Του Mike Donghia
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Η Google διαθέτει ένα ενδιαφέρον εργαλείο, που μας επιτρέπει να δούμε πόσο συχνά έχει χρησιμοποιηθεί μια λέξη κατά την πάροδο του χρόνου, εξετάζοντας δείγματα 8 εκατομμυρίων βιβλίων.
Από το 1800 μέχρι το 1985 περίπου, η χρήση της λέξης «επιτυχία» παρουσιάζει εντυπωσιακή σταθερότητα ανά δεκαετία. Ωστόσο, από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 μέχρι και σήμερα, βρίσκεται σε καθοδική πορεία.
Από το 1985 μέχρι το 2020, η συχνότητα χρήσης της λέξης «επιτυχία» παρουσίασε ύφεση κατά 85% – μια πολύ σημαντική διαφορά σε μόνο 35 χρόνια, που καταδεικνύει μια εντυπωσιακή αλλαγή των πολιτισμικών αξιών μας.
Πιθανά αίτια αδιαφορίας για την «επιτυχία»
Ποια μπορεί να είναι τα αίτια που οδήγησαν τις δυο τελευταίες γενιές να γίνουν τόσο αδιάφορες για την επιτυχία;
Αλλαγή στάσης απέναντι στα καθιερωμένα σύμβολα επιτυχίας
Τα τελευταία χρόνια, τα παραδοσιακά σύμβολα επιτυχίας, όπως ο πλούτος, η δύναμη και η κοινωνική θέση, έχουν χάσει την αίγλη τους και έχουν αντικατασταθεί από νέα, πιο εσωτερικά και ενδοστρεφή σύμβολα. Στις μέρες μας, η εκπλήρωση των ονείρων μας, η ευτυχία και η προσωπική ανάπτυξη θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες μιας επιτυχημένης ζωής, την οποία αντιλαμβανόμαστε ως μια διευρυμένη έννοια και όχι πια ως σκέτη «επιτυχία».
Αυξημένη επίγνωση της ανάγκης για ισορροπία προσωπικής ζωής και εργασίας
Το βιβλίο «The 4-Hour Workweek» («Η 4ωρη εβδομαδιαία εργασία»), που δημοσιεύθηκε το 2007, ήταν χαρακτηριστικό μιας ήδη υπάρχουσας τάσης.
Σύμφωνα με το βιβλίο, χρειάζεται να «δουλεύουμε λιγότερο και να ζούμε περισσότερο», αλλάζοντας το παλιό σκεπτικό της συνταξιοδότησης και ξεκούρασης μετά τα 60 με την απαίτηση για μέγιστη ελευθερία και ευελιξία καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Αυτή η νέα πεποίθηση έχει πλέον απορροφηθεί από την κοινωνία και ασκεί την επίδρασή της στη στάση μας απέναντι στην εργασία. Είναι ιδιαίτερα εμφανής στην αποκαλούμενη «Μεγάλη παραίτηση»: μια μαζική εθελούσια έξοδο από τους χώρους εργασίας, με αφορμή την πανδημία της Covid-19.
Μεγαλύτερη έμφαση στην προσωπική φροντίδα και την ψυχική υγεία
Ένα από τα αποτελέσματα της ευμάρειας την οποία απολαμβάνουμε στον δυτικό κόσμο είναι και η δυνατότητα να αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο και χρήματα στην φροντίδα του εαυτού μας. Αν και αυτό δεν ισχύει για το σύνολο του πληθυσμού, ωστόσο οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τη φυσική και ψυχική υγεία τους έχουν αυξηθεί σε σχέση με παλιά.
Η δημιουργία μιας μεγάλης περιουσίας και η «επιτυχία» με την παραδοσιακή έννοια της λέξης εις βάρος της υγείας και των σχέσεών μας έχει πάψει να θεωρείται αξιόλογο επίτευγμα.
Κοινωνική δυσφορία και απαισιοδοξία
Ποια είναι τα κέρδη και ποιες οι ζημίες που προκλήθηκαν από αυτήν τη μεταστροφή;
Κατ’ αρχάς, ας παραδεχτούμε ότι τα παραδοσιακά σύμβολα καλής ζωής αποδείχτηκαν τουλάχιστον ελλιπή. Τα χρήματα και η δύναμη δεν έχουν καμία αξία συγκρινόμενα με την αληθινή φιλία, τον πλούτο των εμπειριών και τη νοηματοδότηση της ζωής μας. Δεν είναι παράλογο, λοιπόν, που εγκαταλείφθηκαν αυτές οι αξίες και αντικαταστάθηκαν με την επιδίωξη πιο σημαντικών πραγμάτων.
Αν και δεν μπορώ να υποστηρίξω ότι οι δυτικές κοινωνίες έχουν βρει τον δρόμο που οδηγεί στην ευτυχία, πιστεύω ότι η εκπλήρωση και η προσωπική ανάπτυξη είναι αξιόλογοι στόχοι, που μπορούν να μας βοηθήσουν να ανακαλύψουμε έναν καλύτερο τρόπο ζωής.
Από την άλλη, διστάζω να αποδεχτώ πλήρως και αδίστακτα τις αλλαγές που επεσήμανα ως απολύτως επιτυχημένες. Δεν χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα έξυπνος κανείς για να διαπιστώσει ότι οι δυτικές κοινωνίες πάσχουν. Στην ατμόσφαιρα πλανάται μια γενική δυσφορία και η στάση μας έχει γίνει απαισιόδοξη.
Εφόσον έχουμε απελευθερωθεί από τα δεσμά και την κενότητα των παλιών συμβόλων επιτυχίας, γιατί δεν τα πηγαίνουμε καλά παρόλα αυτά; Τι ακριβώς συμβαίνει;
Η σκοτεινή πλευρά της άνεσης
Όπως προαναφέρθηκε, η σχετική ευμάρεια των δυτικών κοινωνιών είναι η βασικότερη αιτία για την αποστασιοποίηση μεγάλου μέρους των πολιτών από τη λέξη «επιτυχία». Έχοντας τις περισσότερες ανάγκες και επιθυμίες τους καλυμμένες, οι άνθρωποι έχουν την άνεση να επιδιώξουν περισσότερη ελευθερία αντί για χρήματα και δύναμη. Αντί να δουλεύουν μέχρι αργά προσπαθώντας να χτίσουν μια καριέρα, προτιμούν να ζήσουν τη ζωή τους με τον τρόπο που τους ταιριάζει καλύτερα.
Αυτή είναι η θετική πλευρά. Εντούτοις, ο ελεύθερος χρόνος ενέχει και ορισμένες προκλήσεις. Η πραγματικότητα δείχνει ότι αντί οι άνθρωποι να επενδύουν τον χρόνο τους στις σχέσεις, σε μη κερδοσκοπική εργασία, στην πνευματικότητα ή στην περιπέτεια, η συντριπτική πλειοψηφία τον προσφέρει στον βωμό της μίας ή της άλλης οθόνης.
Αντί δηλαδή να αξιοποιούμε την ελευθερία μας για να κινηθούμε προς ανώτερους στόχους, βλέπουμε ότι οι ανέσεις των κοινωνιών μας μας ναρκώνουν με συνεχή διασκέδαση και πολλαπλασιαζόμενες ευκολίες. Όσο ευχάριστο κι αν είναι αυτό για ένα Σαββατοκύριακο ή και για μια εβδομάδα ακόμα, μακροπρόθεσμα τα αποτελέσματα δεν είναι και τόσο καλά, με τη βαρεμάρα, το άγχος και την ανησυχία να είναι μερικά από τα αρνητικά παράγωγα που παρατηρούμε να αυξάνονται γύρω μας.
Αποφεύγοντας την παγίδα του εγωισμού και του εφησυχασμού
Παρά τα προβλήματά του, το παλιό μοντέλο «επιτυχίας» έδινε τουλάχιστον στους ανθρώπους έναν στόχο. Η στροφή προς τα μέσα εξουδετέρωσε τις φιλοδοξίες μας, χωρίς να μας προσφέρει ουσιαστική ικανοποίηση για τη ζωή που διάγουμε.
Αντί να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τον εαυτό μας και να βοηθάμε τους γύρω μας, μένουμε ευχαριστημένοι με το να μην βλάπτουμε τους άλλους και με το αυξάνουμε την απόλαυσή μας. Το προσωπικό μου ταξίδι είναι μια συνεχής προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα σε αυτά τα δύο κακά: την εγωιστική επιδίωξη της κοινωνικής/επαγγελματικής ανόδου και τον εφησυχασμό.
Η προσπάθεια να κατακτήσουμε υψηλούς στόχους με ουσιαστικό περιεχόμενο και να ζήσουμε μια ζωή γεμάτη νόημα υπερνικώντας δυσκολίες έχει μια εγγενή αξία και μας χαρίζει ένα βαθύ αίσθημα δικαίωσης και ανταμοιβής. Αν ο ορισμός που δίνουμε στην επιτυχία δεν περιλαμβάνει ανώτερες αξίες και αρχές, όσο κι αν έχουμε εγκαταλείψει τη ματαιότητα του χρήματος και της εξουσίας, η αληθινή επιτυχία θα συνεχίσει να μας διαφεύγει.
