Η αλλαγή είναι γεγονός της ζωής. Μερικές φορές βλάπτουμε τον εαυτό μας προσπαθώντας να κρατήσουμε τα πράγματα ίδια για πάντα. Πληγώνουμε τους εαυτούς μας όταν δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε και να αποδεχτούμε το αναπόφευκτο της αλλαγής. Δεν σημαίνει ωστόσο ότι δεν υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν αλλάζουν· κάποια πράγματα είναι αιώνια.
«Αποχαιρετισμός» του Άρθουρ Χάκερ
Ο Χάκερ ζωγράφισε δύο γυναικείες φιγούρες σε ένα σκοτεινό σκηνικό. Η γυναίκα στα αριστερά είναι σχεδόν ολότελα σκοτεινή στις σκιές του φόντου, ενώ η γυναίκα στα δεξιά είναι πιο καλά φωτισμένη.
Η γυναίκα στα αριστερά φοράει ανοιχτόχρωμο φόρεμα και η γυναίκα στα δεξιά ένα πιο σκούρο. Οι δύο γυναίκες κρατούν η μία το χέρι της άλλης, αλλά φαίνεται να βρίσκονται ακριβώς τη στιγμή που αφήνουν η μία την άλλη. Δεν είναι η μία απέναντι από την άλλην, αλλά είναι στραμμένες η μία στην άλλη, και τα κεφάλια τους είναι θλιμμένα και σκυφτά.
Το 1913, ο Άγγλος ζωγράφος Άρθουρ Χάκερ φιλοτέχνησε τον «Αποχαιρετισμό». Ο ιστότοπος του Sotheby’s αναφέρει ότι ζωγραφίστηκε σαν να ήταν «σχεδόν εν αναμονή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με τις αμετάκλητες αλλαγές που προκάλεσε».
Στο έδαφος δίπλα στα πόδια τους είναι το λουλούδι πασιφλόρα. Η πασιφλόρα παραδοσιακά δεν συμβολίζει το συναισθηματικό πάθος αλλά τα πάθη του Χριστού, δηλαδή τη συμπόνια και την αυτοθυσία του για τη σωτηρία των ανθρώπινων όντων.
Πίσω από τις δύο γυναίκες, σε μικρή απόσταση ανάμεσα στα δέντρα, γαλαζοπράσινο φως λάμπει. Το δέντρο στο κέντρο, όμως, έχει ένα φίδι κουλουριασμένο γύρω του. Ανάμεσα στις σκιές, αυτό το φίδι γίνεται αντιληπτό μόνο μετά από προσεκτική εξέταση.
Ο «Αποχαιρετισμός» είναι ένας απλός πίνακας, αλλά το μυστήριο του και η διάθεση που εμπνέει με κάνει να θέσω ορισμένες ερωτήσεις, που μπορεί να είναι επίκαιρες σε εμάς σήμερα.
Εγκαταλείποντας τα Λάθος Πράγματα
Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτή την απλή εικόνα; Γιατί οι δύο γυναίκες είναι ντυμένες διαφορετικά; Γιατί η πασιφλόρα ακουμπάει στα πόδια τους; Και γιατί ένα φίδι είναι κουλουριασμένο γύρω από το δέντρο στο βάθος;
Η χρονική περίοδος στην οποία ολοκληρώθηκε αυτός ο πίνακας μπορεί να μας δώσει κάποια στοιχεία. Στις αρχές του 20ού αιώνα σημειώθηκε μια ιδεολογική αλλαγή στον δυτικό πολιτισμό. Με την έλευση του Μαρξισμού και του Δαρβινισμού, η Δύση γνώρισε μια μετατόπιση από τις μακροχρόνιες αρετές της συμπόνιας και της αυτοθυσίας στις αξίες του υλισμού και της φυσικής επιλογής.
Για μένα, αυτή η μετάβαση από την αρετή στον υλισμό είναι αυτό που απεικονίζει ο πίνακας του Χάκερ. Η γυναίκα στα αριστερά φορά ένα ανοιχτόχρωμο φόρεμα. Το φόρεμά της μπορεί να είναι ακόμη και λευκό και μπορεί να φαίνεται μόνο κατάλευκο λόγω των σκιών. Το λευκό είναι συχνά το χρώμα που παραδοσιακά συμβολίζει την αρετή και την αγνότητα.
Φαίνεται επίσης ότι η γυναίκα με τα λευκά καταβάλλει περισσότερη προσπάθεια από τη γυναίκα με τη σκοτεινή ενδυμασία: Αν και γυρίζει την πλάτη της, η γυναίκα με τα λευκά ακουμπά και τα δύο της χέρια στο χέρι της άλλης, το οποίο κρέμεται με την παλάμη προς τα κάτω στο κέντρο της σύνθεσης, σαν να ήταν αυτή που είχε πέσει κάτω με την πασιφλόρα. Η γυναίκα με τα λευκά, λόγω της αρετής της, δεν θέλει να αφήσει την άλλη γυναίκα μέχρι να μην υπάρχει πλέον καμία ελπίδα γι’ αυτήν.
Έχοντας εγκαταλείψει την πασιφλόρα, η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα αποχαιρετά έτσι την παραδοσιακή αρετή. Δεν κρατά πια το λουλούδι, και αντ’ αυτού, φαίνεται να πιάνει τα δικά της ρούχα. Το τράβηγμα του υφάσματος γύρω από το μπράτσο της δημιουργεί μια ένταση ανάμεσα σε αυτήν και τη γυναίκα με τα λευκά, γιατί το χέρι της φαίνεται σαν να πετάει προς τα εμπρός αν η γυναίκα με τα λευκά αφήσει το χέρι της. Αυτή η ένταση επιβεβαιώνει την αντίθεση ανάμεσα στον απόλυτο υλισμό και την αρετή.
Για μένα, καθώς η ένταση στο φόρεμά της προκαλείται από την ίδια τη γυναίκα στα δεξιά, αυτή η ένταση υποδηλώνει επίσης ότι οι άνθρωποι που υιοθετούν ιδεολογίες του απόλυτου υλισμού και της φυσικής επιλογής καταλήγουν να προκαλούν στρες στον εαυτό τους.
Στη χριστιανική παράδοση, το φίδι συμβολίζει τον πειρασμό. Το φίδι είναι ύπουλο και κρύβεται στις σκιές, αλλά η παρουσία του υποδηλώνει ότι κατά κάποιο τρόπο χειραγωγεί την κατάσταση.
Πιστεύω ότι το φίδι είναι σύμβολο του υλικού πειρασμού, στον οποίο έχει υποκύψει η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα. Η γυναίκα με τα λευκά αντιπροσωπεύει παραδοσιακές αρετές όπως τη συμπόνια και την αυτοθυσία και έχει κάνει ό,τι μπορεί για να παρακαλέσει την άλλη γυναίκα να πάρει αυτές τις αρετές στα σοβαρά. Η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα, ωστόσο, έχει δελεαστεί από το φίδι στο βάθος, και έτσι, αντ’ αυτού, αποχαιρετά τη γυναίκα με τα λευκά —την αρετή— και επιλέγει τα υλικά αγαθά.
Η γυναίκα με τα λευκά, αναγνωρίζοντας ότι το παιχνίδι έχει χαθεί, αποσύρεται στις σκιές και η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα -παρόλο που έχει στο χέρι της αυτό που επιθυμεί- εξακολουθεί να είναι δυστυχισμένη.
Πράγματι, η αλλαγή είναι ένα γεγονός της ζωής και μπορούμε να προκαλέσουμε στον εαυτό μας πολύ πόνο προσπαθώντας να την αποτρέψουμε. Μερικές φορές χρειάζεται να αποχαιρετήσουμε πράγματα στη ζωή μας.
Ωστόσο, υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν αλλάζουν. Υπάρχουν κάποια ωφέλιμα πράγματα – όπως η συμπόνια – που είναι αμετάβλητα, δηλαδή αιώνια. Δεν υπάρχει λόγος να αποχαιρετούμε πράγματα που είναι ωφέλιμα και αιώνια.
Σήμερα, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: Έχουμε το θάρρος να ψάξουμε στις σκιές για τη γυναίκα με τα λευκά και να ξαναβρούμε τις παραδοσιακές αρετές της συμπόνιας και της αυτοθυσίας;
Οι παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα, το νόημα των οποίων μπορεί να είναι δυσνόητο για το σύγχρονο μυαλό μας. Στη σειρά μας “Ενδοσκόπηση: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην ψυχή μας “, ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά αναγνωρίσιμοι σε εμάς σήμερα. Δεν υποθέτουμε ότι δίνουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήματα με τα οποία έχουν παλέψει γενιές, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι προς το να γίνουμε πιο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.
Ο Έρικ Μπες είναι εν ενεργεία καλλιτέχνης παραστατικών τεχνών και είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών στις Εικαστικές Τέχνες (IDSVA).
