Το γεγονός ότι ο Σάμιουελ Κλέμενς (1835-1910) έγινε ένα εμβληματικό αμερικανικό, λογοτεχνικό είδωλο δεν στερείται ειρωνείας. Περιφρονούσε την επίσημη σχολική εκπαίδευση και αμέσως μετά το θάνατο του πατέρα του το 1847, εγκατέλειψε ευχαρίστως την τάξη. Για τα επόμενα 20 χρόνια ταξίδευε, δοκιμάζοντας διάφορες δουλειές, όπως τυπογράφος, πιλότος ποταμόπλοιου (εξ ου και το ψευδώνυμό του, Μαρκ Τουέιν) και δημοσιογράφος εφημερίδας. Έχοντας κερδίσει κάποια φήμη για τις ιστορίες και τις διαλέξεις του, ακολούθησε τελικά αυτό που αργότερα περιέγραψε ως «κάλεσμά» του στη λογοτεχνία.
Αν και εγκατέλειψε το σχολείο, ο Τουέιν είχε άλλα πολύτιμα προσόντα. Στις ταραχώδεις περιπλανήσεις του, η παρατηρητικότητα και η οξυδέρκειά του τον προμήθευσαν με πλήθος λεπτομέρειες, καταστάσεις και ιστορίες, από τις οποίες αντλούσε αργότερα. Η αίσθηση του του παράλογου, το χιούμορ του και η δεινότητά του στις δημόσιες ομιλίες κατέκτησαν το αναγνωστικό κοινό τόσο στην Αμερική όσο και στο εξωτερικό.
Οι Ευρωπαίοι
Στο βιβλίο «Ο πρίγκιπας και ο φτωχός», ο Τουέιν έγραφε: «Όταν θα γίνω βασιλιάς, δεν θα έχουν μόνο ψωμί και στέγη, αλλά και διδασκαλίες από βιβλία, γιατί μια γεμάτη κοιλιά δεν έχει μεγάλη αξία όταν το μυαλό λιμοκτονεί».
Παρά την απέχθειά του για την επίσημη εκπαίδευση ή ίσως εξαιτίας αυτής, ο Τουέιν είχε τα βιβλία για δάσκαλό του, δείχνοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους Ευρωπαίους συγγραφείς. Στο άρθρο του του 1922 «Ο Μαρκ Τουέιν και ο Δον Κιχώτης», ο Όλιν Χάρις Μουρ έγραψε:
«Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι ο Μαρκ Τουέιν, περισσότερο από όλους τους άλλους συγγραφείς, έσκαψε στο παρθένο έδαφος της πατρίδας του και έβγαλε πλούσιους θησαυρούς που δεν μπορούσαν να βρεθούν πουθενά αλλού. Μας αρέσει να λέμε: ‘Τι γνήσιο αμερικανικό χιούμορ! Τι αληθινή εικόνα της αμερικανικής παιδικής ηλικίας! Τίποτα από την Ευρώπη στον Μαρκ Τουέιν! Ο Τομ Σόγιερ και ο Χάκλμπερι Φιν είναι πραγματικοί Αμερικανοί!’»
Ωστόσο, όπως συνεχίζει ο Μουρ, ο Τουέιν και η γραφή του επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από Ευρωπαίους συγγραφείς. Μας λέει, για παράδειγμα, ότι ο συγγραφέας του «Χάκλμπερι Φιν» διάβασε τα «Απομνημονεύματα» του Αγίου Σιμόν 20 φορές, πράγμα απίθανο δεδομένης της έκτασης τους, και ότι ήταν ένθερμος θαυμαστής της «Ιστορίας των ευρωπαϊκών ηθών» του Ουίλιαμ Λέκι.
Από το σύνολο των Ευρωπαίων συγγραφέων, δύο ήταν αυτοί που συγκίνησαν περισσότερο τον Τουέιν.
Ένας συγγραφέας του Κοννέκτικατ στην Αυλή του βασιλιά Αρθούρου
Στο «Ζωή στον Μισσισσιππή», ο Τουέιν κατηγορεί τα πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα του Σερ Γουόλτερ Σκοτ για «μεσαιωνική ιπποτική ανοησία». Υποστηρίζει μάλιστα ότι τα ιστορικά ρομάντζα του Σκοτ ήταν μία από τις αιτίες του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου: «Ο σερ Γουόλτερ είχε τόσο μεγάλο μερίδιο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Νότου, όπως ήταν πριν από τον πόλεμο, ώστε είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τον εμφύλιο».
Παρόλα αυτά, κάποτε ο Τουέιν γοητεύτηκε από ένα μεσαιωνικό ρομάντζο. Το 1884, σε ένα βιβλιοπωλείο του Ρότσεστερ, ο συγγραφέας Τζορτζ Ουάσιγκτον Κέιμπλ σύστησε στον Τουέιν το βιβλίο «Η ζωή του Αρθούρου» του Τόμας Μάλορι. Όπως είπε αργότερα ο Κέιμπλ, «το διάβαζε για μία ή δύο ημέρες, όταν είδα να εμφανίζονται στα μάγουλά του εκείνες οι ζωηρές ροζ κηλίδες, κάτι που σήμαινε, όπως κάθε ένας που τον γνώριζε καλά ήξερε, ότι το μυαλό του δούλευε εντατικά».
Το μυθιστόρημα του Τουέιν «Ένας Γιάνκης του Κοννέκτικατ στην Αυλή του Βασιλιά Αρθούρου» του 1880 σατιρίζει τις δεισιδαιμονίες και την οπισθοδρομική σκέψη της αυλής του Αρθούρου του Μάλορι, ωστόσο εξυμνεί και τις αρετές του Αρθούρου και των ιπποτών του, όπως ο Λάνσελοτ. Γοητευμένος από το βιβλίο, σπάνια ταξίδευε χωρίς ένα αντίτυπο του Μάλορι. Το ότι ο Τουέιν είχε μια μακροχρόνια αγάπη για τον Μεσαίωνα αποκαλύπτεται σε δύο άλλα ιστορικά μυθιστορήματα, το « Ο πρίγκιπας και ο φτωχός» και το «Προσωπικές αναμνήσεις της Ιωάννας της Λωρραίνης». Η ιστορία του για την Ιωάννα που δημοσιεύτηκε το 1896 δεν έτυχε καλής υποδοχής από το κοινό, το οποίο ήθελε χιούμορ από τον βασιλιά της λογοτεχνικής κωμωδίας. Για τον ίδιο όμως ήταν το αγαπημένο του από τα βιβλία του. Σε ένα άρθρο του 1904 για το περιοδικό Harper’s, περιέγραψε την Ιωάννα ως «μακράν το πιο εξαιρετικό πρόσωπο που παρήγαγε ποτέ η ανθρώπινη φυλή».
Ο δον Κιχώτης στον Μισσισσιππή
Με τη σατιρική του άποψη για τον ιπποτισμό και την ιπποσύνη, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Τουέιν απολάμβανε και μελετούσε τον «Δον Κιχώτη» του Μιγκέλ Θερβάντες. Στην πραγματικότητα, του άρεσε τόσο πολύ η ιστορία του παραπλανημένου περιπλανώμενου ιππότη που συνοδεύεται από έναν πραγματιστή βοηθό, ώστε χρησιμοποίησε την ιδέα αυτής της συντροφικότητας στον Τομ Σόγιερ και τον Χακ Φιν.
Όπως και ο δον Κιχώτης, ο Τομ είναι ο ρομαντικός που ζει μέσα στις φαντασιώσεις που του εμπνέουν τα βιβλία – ο Ρομπέν των Δασών, οι πειρατές και άλλοι ευφάνταστοι χαρακτήρες στο Μιζούρι του 19ου αιώνα. Ο πεζός Χακ, με την κοινή λογική του λειτουργεί ως το αντίπαλο δέος του Τομ, όπως ο Σάντσο Πάντσα είναι ο αντίποδας του δον Κιχώτη. Και στα δύο βιβλία, η σύγκρουση μεταξύ της ρομαντικής φαντασίας και του γειωμένου, πρακτικού πνεύματος αποτελεί σημαντικό παράγοντα ενδιαφέροντος.
Στο τέλος του βιβλίου «Χάκλμπερι Φιν», ο Χακ αποφασίζει να κατευθυνθεί προς τη Δύση. Όμως ο Τουέιν, δημιουργώντας τον Τομ και τον Χακ, πήγε προς την αντίθετη κατεύθυνση, στην Ισπανία και τον κόσμο του Μιγκέλ ντε Θερβάντες.
Γι’ αυτό, εμείς οι αναγνώστες δεν μπορούμε παρά να είμαστε ευγνώμονες.
