Η άνοια είναι ένας γενικός όρος που περιγράφει μια προοδευτική νευρολογική πάθηση που επηρεάζει τις γνωστικές ικανότητες των ανθρώπων, όπως η μνήμη, η γλώσσα και η λογική.
Εκτός από τη νόσο Αλτσχάιμερ, που είναι η πιο συνηθισμένη μορφή άνοιας, υπάρχουν και η αγγειακή άνοια, η νόσος του σώματος Λιούι και η μετωποκροταφική άνοια.
Τα άτομα που πάσχουν από άνοια παρουσιάζουν συχνά διακυμάνσεις στις γνωσιακές τους ικανότητες και στα επίπεδα επίγνωσης.
Είναι συνηθισμένο φαινόμενο οι άνθρωποι με άνοια πότε να είναι πλήρως «παρόντες», γνωρίζοντας ποιοι είναι γύρω τους, πού βρίσκονται και τι συμβαίνει, ενώ άλλες φορές είναι μπερδεμένοι, αποπροσανατολισμένοι, χωρίς να αναγνωρίζουν ούτε το περιβάλλον τους ούτε τους οικείους τους.
Αυτές οι διακυμάνσεις μπορεί να είναι οδυνηρές για τους φροντιστές, οι οποίοι δεν ξέρουν ποτέ τι να περιμένουν από τη μία μέρα στην άλλη.
Τι προκαλεί αυτές τις διακυμάνσεις στην επίγνωση;
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τις γνωστικές διακυμάνσεις των ατόμων με άνοια ποικίλουν. Αλλαγές στη ρουτίνα ή ένα νέο περιβάλλον μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση και αποπροσανατολισμό, όπως και η κόπωση. Η κόπωση, ακόμη και σε νεαρούς ενήλικες, έχει γνωστές αρνητικές επιπτώσεις στην προσοχή και τη μαθησιακή ικανότητα ενός ατόμου, οι οποίες εντείνονται όταν πρόκειται για ηλικιωμένους και άτομα με άνοια.
Γνωρίζουμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο;
Η νευροβιολογία που διέπει αυτές τις γνωστικές διακυμάνσεις παραμένει ασαφής. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η άνοια προκαλείται από βλάβες στα εγκεφαλικά κύτταρα και στις συνδέσεις μεταξύ τους.
Στη νόσο Αλτσχάιμερ, αυτή η σταδιακή φθορά των εγκεφαλικών κυττάρων αρχίζει πρώτα στα κέντρα μνήμης του εγκεφάλου και σταδιακά εξαπλώνεται στις περιοχές που διέπουν την προσοχή και την επίγνωση.
Αλλαγές στο «δίκτυο προεπιλεγμένων λειτουργιών» του εγκεφάλου μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε αυτές τις διακυμάνσεις. Το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας είναι ένα δίκτυο εγκεφαλικών περιοχών που παραμένει ενεργό όταν ένα άτομο δεν ασχολείται ή δεν εστιάζει σε κάποιο έργο. Θεωρείται ότι βοηθά στη μνήμη, στην ανάπτυξη της έννοιας του εαυτού μας και στη σκέψη για το μέλλον.
Αυτό το δίκτυο είναι ενεργό κατά τη διάρκεια της «κατάστασης ηρεμίας». Στα άτομα με άνοια, το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας διαταράσσεται και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στη νόηση και την αυτογνωσία.
Υπάρχει κάτι που μπορεί να βοηθήσει;
Παρά τις προκλήσεις που σχετίζονται με τις γνωσιακές διακυμάνσεις στα άτομα με άνοια, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις μπορούν να προσφέρουν κάποια ανακούφιση.
Για παράδειγμα, μια ανασκόπηση μελετών μουσικοθεραπείας έδειξε ότι η μουσική μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και τα αποτελέσματα της μνήμης σε άτομα με άνοια.
Η ακρόαση γνώριμης μουσικής μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διατήρηση της αίσθησης του εαυτού και στην τόνωση των προσωπικών αναμνήσεων των ατόμων με άνοια.
Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η μουσική βοηθά στη ρύθμιση του δικτύου προεπιλεγμένων λειτουργιών, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την επεξεργασία πληροφοριών σχετικών με τον εαυτό μας.
Τι να κάνετε αν το αγαπημένο σας πρόσωπο είναι «αλλού»
Όταν επισκέπτεστε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο που έχει άνοια, είναι σημαντικό να χρησιμοποιείτε σύντομες προτάσεις, να κάνετε οπτική επαφή, να ελαχιστοποιείτε τους περισπασμούς (όπως η τηλεόραση ή το ραδιόφωνο που παίζει δυνατά στο παρασκήνιο) και να μην το διακόπτετε.
Εάν το αγαπημένο σας πρόσωπο με άνοια είναι ταραγμένο, είναι σημαντικό να ακούσετε με ηρεμία τις ανησυχίες και τις απογοητεύσεις του. Η αμφισβήτησή τους μπορεί συχνά να τους οδηγήσει σε μεγαλύτερη ταραχή.
Οι αλλαγές στη συμπεριφορά ή τη συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου με άνοια μπορεί να είναι πολύ αγχωτικές για το ίδιο το άτομο, τους αγαπημένους του και τους φροντιστές του. Αυτές οι αλλαγές στη συμπεριφορά μπορεί να είναι αποτέλεσμα αλλαγών στον εγκέφαλο. Συχνά όμως μπορεί να οφείλονται και σε απογοήτευση για τη μειωμένη ικανότητα του ατόμου να επικοινωνεί τόσο αποτελεσματικά όσο κάποτε.
Υπάρχει μια σειρά από συμβουλές για τη μείωση των γνωσιακών διακυμάνσεων στα άτομα με άνοια. Αυτές περιλαμβάνουν τον περιορισμό της πρόσληψης καφεΐνης, την έκθεσή τους σε φυσικό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας και σε θερμότερο φωτισμό το βράδυ και την επαρκή σωματική δραστηριότητα.
Ωστόσο, οι γνωσιακές διακυμάνσεις στα άτομα με άνοια αποτελούν μια σύνθετη και δύσκολη πτυχή της νόσου. Και ενώ ορισμένες συμπεριφορικές παρεμβάσεις, όπως η μουσικοθεραπεία, μπορούν να προσφέρουν προσωρινές βελτιώσεις στη διάθεση και τη μνήμη, η άνοια είναι μια μη αναστρέψιμη κατάσταση.
Πλέον υπάρχουν αρκετά φάρμακα που υπόσχονται την επιβράδυνση της απώλειας της μνήμης σε άτομα με Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, τα αποτελέσματα είναι πενιχρά και απαιτείται πολύ περισσότερη έρευνα για την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση αυτής της νόσου.
Της Yen Ying Lim, αναπληρώτρια καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Monash
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο εδώ.
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
