Οι παραβιάσεις του Μεξικού όσον αφορά τις υποχρεώσεις του για παροχή νερού, στο πλαίσιο μιας συνθήκης 81 ετών με τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν φέρει στην επιφάνεια χρόνια πολιτικής ανοχής, ταχέως αυξανόμενο πληθυσμό και υδρολογικές μεταβολές, σύμφωνα με ειδικό του Πολεμικού Κολλεγίου των ΗΠΑ.
Ο Έβαν Έλλις, ερευνητής στο Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών του Κολλεγίου, ανέφερε στην Epoch Times ότι οι τρέχουσες εντάσεις σχετίζονται με μια μακρά περίοδο κατά την οποία οι ΗΠΑ «έκαναν τα στραβά μάτια» στις παραλείψεις του Μεξικού.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είχε ζητήσει από τη γειτονική χώρα να τηρήσει τη δέσμευσή της για παροχή 1,6 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού στο Τέξας – ποσότητα που αντιστοιχεί σχεδόν στο 70% μιας πενταετούς υποχρέωσης με προθεσμία τον Οκτώβριο. Όπως ανάρτησε ο ίδιος στις 10 Απριλίου, μέσω της πλατφόρμας Truth Social, είχε διακόψει τις αποστολές νερού προς την Τιχουάνα, μέχρι το Μεξικό να συμμορφωθεί με τη Συνθήκη για τα Ύδατα του 1944.
Η συνθήκη προβλέπει ότι το Μεξικό οφείλει να παραδίδει 2,16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα στις ΗΠΑ σε κύκλους πέντε ετών — δηλαδή κατά μέσο όρο 432 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως. Το νερό αυτό προέρχεται κυρίως από έξι παραποτάμους του Ρίο Γκράντε και αποθηκεύεται σε δύο διεθνή φράγματα, τα Αμίσταδ και Φάλκον.
Σε αντάλλαγμα, οι ΗΠΑ δεσμεύονται να παρέχουν στο Μεξικό 1,85 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως από τον ποταμό Κολοράντο — κάτι που διαφέρει από την πενταετή βάση υπολογισμού των υποχρεώσεων του Μεξικού.
Οι αποστολές νερού προς την Τιχουάνα, στις οποίες αναφέρθηκε ο Τραμπ, δεν αποτελούσαν μέρος της συνθήκης, αλλά ήταν αίτημα εκτός συμφωνίας.
Το Γραφείο Υποθέσεων Δυτικού Ημισφαιρίου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ εξήγησε ότι οι ΗΠΑ απέρριψαν το αίτημα αυτό για πρώτη φορά από την υπογραφή της συνθήκης, εξαιτίας της αδυναμίας του Μεξικού να τηρήσει τις συμβατικές του υποχρεώσεις. Σε ανάρτηση στην πλατφόρμα X, σκοτώνουν την αμερικανική γεωργία — ιδιαίτερα τους παραγωγούς στην κοιλάδα του Ρίο Γκράντε.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή Συνόρων και Ύδατος (International Boundary and Water Commission-IBWC), η οποία διαχειρίζεται ζητήματα που αφορούν τη συνθήκη του 1944, το Μεξικό έχει αποτύχει να εκπληρώσει τις πενταετείς του υποχρεώσεις τρεις φορές από το 1992. Κάθε φορά, το χρέος μεταφερόταν στον επόμενο κύκλο και τελικά εξοφλούνταν.
Το Μεξικό δεν κατάφερε επίσης να τηρήσει τον ελάχιστο μέσο ετήσιο στόχο κατά τις περιόδους 2002-2007 και 2015-2020. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι υποχρεώσεις καλύφθηκαν την τελευταία στιγμή — το 2020, μόλις τρεις ημέρες πριν τη λήξη της προθεσμίας.
Παρότι οι ποσότητες τελικά παραδόθηκαν, η ασυνέπεια στις αποστολές από τον Ρίο Γκράντε επηρεάζει τους κατοίκους και στις δύο πλευρές των συνόρων.
Ο τρέχων κύκλος ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο, όμως σύμφωνα με στοιχεία της IBWC μέχρι τις 29 Μαρτίου το Μεξικό είχε υλοποιήσει μόλις το 28% της υποχρέωσής του, παραδίδοντας λιγότερα από 617 εκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την ανταπόκριση των ΗΠΑ στις δικές τους υποχρεώσεις προς το Μεξικό, ο επικεφαλής δημοσίων σχέσεων της IBWC, Φρανκ Φίσερ, παρέπεμψε σε σχετικό γράφημα που δείχνει ότι μέχρι τις 19 Απριλίου οι ΗΠΑ είχαν καλύψει περίπου το ήμισυ της δέσμευσής τους για το 2025.
Τον Νοέμβριο του 2024, οι δύο χώρες συμφώνησαν σε τροποποίηση της συνθήκης, που επιτρέπει στο Μεξικό να χρησιμοποιήσει επιπλέον πηγές, όπως οι ποταμοί Σαν Χουάν και Άλαμο, οι οποίοι δεν περιλαμβάνονται στους παραποτάμους του Ρίο Γκράντε που αναφέρονται στη συνθήκη. Η συμφωνία προέβλεπε και τη σύσταση ομάδας εργασίας για την εύρεση πρόσθετων υδατικών πηγών.
Η πρόεδρος του Μεξικού, Κλαούντια Σέινμπαουμ, δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στις 11 Απριλίου, μία ημέρα μετά τη δήλωση Τραμπ περί αναστολής των αποστολών, ότι αναμένεται σύντομα μια συμφωνία που θα επιτρέψει την εκπλήρωση της συνθήκης, την οποία χαρακτήρισε «δίκαιη».
Πρόσθεσε ότι προγραμματίζεται άμεση αποστολή νερού, σύμφωνα με τη διαθέσιμη ποσότητα στον Ρίο Γκράντε. Σε σχετικό ερώτημα για το αν έχει πραγματοποιηθεί αυτή η παράδοση, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ επιβεβαίωσε ότι το Μεξικό έχει δεσμευθεί να προχωρήσει σε άμεση μεταφορά, χωρίς όμως να επιβεβαιώσει την ολοκλήρωσή της.
Σε ανακοίνωση της 28ης Απριλίου, το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε ότι οι δύο χώρες έχουν δεσμευθεί να καταρτίσουν μακροπρόθεσμο σχέδιο για την αξιόπιστη τήρηση της συνθήκης, την αντιμετώπιση υφιστάμενων οφειλών και την τακτική διαβούλευση με έμφαση στις ανάγκες των χρηστών νερού στο Τέξας.
Η πρόεδρος Σέινμπαουμ απέδωσε τις καθυστερήσεις των παραδόσεων του νερού στις παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, που έχουν επηρεάσει τον Ρίο Γκράντε. Όπως ανέφερε σε συνέντευξη Τύπου στις 15 Απριλίου, βρίσκονται σε εξέλιξη συνομιλίες με τους κυβερνήτες των μεξικανικών πολιτειών Ταμαουλίπας, Κοαουίλα και Τσιουάουα, προκειμένου να υπάρξει κοινή συμφωνία για τις ποσότητες που μπορούν να παραδοθούν χωρίς να θιγούν οι Μεξικανοί αγρότες, τηρώντας παράλληλα τη συνθήκη.
Ιστορικά, οι Μεξικανοί αγρότες αντιδρούν σε αυξημένες παραδόσεις νερού προς τις ΗΠΑ, φοβούμενοι ζημιές στις καλλιέργειές τους. Τον Σεπτέμβριο του 2020, πριν από την προθεσμία του Οκτωβρίου, αγρότες της πολιτείας Τσιουάουα διαμαρτυρήθηκαν έντονα κατά της κυβερνητικής πρόθεσης να παραδοθούν 378 κυβικά μέτρα νερού στις ΗΠΑ, υποστηρίζοντας ότι απειλούνται τα μέσα βιοπορισμού τους εν μέσω έντονης ξηρασίας. Στις συγκρούσεις τους με την Εθνική Φρουρά σκοτώθηκε ένας διαδηλωτής.
Διμερής κρίση
Η Μαρία-Ελένα Γκίνερ, μέχρι πρότινος επικεφαλής του αμερικανικού τμήματος της Διεθνούς Επιτροπής Ορίων και Υδάτων (IBWC), δήλωσε στις 18 Απριλίου ότι η υπηρεσία βρίσκεται «σε στενή επαφή με την κυβέρνηση των ΗΠΑ» αναφορικά με την ανάγκη να δεσμευθεί το Μεξικό σε προβλέψιμες και αξιόπιστες παραδόσεις νερού από τον Ρίο Γκράντε. Σύμφωνα με την ίδια, έχουν υποβληθεί επανειλημμένα αιτήματα προς το Μεξικό για μηνιαίες παραδόσεις και παρουσίαση συγκεκριμένου σχεδίου ώστε να καλυφθούν οι ελλείψεις στον επόμενο πενταετή κύκλο.
Παράλληλα, ανέφερε ότι η Επιτροπή καταβάλλει προσπάθειες για τη στήριξη των πληττόμενων κοινοτήτων στο Νότιο Τέξας, μέσω ενημέρωσης γεωργών και αρδευτικών φορέων για διαθέσιμους πόρους και μέσω διάθεσης ιστορικών υδρολογικών δεδομένων.
Η Γκίνερ, διορισμένη από την κυβέρνηση Μπάιντεν, υπέβαλε την παραίτησή της στις 21 Απριλίου και θα αντικατασταθεί από τον Ουίλλιαμ Μάκιντος, πρώην αναπληρωτή διοικητή της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος υπό την ηγεσία του Λη Ζέλντιν.
Η διακρατική συμφωνία του 1944 υπογράφηκε μία εποχή κατά την οποία τα υπόγεια ύδατα ήταν άφθονα και τα φαινόμενα ξηρασίας λιγότερο παρατεταμένα. Οι δύο χώρες είχαν συμφωνήσει τότε να μοιράζονται τους υδάτινους πόρους του Κολοράντο και του Ρίο Γκράντε, ποταμών που αποτελούν φυσικά σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, και οι δύο ποταμοί έχουν πληγεί από έντονη και μακρόχρονη ξηρασία. Ο ποταμός Κολοράντο, που πηγάζει στα Βραχώδη Όρη και καταλήγει στο Μεξικό στα σύνορα Καλιφόρνιας-Αριζόνα, αντιμετωπίζει από το 2000 μια «ιστορική, εκτεταμένη ξηρασία», όπως σημειώνεται.
Παράλληλα, ο πληθυσμός και η γεωργική δραστηριότητα στις πολιτείες της λεκάνης απορροής του Κολοράντο έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία 20 χρόνια. Σήμερα, η περιοχή αυτή υδροδοτεί περίπου 40 εκατομμύρια ανθρώπους σε επτά πολιτείες των ΗΠΑ και αρδεύει πάνω από 20 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης.
Αντίστοιχα, η ζήτηση για νερό αυξήθηκε και στο μεξικανικό τμήμα του Ρίο Γκράντε, με τον πληθυσμό στην κάτω κοιλάδα του ποταμού να έχει υπερτετραπλασιαστεί από το 1970 έως σήμερα, λόγω της βιομηχανικής ανάπτυξης και της γεωργίας. Οι προβλέψεις κάνουν λόγο για σχεδόν 5 εκατομμύρια κατοίκους μέχρι το 2030.
Με δεδομένη την παρατεταμένη ξηρασία και την αύξηση των αναγκών, ορισμένοι ειδικοί θεωρούν πλέον ανέφικτη τη συμμόρφωση του Μεξικού με τις υποχρεώσεις της Συνθήκης.
Πόνος και στις δύο πλευρές των συνόρων
Ο καθηγητής Έβαν Έλλις από το U.S. Army War College, ο οποίος έχει μιλήσει στο Κογκρέσο σχετικά με ζητήματα ασφαλείας στη Λατινική Αμερική πολλές, σχολίασε στην Epoch Times ότι η τρέχουσα συγκυρία φέρνει στην επιφάνεια την αλληλεξάρτηση των δύο χωρών. Εκτίμησε ότι το Μεξικό βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, καθώς η εκπλήρωση των υποχρεώσεών του ενδέχεται να έχει σοβαρό κόστος για τους Μεξικανούς αγρότες.
Ο ίδιος σημείωσε πως ούτε η ανάπτυξη της γεωργίας στον άνυδρο Βορρά του Μεξικού ούτε η εκρηκτική πληθυσμιακή αύξηση στις νοτιοδυτικές ΗΠΑ είχαν προβλεφθεί όταν υπογράφηκε η συμφωνία. Υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ ανέχθηκαν για χρόνια την αδυναμία του Μεξικού να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, προκειμένου να μην διαταραχθούν οι διμερείς οικονομικές σχέσεις. Αυτή η πρακτική, όπως είπε, επιβάρυνε δυσανάλογα την αμερικανική πλευρά.
Ωστόσο, υπογράμμισε ότι η εξάρτηση του Μεξικού από τις παραδόσεις νερού των ΗΠΑ δίνει στην Ουάσιγκτον ένα διαπραγματευτικό πλεονέκτημα.
Όπως σημείωσε χαρακτηριστικά, αν το Μεξικό αποφασίσει να ανοίξει τα φράγματα, ενδέχεται να προκληθεί ζημιά στην εγχώρια αγροτική παραγωγή και στην οικονομία του. Την ίδια ώρα, οι αγρότες στο Τέξας αντιμετωπίζουν σοβαρό έλλειμμα αρδευτικού νερού εξαιτίας της μειωμένης ροής του Ρίο Γκράντε.
Τον Μάιο του 2024, το Κογκρέσο των ΗΠΑ ζήτησε να ληφθούν άμεσα μέτρα. Βουλευτές απηύθυναν επιστολή προς τις Επιτροπές Προϋπολογισμού της Βουλής και της Γερουσίας, ζητώντας την αναστολή χρηματοδότησης προς το Μεξικό έως ότου υπάρξει συμφωνία για αξιόπιστες παραδόσεις νερού. Όπως ανέφεραν, η επιβίωση των αγροτικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων της περιοχής εξαρτάται από αυτές τις ποσότητες.
Οι νομοθέτες επεσήμαναν ότι ο μύλος επεξεργασίας ζαχαροκάλαμου Rio Grande Valley Sugar Growers — ο τελευταίος του είδους στο Τέξας — αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία του τον Φεβρουάριο του 2024, έπειτα από πέντε δεκαετίες, εξαιτίας των καθυστερήσεων στις παραδόσεις από το Μεξικό. Προειδοποίησαν πως αν δεν επιλυθεί το ζήτημα και άλλοι κλάδοι, όπως τα εσπεριδοειδή και το βαμβάκι, ενδέχεται να υποστούν ανάλογες συνέπειες.
Στις 19 Μαρτίου, το υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ ανακοίνωσε συμφωνία επιχορήγησης ύψους 280 εκατομμυρίων δολαρίων προς το Τμήμα Γεωργίας του Τέξας, με στόχο την οικονομική ενίσχυση των πληγέντων παραγωγών στην κοιλάδα του Ρίο Γκράντε.
Η υπουργός Μπρουκ Ρόλλινς δήλωσε πως η έλλειψη νερού ήδη έθεσε τέλος στην καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου στην περιοχή και απειλεί το μέλλον και άλλων βασικών προϊόντων. Όπως ανέφερε, η επιχορήγηση στοχεύει στην παροχή άμεσης ανακούφισης, ενώ η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αναζητά μακροπρόθεσμες λύσεις για την προστασία των παραγωγών του Τέξας.
