Σε ένα εργαστήριο του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας, κάτω από τη λάμψη των φώτων, ένα νήπιο – ακόμα πολύ μικρό για να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη πρόταση – καθόταν μπροστά σε ένα μικρό μπολ με κρακεράκια και ένα λούτρινο κουκλάκι με το όνομα «Mαϊμουδάκι».
Όταν του ζητήθηκε να μοιραστεί ένα κράκερ, το παιδί έκανε κάτι που μπορεί να εκπλήξει όποιον πιστεύει ότι τα μικρά παιδιά είναι εγγενώς εγωκεντρικά. Αντί να μαζέψει τη λιχουδιά, άπλωσε το μικροσκοπικό του χέρι και έδωσε στο Μαϊμουδάκι ένα κράκερ, εκφέροντας ένα φιλικό «Μαμ!».
Κάθε φορά που το νήπιο έδινε στο Μαϊμουδάκι ένα από τα κρακεράκια του, το πρόσωπό του φωτιζόταν από υπέρμετρη χαρά. Αυτό δείχνει κάτι που η επιστήμη έχει αρχίσει να τεκμηριώνει με όλο και περισσότερα στοιχεία: Η προσφορά και η γενναιοδωρία μπορεί να προκαλέσουν βαθιά χαρά και να οδηγήσουν σε μετρήσιμη ευημερία σε οποιαδήποτε ηλικία.
Μια αστείρευτη πηγή ευτυχίας
Το πείραμα με τα κρακεράκια φανέρωσε ποιο είδος προσφοράς είναι πιο ικανοποιητικό για τον δότη. Για να το πετύχουν αυτό, οι ερευνητές διαφοροποίησαν τις συνθήκες. Μερικές φορές, τα παιδιά παραιτούνταν από ένα από τα δικά τους γλυκά, ενώ άλλες φορές έδιναν ένα επιπλέον που «έβρισκε» ο ερευνητής. Σκοπός αυτής της διαφοροποίησης ήταν να διακρίνουν τη διαφορά, αν υπάρχει, μεταξύ τού να δίνεις κάτι παραπανίσιο και τού να δίνεις θυσιάζοντας κάτι προσωπικά πολύτιμο.
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα νήπια εκδήλωσαν χαρά στην πρώτη συνάντηση με το λούτρινο ζωάκι ή όταν τους δόθηκε ένα παιχνίδι. Οι ερευνητές κατέγραψαν τη χαρά των παιδιών μέσω της παρατήρησης της συμπεριφοράς και της ανάλυσης του προσώπου.
Η ευτυχία τους, όμως, εκτοξεύονταν στα ύψη, με εκδηλώσεις «ζεστής λάμψης», όταν η προσφορά τους είχε προσωπικό κόστος, όταν δηλαδή μοιράζονταν το δικό τους κέρασμα με την κούκλα αντί να δωρίσουν το επιπλέον κέρασμα που τους παρείχε ο ερευνητής.
Η προσωπική εμπειρία ορισμένων μπορεί να αμφισβητήσει αυτά τα ευρήματα, καθώς η αγαπημένη έκφραση των περισσότερων νηπίων φαίνεται να είναι το «δικό μου!». Επιπλέον, τα νήπια σε αυτό το πείραμα ήταν Καναδοί, γεγονός που ωθεί ορισμένους να ισχυριστούν ότι η πολιτισμική διαμόρφωση έχει επηρεάσει τη γενναιοδωρία τους. Ωστόσο, αυτό το πείραμα με τις κούκλες έχει επαναληφθεί και σε ένα αγροτικό χωριό στο Βανουάτου, ένα μικρό, απομονωμένο νησί στον Νότιο Ειρηνικό, καθώς και στις Κάτω Χώρες και την Κίνα, με παρόμοια αποτελέσματα, δείχνοντας ότι τα νήπια αδιακρίτως απολαμβάνουν περισσότερο να μοιράζονται τις δικές τους λιχουδιές.
Μελέτη με 200.000 ερωτηθέντες από 136 χώρες, -από εύπορες όπως ο Καναδάς μέχρι λιγότερο εύπορες όπως η Ουγκάντα – έδειξε ότι η προσφορά χρημάτων σε κάποιον που έχει ανάγκη έκανε τους ανθρώπους σταθερά πιο ευτυχισμένους. Η τάση αυτή έχει παρουσιαστεί σε διαφορετικές συνθήκες και κοινότητες και δεν περιορίζεται στα μετρητά.
Ένα φάρμακο καλύτερο από τα χάπια
Η γενναιοδωρία ξεπερνά την υποκειμενική ευημερία: αποδεικνύεται ότι κάνει καλό και στην καρδιά.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Health Psychology, οι ερευνητές ζήτησαν από ηλικιωμένους ενήλικες με υψηλή αρτηριακή πίεση να ξοδέψουν χρήματα για άλλους επί τρεις εβδομάδες. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: Η αρτηριακή πίεση των συμμετεχόντων μειώθηκε κατά μεγέθη συγκρίσιμα με εκείνα που παρατηρούνται με την έναρξη μιας νέας φαρμακευτικής αγωγής, την τακτική άσκηση ή τις σημαντικές αλλαγές στη διατροφή, σύμφωνα με τους συγγραφείς.
Γιατί η προσφορά μειώνει την καρδιακή επιβάρυνση; Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι οι πράξεις γενναιοδωρίας πυροδοτούν έναν καταρράκτη ηρεμιστικών, «αισθαντικών» ορμονών, όπως η ωκυτοκίνη, η οποία μειώνει το στρες και την πίεση στις αρτηρίες και τις φλέβες.
Μια έρευνα ζήτησε από τους συμμετέχοντες να εκτελέσουν μια απλή γενναιόδωρη πράξη, όπως το να γράψουν ένα υποστηρικτικό σημείωμα σε έναν φίλο, πριν αντιμετωπίσουν ένα στρεσογόνο έργο (π.χ. προετοιμασία και εκφώνηση ομιλίας με χρονική προσθεσμία).
Η «γενναιόδωρη» ομάδα είχε σημαντικά μικρότερους δείκτες σχετικούς με το στρες συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Για παράδειγμα, είχαν μικρότερη αύξηση της συστολικής αρτηριακής πίεση, κάτι που μετριάζει την καρδιαγγειακή αντίδραση στο στρες. Επιπλέον, είχαν χαμηλότερα επίπεδα α-αμυλάσης του σάλιου, ενός ενζύμου που συνδέεται με την αντίδραση «μάχης ή φυγής», γεγονός που υποδηλώνει μικρότερη ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος.
Η γενναιοδωρία συχνά πηγάζει από τον αλτρουισμό – το ανιδιοτελές ενδιαφέρον για την ευημερία των άλλων – και αντανακλά μία βαθύτερη ανθρώπινη ικανότητα να ενεργεί κανείς προς όφελος των άλλων χωρίς να περιμένει αντάλλαγμα. Η Αμπιγκέιλ Μαρς, νευροεπιστήμονας και ειδική στον αλτρουισμό, υπογραμμίζει ότι οι ανιδιοτελείς άνθρωποι είναι λιγότερο ευαίσθητοι στα αρνητικά συναισθήματα και έχουν «μειωμένη ανταπόκριση στο θυμό, κάτι που είναι καλό καθώς η ευερεθιστότητα μπορεί να οδηγήσει σε εχθρότητα και επιθετικότητα», δήλωσε στην Epoch Times.
Η συναισθηματική επιλεκτικότητα ενός αλτρουιστή μπορεί να εξηγεί γιατί η γενναιοδωρία μειώνει το στρες, αντανακλώντας την ανθεκτικότητά τους στα αρνητικά ερεθίσματα.
Ανακούφιση από τον πόνο
Η προσφορά στους άλλους έχει και ένα άλλο απροσδόκητο όφελος: την ανακούφιση από τον σωματικό πόνο.
Εργασία που δημοσιεύθηκε στο PNAS έδειξε ότι η γενναιόδωρη συμπεριφορά μειώνει την αντίληψη του πόνου και βελτιώνει ακόμη και την ανοχή στον πόνο. Σε ένα παράδειγμα, οι αιμοδότες ανέφεραν ότι αισθάνονταν σημαντικά λιγότερη δυσφορία κατά το τρύπημα της βελόνας από ό,τι εκείνοι που έδιναν αίμα για δικές τους ιατρικές εξετάσεις.
Σε ένα άλλο παράδειγμα, οι ερευνητές επαλήθευσαν το φαινόμενο της ανοχής στον πόνο μέσω της δοκιμής ψυχρής πίεσης, κατά την οποία οι συμμετέχοντες βύθισαν τα χέρια τους σε παγωμένο νερό για να δουν για πόση ώρα μπορούσαν να ανεχθούν το κρύο.
Εκείνοι που μόλις είχαν προσφερθεί εθελοντικά να αναθεωρήσουν ένα εγχειρίδιο για τα παιδιά των μεταναστών εργατών, χωρίς αμοιβή, ανέφεραν σημαντικά λιγότερο πόνο και υπέμειναν το κρύο για πολύ περισσότερο από εκείνους που είτε αρνήθηκαν να προσφέρουν εθελοντικά είτε ολοκλήρωσαν την εργασία ως υποχρεωτική ανάθεση (ομάδα ελέγχου). Κατά μέσο όρο, η ομάδα που προσφέρθηκε εθελοντικά να βοηθήσει ανέχτηκε τον πόνο για σχεδόν διπλάσιο χρόνο από την ομάδα ελέγχου.
Είναι εντυπωσιακό ότι από όλους τους συμμετέχοντες, μόνο το 11,6% κατάφερε να ανεχτεί το παγωμένο νερό για το μέγιστο χρονικό διάστημα των τριών λεπτών. Ποιοι ήταν αυτοί οι αξιοσημείωτα ανθεκτικοί λίγοι; Ανήκαν όλοι στην ομάδα των γενναιόδωρων εθελοντών.
Η ίδια μελέτη εφάρμοσε αυτό το φυσικό ανακουφιστικό του πόνου αποτέλεσμα σε καρκινοπαθείς, βάζοντάς τους να βοηθούν άλλους για τρεις εβδομάδες. Αυτό περιελάμβανε την προετοιμασία γευμάτων για άλλους ασθενείς και τον καθαρισμό δημόσιων χώρων μέσα στο νοσοκομείο. Το αποτέλεσμα; Οι καρκινοπαθείς ανέφεραν σημαντική κλινική μείωση του χρόνιου πόνου και γενικότερη βελτίωση, διάρκειας αρκετών εβδομάδων.
Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα ευρήματα δείχνουν ότι οι πράξεις που έχουν προσωπικό κόστος προς όφελος άλλων μπορεί να συμπληρώσουν τις τρέχουσες θεραπείες πόνου, προάγοντας την ευημερία όσων υποφέρουν από χρόνιους πόνους.
Η νευροεπιστήμη της γενναιοδωρίας: Δεν είναι όλα «δούναι και λαβείν»
Η Μαρς εξήγησε ότι περιοχές του εγκεφάλου όπως το κοιλιακό ραβδωτό σώμα και η κοιλιακή τμηματική περιοχή είναι έντονα ενεργές όταν οι άνθρωποι δείχνουν γενναιοδωρία. Πρόκειται για τις περιοχές που ενεργοποιούνται και κατά τη διάρκεια ευχάριστων εμπειριών, όπως ένα γεύμα ή η επίτευξη ενός στόχου, γεγονός που υποδηλώνει ότι η γενναιοδωρία προσφέρει μία εσωτερική ανταμοιβή σε νευρολογικό επίπεδο.
Κατά συνέπεια, ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τη γενναιοδωρία με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το κίνητρο πίσω από αυτήν. Σύμφωνα με τη Μαρς, τα διαφορετικά κίνητρα της γενναιοδωρίας – αγαθοεργία, δικαιοσύνη ή καθαρός αλτρουισμός – συνδέονται με διαφορετικά μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας.
Για παράδειγμα, η προσφορά βοήθειας για χάρη της δικαιοσύνης (θέλοντας, π.χ. να διασφαλίσουμε την ισότητα) ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη σκέψη βάσει κανόνων. Από την άλλη πλευρά, οι αμιγώς αλτρουιστικές ενέργειες – η προσφορά βοήθειας από συμπόνια ή ενσυναίσθηση – ενεργοποιούν δίκτυα που συνδέονται με τη συναισθηματική κατανόηση και σύνδεση.
Γιατί όμως κάποιοι άνθρωποι κάνουν εξαιρετικές προσπάθειες για να βοηθήσουν άλλους, ακόμη και αγνώστους, χωρίς να περιμένουν κανένα αντάλλαγμα;
Η έρευνα της Μαρς για τους ανώνυμους δωρητές νεφρών αμφισβητεί την κοινή παραδοχή ότι οι άνθρωποι προσφέρουν μόνο από εγωιστική παρόρμηση.
«Υπήρχαν κάποια δεδομένα που έδειχναν ότι όταν οι άνθρωποι επιλέγουν να προσφέρουν σε άλλους, αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή καταπιέζουν ενεργά την επιθυμία να είναι εγωιστές», δήλωσε. «Αλλά εξετάσαμε αυτό το ερώτημα σε αλτρουιστές δωρητές νεφρών και δεν βρήκαμε καμία ένδειξη ότι ισχύει.»
Τα άτομα αυτά παρουσίασαν μεγαλύτερη δραστηριότητα σε δομές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση. Η εγκεφαλική τους δραστηριότητα «καθρέφτιζε» τον εγκέφαλο του ξένου με έναν τρόπο πολύ παρόμοιο με αυτόν που είχαν όταν βίωναν οι ίδιοι πόνο. Η Μαρς βρήκε ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι ανιδιοτελείς άνθρωποι είχαν μεγαλύτερη αμυγδαλή – η περιοχή του εγκεφάλου που παίζει βασικό ρόλο στα συναισθήματα – σε αντίθεση με αυτούς που είναι ψυχοπαθητικά ή άκρως αδιάφοροι. Η απόφαση των δωρητών αντανακλούσε το γνήσιο ενδιαφέρον τους για την ευημερία των άλλων.
«Με άλλα λόγια, βοηθούν τους άλλους επειδή θεωρούν σημαντική την ευημερία τους», δήλωσε η Μαρς.
Ο Ουίλλιαμ Τσόπικ, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας της προσωπικότητας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, υποστηρίζει ότι η γενναιοδωρία συνδέει τους ανθρώπους μεταξύ τους, προωθώντας την καλή προαίρεση και τη συνεργασία.
Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν μια αλήθεια σχετικά με τη γενναιοδωρία: δεν έχει πάντα να κάνει με το να παίρνεις κάτι πίσω, δεν είναι πάντα «δούναι και λαβείν». Για πολλούς, βασίζεται στις αξίες τους, στην ενσυναίσθηση και στη χαρά που παίρνουν όταν βοηθούν κάποιον ή όταν μοιράζονται. Και πράγματι, σε σύγκριση με τα ζώα, οι άνθρωποι ξεχωρίζουν για την ικανότητά τους να νοιάζονται βαθιά για ένα ευρύ φάσμα ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των αγνώστων. Φαίνεται ότι είμαστε φτιαγμένοι έτσι ώστε να βιώνουμε μία εσωτερική ανταπόδοση από τη τέλεση γενναιόδωρων πράξεων, πρόσθεσε η Μαρς.
Στην αντίθετη πλευρά του φάσματος, η απληστία – η λαχτάρα για το περισσότερο, είτε πρόκειται για χρήματα, υλικά αγαθά ή αναγνώριση – φαίνεται να έχει λιγότερο ευνοϊκές επιπτώσεις στην υγεία και την ευτυχία. Τα άπληστα άτομα μπορεί να βιώνουν προσωρινή ικανοποίηση από την απόκτηση κάτι καινούργιου, ίσως και ένα αίσθημα υπερηφάνειας και επίτευξης. Ωστόσο, το συναίσθημα αυτό ξεθωριάζει γρήγορα. Φαίνεται ότι στους άπληστους ανθρώπους το εσωτερικό τους σύστημα ανταμοιβής είναι απορρυθμισμένο αντίστοιχα με αυτό των ατόμων με εθισμό, το οποίο τείνει να οδηγεί σε δυσαρέσκεια και περισσότερο άγχος.
Τα όρια της γενναιοδωρίας
Είναι όλες οι προσφορές ισοδύναμες; Φαίνεται πως όχι.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Collabra: Psychology διαπίστωσε ότι το είδος της προσφοράς, το αντιληπτό αποτέλεσμα της προσφοράς και το πλαίσιο αυτής καθορίζουν σημαντικά τα οφέλη της γενναιοδωρίας.
Για παράδειγμα, η προσφορά μίας εμπειρίας, όπως το να βγάλεις κάποιον για δείπνο ή να τον κεράσεις σε μια συναυλία, τείνει να ισχυροποιεί τους κοινωνικούς δεσμούς. Από την άλλη, τα υλικά δώρα, αν και εκτιμώνται, ενισχύουν λιγότερο τις σχέσεις, εκτός εάν είναι βαθιά εξατομικευμένα ή συνδέονται με κοινές εμπειρίες.
Η μελέτη υποδηλώνει ότι οι διαφορές αυτές προκύπτουν επειδή οι εμπειρίες συνήθως δημιουργούν ουσιαστικές συνδέσεις, ευχάριστες αναμνήσεις και μια αίσθηση κοινής χαράς. Αντίθετα, τα υλικά δώρα μπορεί μερικές φορές να φαίνονται συναλλακτικά ή λιγότερο προσωπικά.
Επιπλέον, το περισσότερο δεν είναι πάντα καλύτερο. Η γενναιοδωρία υπόκειται στον νόμο της φθίνουσας απόδοσης. Ακριβώς όπως το κέικ γίνεται λιγότερο απολαυστικό μετά από πολλές φέτες, η αφθονία των δώρων – ή τα υπερβολικά πλούσια δώρα – δεν αποδίδει απαραίτητα περισσότερη ευτυχία. Μια μικρή χειρονομία, όπως η αγορά ενός φλιτζανιού, μπορεί να προσφέρει την ίδια συναισθηματική ανάταση.
Η αυθεντικότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση της γενναιοδωρίας. Η γνήσια, αυτόνομη προσφορά ενισχύει την ευτυχία – ωστόσο, η προσφορά για εξωγενείς λόγους, όπως η πίεση ή η υποχρέωση, μπορεί να μειώσει ή ακόμη και να ακυρώσει όλα τα οφέλη.
Για παράδειγμα, ένας συμμετέχων σε μια μελέτη του 2022 περιέγραψε μία περίπτωση όπου ο δωρητής αισθάνθηκε πιεσμένος από ένα υπερβολικά επίμονο μέλος φιλανθρωπικής οργάνωσης, έξω από ένα παντοπωλείο. Παρόλο που η δωρεά ήταν για καλό σκοπό, η πίεση έκανε την εμπειρία απογοητευτική και συναισθηματικά μη ικανοποιητική. Αντίθετα, ένας άλλος συμμετέχων περιέγραψε την κάλυψη του ενοικίου ενός φίλου από φροντίδα για εκείνον, τονίζοντας τον εθελοντικό χαρακτήρα της πράξης και αποδίδοντας υψηλότερο συναισθηματικό όφελος.
Η πίεση της υποχρέωσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα αισθητή κατά τη διάρκεια των εορτών, ενισχύοντας τους στρεσογόνους παράγοντες, που εκδηλώνονται ως οικονομική πίεση ή ως παρόρμηση να ξεπεράσει κανείς τους άλλους. Ωστόσο, αυτή είναι και μία ευκαιρία για να προβληματιστούμε σχετικά με την αρετή της γενναιοδωρίας έναντι της απληστίας.
Μελέτη του 2019 διαπίστωσε μάλιστα ότι ενώ θα περίμενε κανείς να αυξάνεται η γενναιοδωρία τον Δεκέμβριο, στην πραγματικότητα τείνει να μειωθεί, με τους ανθρώπους που αναφέρουν υψηλά επίπεδα άγχους που σχετίζονται με τις γιορτές να δίνουν λιγότερα απ’ ό,τι θα έδιναν σε άλλες εποχές του έτους.
Από τα νήπια μέχρι τους ενήλικες, η επιστήμη δείχνει ότι η γενναιοδωρία συνδέεται με τη βελτίωση της υγείας και της ευτυχίας. Η προσφορά δεν χρειάζεται να είναι συγκλονιστική. Μπορούμε να είμαστε γενναιόδωροι στην καθημερινή μας ζωή με μικρές, απλές πράξεις, δήλωσε ο Τσόπικ στην Epoch Times: Βοηθήστε έναν γείτονα να βγάλει τα σκουπίδια, κάντε μια μικρή δωρεά σε φιλανθρωπικό ίδρυμα, εργαστείτε εθελοντικά σε ένα συσσίτιο ή απλά ακούστε έναν φίλο σε μια δύσκολη στιγμή.
Του Makai Allbert
Σημείωση του συγγραφέα: Σήμερα, αντιμετωπίζουμε πρωτοφανείς προκλήσεις στην κοινωνία, την ιατρική και το εργασιακό πεδίο. Το παραπάνω άρθρο αποτελεί σύνθεση εμπειριών συναδέλφων μας και άλλων επαγγελματιών του ιατρικού κλάδου. Οι προκλήσεις και οι ανταμοιβές που παρουσιάζονται σε αυτήν είναι πραγματικές. Προστιθέμενα στις αυξανόμενες υποχρεώσεις, τις εξελίξεις της κοινωνίας και τις απαιτήσεις από τον εαυτό τους, τα ηθικά διλήμματα και τα ζητήματα αυθεντικότητας επιβαρύνουν και δοκιμάζουν περαιτέρω τον σύγχρονο άνθρωπο. Πιστεύουμε ότι η αλήθεια θα σας απελευθερώσει πραγματικά!
Επόμενο:
Μέρος 7ο: Διαμορφώνοντας τον εαυτό μας με θάρρος
Προηγούμενα:
Μέρος 1ο: Ευγνωμοσύνη: Ένα εναλλακτικό φάρμακο για τον θυμό και την κατάθλιψη
Μέρος 2ο: Το τίμημα των ψεμάτων
Μέρος 3ο: Το ‘μαγικό ραβδί’ της συγχώρεσης
Μέρος 4ο: Μνησικακία: Ένας βλαβερός για την καρδιά μας φιλοξενούμενος
Μέρος 5ο: Δέος: Μία βασική ανθρώπινη ανάγκη που κάνει θαύματα στο ανοσοποιητικό σύστημα
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο αποτελούν απόψεις των συγγραφέων και δεν αντανακλούν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
