Η ισχύουσα άποψη τοποθετεί την εμφάνιση των μινωικών γραφών (ή αλλιώς, κρητικών συλλαβικών γραφών) κοντά στο 1900 π.Χ. Ευρήματα, όμως, από τη Μήλο δημιουργούν στους αρχαιολόγους την υποψία ότι ίσως χρονολογείται περίπου 500 χρόνια νωρίτερα, δηλαδή στα μέσα της 3ης χιλιετίας, παράλληλα με την εμφάνιση της γραφής στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού (2.400 π.Χ. ) και λίγο αργότερα από την εμφάνιση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών (3.000 π.Χ.).
Τα παραπάνω επισημαίνουν σε δημοσίευσή τους ο ερευνητής Αιγαιακών γραφών Δρ Μηνάς Τσικριτσής και ο καθηγητής Αρχαιολογίας Αδαμάντιος Σάμψων στο αμερικάνικο επιστημονικό περιοδικό «Annals of Archaeology» (April 2023) στον ιστότοπο Academia.edu και στο ResearchGate με τίτλο: «Symbols of Minoan Hieroglyphic Script and Linear A in Melos from the Middle of 3rd Millennium BC».
Όπως αναφέρεται στη μελέτη των δύο ερευνητών, στη θέση Ριβάρι στη δυτική πλευρά της Μήλου βρέθηκαν, το 1996 και το 1997, μια ομάδα 90 πήλινων αγγείων της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙΙ περιόδου (φάση Καστρί), που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό της 3ης χιλιετίας (2500-2200) π.Χ.. Στο άρθρο αυτό, ο αρχαιολόγος Α. Σάμψων παρουσιάζει μια συστηματική μελέτη της ομοιότητας των αγγείων, ώστε να χρονολογηθούν συγκρινόμενα με άλλα που βρέθηκαν σε Τροία IV, Πολιόχνη Λήμνου, Άγιο Κοσμά, Μάνικα, Μαραθώνα και Κέα και τα οποία ανήκουν στην περίοδο Καστρί.
Από τα 39 ευρήματα του Α. Σάμψων, σημειώνεται ότι ενδιαφέρον έχουν 18 ακόσμητα ρηχά γυαλιστερά καφέ ή πορτοκαλοκόκκινα κύπελλα που φέρουν χαραγμένα σύμβολα (Εικόνα 1), που κοινώς αποκαλούνταν «σημάδια του αγγειοπλάστη», τα οποία μοιάζουν κάπως με τα ελληνικά κεφαλαία Λ, Μ, Π, Ν, Τ, Χ, Ο. Παράλληλα, η αρχαιολόγος Χριστίνα Τελεβάντου, το 1997, εντόπισε σε παρακείμενο λακοειδή τάφο μικρά δοχεία ημισφαιρικού σχήματος, με παρόμοια εγχάρακτα σημάδια και ένα σύμβολο σε ραμφοειδή κανάτα, ευρήματα τα οποία δημοσίευσε το 2008.
Εκτός από τα ευρήματα των μικρών ημισφαιρικών δοχείων με τα εγχάρακτα σύμβολα, ένα άλλο ενδιαφέρον αντικείμενο είναι η παρουσία του μοναδικού μοντέλου στέγασης οικίας. Το μοντέλο αυτό φέρει δίρριχτη στέγη, με κεραμίδια. Το εύρημα είναι εντυπωσιακό και δύσκολα ερμηνεύσιμο για την εποχή αυτή.
Μετά από την επιγραφική μελέτη του ερευνητή Δρος Τσικριτσή φαίνεται ότι 12 διαφορετικά σύμβολα, τα οποία επαναλαμβάνονται εγχάρακτα στο κέντρο των μικρών ημισφαιρικών δοχείων, έχουν ομοιότητα και μπορούν να ταυτιστούν με τα συλλαβικά σύμβολα της Γραμμικής Α και Κρητικής Ιερογλυφικής γραφής σε ποσοστό 50% για κάθε γραφή. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν μια κοινή χρήση των συμβόλων των κρητικών γραφών περίπου από το 2500 π.Χ.
Έκπληξη αποτελεί το γεγονός ότι η εμφάνιση των 12 διαφορετικών συμβόλων της μινωικής γραφής δεν συνοδεύεται από ευρήματα μινωικής κεραμικής στις ταφές στο Ριβάρι της Μήλου. Έτσι, έχουμε στο Ριβάρι κυκλαδίτικη κεραμική “ανατολικής έμπνευσης” με μινωικά σύμβολα. Αν και το δείγμα των 12 διαφορετικών συμβόλων που αντιστοιχεί σε ένα 10% συνολικά της μινωικής γραφής, αναδεικνύεται ο προβληματισμός μήπως η γραφή αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί κυκλαδική δημιουργία, η οποία σε κάποια φάση διαδόθηκε και στον Μινωικό πολιτισμό. Την ίδια περίοδο στην Κρήτη, παρατηρείται εισβολή πολιτιστικών στοιχείων από Κυκλάδες (ειδώλια, αγγεία ανατολικού τύπου) στην Αγιά Φωτιά, Πετράς και Αρχάνες. Στο παρελθόν, υπήρξε συζήτηση μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την ύπαρξη κυκλαδικών αποικιών στο νησί της Κρήτης (Ντούμας 1976, Δαβάρας και Betancourt 2004, Betancourt 2008 και Σάμψων 1985, 1988).
Οι συλλαβές κοντά στη βάση των αγγείων φαίνεται ότι ήταν χαραγμένες από τον αγγειοπλάστη πριν το ψήσιμο. Πιθανόν να υποδηλώνουν το εργαστήριο ή τη χρήση ή το περιεχόμενο του αγγείου (Εικόνα 3, πίνακας των αγγείων με τα χαραγμένα σύμβολα).
Από το σύνολο των 39 αγγείων με τα εγχάρακτα 12 επαναλαμβανόμενα συλλαβικά σύμβολα ενδιαφέρον είναι ότι το σύμβολο βέλος «á» ή «â» (γραμμή 2, πίνακας 1), που αντιστοιχεί στο σύμβολο του κριθαριού της Γραμμικής Α, έχει την υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης, περίπου 30%, εμφανιζόμενο σε 6 μικρά ημισφαιρικά δοχεία. Ενδεχομένως, αυτό το σύμβολο να είναι ένδειξη ότι τα μικρά ημισφαιρικά δοχεία πιθανόν να χρησιμοποιούντο ως προσφορές με κάποιου είδους προϊόντος “κριθαριού” για τη μετά θάνατον ζωή του νεκρού, γεγονός που ενισχύει το επιχείρημα ότι το Ριβάρι ήταν νεκροταφείο.
Πιθανόν τα υπόλοιπα σύμβολα που εμφανίζονται στα μικρά ημισφαιρικά δοχεία του Πίνακα 1 να είναι ακρόφωνα συλλαβικών λέξεων, υποδεικνύοντας ότι το αντίστοιχο ημισφαιρικό δοχείο χρησιμοποιήθηκε ως δοχείο προσφοράς για προϊόντα, σιτηρών, μελιού, λαδιού κλπ.
Η εμφανιζόμενη Αιγαιακή γραφή στο Ριβάρι της Μήλου δημιουργεί προβληματισμό, καθώς η μέχρι τώρα καθιερωμένη άποψη θεωρεί ότι η γραφή πρωτοεμφανίζεται στον Μινωικό Πολιτισμό περί το 2000 π.Χ.
Η μεγάλη ανάπτυξη του Κυκλαδικού Πολιτισμού που παρατηρείται στην τεχνολογία κατασκευής οικιών (βλ. Εικόνα 2) στα διασωζόμενα κυκλαδικά ειδώλια, που δείχνουν ανεπτυγμένες κοινωνικές δομές και στις γνώσεις Αστρονομίας, όπως αποτυπώνονται στα Τηγανόσχημα με τις συνοδικές καταγραφές των πλανητών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρχε ανεπτυγμένη ναυτική επικοινωνία, όπου η ανάπτυξη της γραφής ήταν αναγκαία για τις ανάγκες του εμπορίου.
Βάσει της επιγραφικής μελέτης που πραγματοποίησαν οι Τσικριτσής και Σάμψων, διαφαίνεται ότι, από το σύνολο των 12 διαφορετικών επαναλαμβανόμενων σημείων, τα μισά ανήκουν στην Κρητική Ιερογλυφική και Γραμμική Α γραφή. Με άλλα λόγια, είναι πιθανόν να είχε αναπτυχθεί μια Αιγαιακή γραφή 500 χρόνια νωρίτερα, η οποία στη συνέχεια να υιοθετήθηκε και να αναπτύχθηκε στον Μινωικό Πολιτισμό μετά την 2η χιλιετία.
«Ο αριθμός των συμβόλων που βρέθηκαν αντιστοιχεί περίπου στο 10% μιας αναπτυγμένης συλλαβικής γραφής. Ευελπιστούμε να αποκαλυφθούν ακόμα περισσότερα στο μέλλον, που θα ενισχύσουν την άποψη μας ότι η Αιγαιακή γραφή ξεκινά από την 3η χιλιετία π.Χ.», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ Τσικριτσής.
Θ. Μέτσιος
(πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ)
