort long, and lose thy love thereby!
But love me for love’s sake, that evermore
Thou mayst love on, through love’s eternity.
Η Ελίζαμπεθ Μπάρρετ Μπράουνινγκ ήταν 40 ετών όταν παντρεύτηκε τον επίσης βικτωριανό ποιητή Ρόμπερτ Μπράουνινγκ. Δεν διέθετε ούτε νεότητα ούτε ιδιαίτερη ομορφιά και η υγεία της ήταν εύθραυστη, αλλά μέσω της αλληλογραφίας τους βίωσαν μία πνευματική ταύτιση. Όλα ξεκίνησαν όταν ο Ρόμπερτ της έγραψε για να εκφράσει τον θαυμασμό του για τα ποιήματά της.
Η Ελίζαμπεθ είχε πολλές επιφυλάξεις σχετικά με τον γάμο. Φοβόταν ότι ένας έρωτας που γεννήθηκε τόσο γρήγορα, θα ξεθώριαζε γρήγορα, ότι το χάσμα ηλικίας μεταξύ τους θα αποτελούσε εμπόδιο και ότι ίσως ήταν απλώς ο οίκτος που ενέπνεε την αγάπη του Ρόμπερτ.
Η ανασφάλεια της Ελίζαμπεθ ανακουφίστηκε από τη σταθερότητα της αγάπης του Ρόμπερτ. Έγραφε σε ένα από τα γράμματά της: «Αγαπώ την αγάπη σου πάρα πολύ. Και αυτό είναι το χειρότερο ελάττωμα, αγαπημένε μου, που μπορώ να βρω στην αγάπη μου για σένα». Η ιστορία τους έμελλε να γίνει ένα από τα πιο διάσημα ρομάντζα της λογοτεχνικής ιστορίας.
Πολλές από τις αρχικές ανησυχίες που είχε κατά τη διάρκεια της ερωτοτροπίας της με τον Ρόμπερτ είναι οι ίδιες με αυτές που εκφράζονται στο «Σονέτο 14» από τα «Σονέτα από τα πορτογαλικά». Το «Σονέτα από τα πορτογαλικά», που εκδόθηκε το 1850, είναι μια συλλογή 44 ερωτικών σονέτων. Το πιο γνωστό από αυτά, το «Σονέτο 42», αρχίζει με τον διάσημο στίχο: «Πώς σ’ αγαπώ, άσε με να μετρήσω τους τρόπους» («How do I love thee? Let me count the ways»).
«Σονέτο 14»
Κατά μία έννοια, το «Σονέτο 14» είναι ένα υψηλό αίτημα μεταμφιεσμένο σε ρομαντικό ποίημα. Είναι η απαίτηση για μόνιμη αγάπη, μια δήλωση ότι ο ομιλητής θα προτιμούσε να έχει αιώνια αγάπη ή καθόλου.
Γραμμένο ως πετραρχικό ή ιταλικό σονέτο (ένα οκτάστιχο και ένα σεστέτο στο ομοιοκατάληκτο σχήμα ABBA ABBA CDCDCD), το ποίημα αποτελείται από τέσσερις επιτακτικές δηλώσεις: δύο αρνητικές και δύο θετικές εντολές.
Η ίδια εντολή ανοίγει και κλείνει το ποίημα: αγάπη μόνο για την αγάπη. Η χρήση της λέξης «πρέπει» αντί για «θα» ή «θα γίνει» δηλώνει την αναγκαιότητα: Δεν υπάρχει μόνο ο όρος ότι η αγάπη του αγαπημένου πρέπει να είναι αιώνια, αλλά πρέπει επίσης να πηγάζει από την ανάγκη και όχι από την επιθυμία. Η δεύτερη φορά που εμφανίζεται η εντολή, στο τέλος του ποιήματος, δίνει τον λόγο της εντολής: «Αλλά αγάπα με για χάρη της αγάπης, για να αγαπάς για πάντα / να μπορείς να αγαπάς, μέσα από την αιωνιότητα της αγάπης».
Η ποιήτρια ζητά το αντικείμενο της αγάπης να είναι η ίδια η αγάπη και όχι εκείνη. Με αυτόν τον φαινομενικά έμμεσο τρόπο, η αγάπη ενισχύεται και φτάνει στην υψηλότερη μορφή της.
Η πρώτη από τις δύο αρνητικές εντολές αρχίζει σαν να απαγορεύει στον αγαπημένο να αγαπά τις επιφανειακές λεπτομέρειες (όπως η εμφάνιση) και όχι την ουσία ενός προσώπου. Η Μπράουνινγκ έγραψε: «Μη λες / ‘Την αγαπώ για το χαμόγελό της – το βλέμμα της – τον τρόπο της / να μιλάει απαλά’. Αυτοί οι στίχοι δημιουργούν στον αναγνώστη την εντύπωση ότι το ποίημα θα παροτρύνει τον ακροατή να την αγαπήσει για την ουσία του χαρακτήρα της.
Ωστόσο, η ποιήτρια απαγορεύει στον αγαπημένο της να την αγαπήσει ακόμη και για το μυαλό της:
«Για ένα τέχνασμα της σκέψης / Που ταιριάζει καλά με τη δική μου, και σίγουρα έφερε / Μια αίσθηση ευχάριστης άνεσης σε μια τέτοια μέρα». Όλες αυτές οι ιδιότητες, τόσο η ουσία όσο και τα επιφανειακά χαρακτηριστικά, μπορούν να αλλάξουν, έγραψε η Ελίζαμπεθ, οπότε η αγάπη δεν πρέπει να εξαρτάται από αυτές.
Η δεύτερη αρνητική εντολή απαγορεύει στον αγαπημένο να αγαπά για χάρη του οίκτου. Ακόμα κι αν πηγάζει από την ανιδιοτελή επιθυμία να δώσει παρηγοριά σε κάποιον άλλο, μια τέτοια αγάπη μπορεί επίσης να χαθεί όταν η παρηγοριά δεν είναι πλέον απαραίτητη. Ούτε οι επιφανειακές ιδιότητες ούτε ο τρόπος σκέψης κάποιου συνθέτουν την ουσία ενός ατόμου, επειδή όλα αυτά μπορούν να αλλάξουν, και γι’ αυτό η Μπράουνινγκ λέει ότι η αγάπη δεν πρέπει να εξαρτάται από αυτά.
Μια γνήσια αγάπη
Οι επιστολές μεταξύ της Ελίζαμπεθ και του Ρόμπερτ αποκαλύπτουν τη φύση της αγάπης ως λογικής και συνάμα ανεξήγητης. Αποσπάσματα από τις επιστολές τους, όπως το «Σ’ αγαπώ επειδή σ’ αγαπώ» του Ρόμπερτ ή τα λόγια της Ελίζαμπεθ «Δεν υπάρχει κανένας καλός λόγος για να μ’ αγαπάς, σίγουρα, και η ειλικρινής επιθυμία μου (όπως έχω πει ξανά και ξανά) είναι να μην υπάρχει με καμία δήλωση κανένας λόγος» απηχούν την ιδέα που εκφράζεται στο «Σονέτο 14». Όταν αγαπάμε ένα άτομο πραγματικά, δεν το αγαπάμε για ένα σύνολο συγκεκριμένων χαρακτηριστικών – το χαμόγελό του, την εμφάνισή του ή την ομιλία του. Ούτε το αγαπάμε ως σύνθεση διαφόρων ιδιοτήτων.
Η αυθεντική αγάπη στοχεύει στην ουσία ενός προσώπου και όχι στο πρόσωπο ως άθροισμα των μερών του. Το να αγαπάς το σύνολο ενός ατόμου σημαίνει να αποδέχεσαι ότι μπορεί να αλλάξει. Αλλά για να γίνει αυτό απαιτείται η αγάπη της ίδιας της αγάπης. Η αιώνια ποιότητα αυτής της αγάπης, όπως προτείνει η Μπράουνινγκ, μας ωθεί να αναζητούμε διαρκώς να μάθουμε τι είναι αυτό που ξεχωρίζει τον αγαπημένο μας από όλους τους άλλους, τι είναι αυτό που τον κάνει το δικό μας ερώμενο πρόσωπο.
Της Marlena Figge
