Στη σύγχρονη κοινωνία, θεμελιώδεις έννοιες που καθόριζαν την ελληνική παιδεία έχουν αλλοιωθεί. Η μετριοφροσύνη – που σημαίνει τη σωστή κρίση για τον εαυτό μας και την απουσία αλαζονείας – έχει παρεξηγηθεί και νοείται ως συστηματική υποτίμηση των δυνατοτήτων μας. Αυτή η σύγχυση μας οδηγεί σε μια παγιδευμένη ύπαρξη που αποφεύγει τη σπουδαιότητα από φόβο ότι θα θεωρηθεί υπερβάλλουσα φιλοδοξία.
Η αριστοτελική αντίληψη της μεσότητας
Ο Αριστοτέλης διδάσκει ότι η αρετή είναι μεσότητα μεταξύ δύο ακροτήτων. Η μετριοφροσύνη βρίσκεται μεταξύ της αλαζονείας (υπερβολή) και της μικροπρέπειας (έλλειψη). Όμως η μεσότητα δεν σημαίνει αδράνεια ή μετριότητα. Αντίθετα, είναι η ενεργή επιλογή του άριστου μέτρου σε κάθε περίσταση.
Όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης, η μεσότητα «προς ημάς» δεν είναι μαθηματική. Δεν είναι το μέσο ανάμεσα στο 2 και το 10, αλλά η άριστη δράση που λαμβάνει υπ’ όψιν τις συγκεκριμένες συνθήκες. Ένας αθλητής που τρώει ένα κιλό φαγητού δεν επιδεικνύει μετριότητα ή υπερβολή, αλλά σοφία στην προσαρμογή στις ανάγκες του.
Μετριοφροσύνη και ταπεινότητα: Η κρίσιμη διαφορά
Η μετριοφροσύνη είναι «μέτρια φρόνηση» – η σωστή αξιολόγηση των ικανοτήτων μας. Η ταπεινότητα είναι εκτίμηση για τον άνθρωπο και πίστη στο απεριόριστο εύρος του πνεύματός του. Ένας μετριόφρων δεν υποτιμά τις ικανότητές του, αλλά τις αναγνωρίζει χωρίς υπερηφάνεια.
Το αντίθετο της μετριοφροσύνης είναι η αλαζονεία και η ματαιοδοξία, όχι η αριστεία ή η σπουδαιότητα. Αυτός που έχει πραγματικές ικανότητες και τις αναγνωρίζει δεν είναι αλαζόνας – είναι ρεαλιστής.
Σπουδαιότητα έναντι φιλοδοξίας
Η σπουδαιότητα στην αρχαία ελληνική σκέψη αναφέρεται στην επιδίωξη της αριστείας. Είναι η προσπάθεια να φτάσει κανείς στο καλύτερο δυνατό επίπεδο των ικανοτήτων του. Η φιλοδοξία, αντίθετα, είναι η επιθυμία για δόξα και αναγνώριση.
Μπορεί κανείς να είναι σπουδαίος χωρίς να είναι φιλόδοξος. Η σπουδαιότητα απορρέει από την εσωτερική ανάγκη για αυτοπραγμάτωση, ενώ η φιλοδοξία αφορά την εξωτερική αναγνώριση. Ο σπουδαίος άνθρωπος εργάζεται για την αρετή , ο φιλόδοξος για το φαίνεσθαι.
Η παγίδα της κακώς εννοούμενης μετριότητας
Η σύγχρονη κουλτούρα έχει δημιουργήσει μια ιδεοληψία της κακώς εννοούμενης μετριοφροσύνης. Φοβούμενοι μην φανούμε αλαζόνες, περιορίζουμε τον εαυτό μας και δεν επιδιώκουμε την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων μας. Αυτό δεν είναι αρετή – είναι σαμποτάζ στον ίδιο μας τον εαυτό.
Για τον Αριστοτέλη, η αρετή δεν είναι πάθος ούτε δύναμη, αλλά συνήθεια που αναπτύσσεται με την πράξη. Η αριστεία δεν επιτυγχάνεται με την αποφυγή του κινδύνου, αλλά με τη σταθερή άσκηση της σωστής δράσης.
«Εκ του συνεχώς καλώς πράττειν γίνεται ο σπουδαίος»: πράττοντας κανείς συνεχώς καλά γίνεται αξιόλογος. Η σπουδαιότητα δεν είναι ταλέντο αλλά συνήθεια.
Το σύγχρονο δίλημμα
Σήμερα πολλοί συγχέουν:
• Τη μετριοφροσύνη με τη μετριότητα
• Τη σπουδαιότητα με την αλαζονεία
• Τη ταπεινότητα με την υποτίμηση του εαυτού
Αυτή η σύγχυση δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Φοβούμενοι τη φιλοδοξία, αποφεύγουμε τη σπουδαιότητα. Φοβούμενοι την αλαζονεία, καταφεύγουμε στη μετριότητα. Φοβούμενοι την υπερηφάνεια, υποβαθμίζουμε τον εαυτό μας.
Η αληθινή επιλογή δεν είναι ανάμεσα στη μετριότητα και την αλαζονεία. Είναι ανάμεσα στην παθητική αποδοχή του ελάχιστου και την ενεργή επιδίωξη του βέλτιστου. Μπορούμε να είμαστε σπουδαίοι παραμένοντας μετριόφρονες. Μπορούμε να επιδιώκουμε την αριστεία χωρίς να γινόμαστε αλαζόνες.
Η αληθινή μετριοφροσύνη είναι η αναγνώριση και η πλήρης ανάπτυξη των δυνατοτήτων μας χωρίς υπεροψία προς τους άλλους. Η αληθινή σπουδαιότητα είναι η συστηματική προσπάθεια για αυτοβελτίωση χωρίς εγωιστικά κίνητρα.
Με απλά λόγια, προσπαθούμε για το καλύτερο σε κάθε πτυχή της ζωής μας; Ή κάνουμε τα πράγματα με μιζέρια, στην εργασία μας, στο σπίτι μας, στις σχέσεις μας, στα οικονομικά μας, στον δρόμο κ.ο.κ.; Από το ταπεινό έως το κρίσιμο είμαστε συνειδητοί; Βάζουμε μεγαλείο στα μικρά;
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της εφημερίδας The Epoch Times.
