Σχολιασμός
Σε όλες τις πανεπιστημιουπόλεις, στις ροές TikTok και στις καθημερινές συζητήσεις, μια οικεία αφήγηση κερδίζει έδαφος: ο καπιταλισμός έχει διαλυθεί.
Τα αυξανόμενα ενοίκια και οι στάσιμοι μισθοί τροφοδοτούν τον ισχυρισμό μεταξύ ορισμένων νέων ότι οι ελεύθερες αγορές έχουν ζημιώσει μια ολόκληρη γενιά. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2024, από το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων, περισσότερο από το 60% των νέων Βρετανών βλέπουν πλέον ευνοϊκά τον σοσιαλισμό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η τάση είναι παρόμοια, με τη Γενιά Ζ να αντιμετωπίζει τις υποσχέσεις του καπιταλισμού με αυξανόμενο σκεπτικισμό.
Αλλά μεγάλο μέρος αυτού του ιδεαλισμού έχει τις ρίζες του στην απόσταση — πολλοί από τους νέους που ρομαντικοποιούν τον σοσιαλισμό δεν έχουν ζήσει ποτέ την οικονομική δυσλειτουργία ή την πολιτική καταστολή που συχνά φέρνει. Για όσους βίωσαν τις σοβιετικές ελλείψεις, την κατάρρευση της Βενεζουέλας ή την επιτήρηση της Ανατολικής Γερμανίας, η λέξη ‘σοσιαλισμός’ δεν υποδηλώνει δικαιοσύνη ή ευκαιρία — υποδηλώνει φόβο, αποτυχία, και έλεγχο. Υπάρχει λόγος που τόσο πολλοί εγκατέλειψαν αυτά τα συστήματα για να έρθουν σε πιο ελεύθερες χώρες. Αυτό που ακούγεται ουτοπικό στη θεωρία, έχει πολύ συχνά γίνει δυστοπικό στην πράξη. Αλλά το να κατηγορούμε τον καπιταλισμό δεν είναι το σωστό. Ο πραγματικός ένοχος είναι η διαφθορά των τεράστιων εταιρειών, η ανίερη συμμαχία μεταξύ της μεγάλης κυβέρνησης και των μεγάλων επιχειρήσεων που διαστρεβλώνει τις αγορές, εμποδίζει τον ανταγωνισμό και ανταμείβει τις πολιτικές διασυνδέσεις αντί για τη γνήσια καινοτομία.
Ο μύθος της αποτυχίας της αγοράς
Ο καπιταλισμός, στην πραγματική του μορφή, βασίζεται στην εθελοντική ανταλλαγή. Ανταμείβει τις επιχειρήσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων, με τους καταναλωτές να αποφασίζουν τι πετυχαίνει και τι αποτυγχάνει. Ο ανταγωνισμός οδηγεί στη βελτίωση, την καινοτομία και τις χαμηλότερες τιμές. Κανείς δεν είναι αναγκασμένος να αγοράσει ή να πουλήσει τίποτα. Η επιλογή βασιλεύει.
Η σημερινή κατάσταση των πολυεθνικών είναι ένα εντελώς διαφορετικό θηρίο. Σε ένα τέτοιο σύστημα, οι επιχειρήσεις πετυχαίνουν όχι εξυπηρετώντας πελάτες αλλά ασκώντας πιέσεις σε πολιτικούς. Τα κέρδη προέρχονται από επιδοτήσεις, διασώσεις και κανονισμούς που έχουν σχεδιαστεί για να συντρίψουν τον ανταγωνισμό.
Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, που συχνά αναφέρεται ως απόδειξη των αποτυχιών του καπιταλισμού, στην πραγματικότητα κατέδειξε τι συμβαίνει όταν οι αγορές είναι στημένες. Οι απερίσκεπτες τράπεζες, αντί να καταρρεύσουν όπως τους άξιζε, διασώθηκαν με χρήματα των φορολογουμένων. Απλοί άνθρωποι έχασαν δουλειές και σπίτια, ενώ οι πολιτικά συνδεδεμένοι επέζησαν και άκμασαν.
Αυτό δεν ήταν ελεύθερη επιχείρηση. Ήταν ευνοιοκρατία.
Η πανδημία COVID-19 έφερε μια ζοφερή συνέχεια. Οι μικρές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να κλείσουν τις πόρτες τους υπό κυβερνητικές εντολές. Εν τω μεταξύ, εταιρικοί γίγαντες όπως η Amazon, που μπορούσαν να λειτουργούν υπό χαλαρότερους περιορισμούς ή να στραφούν στο διαδίκτυο, εκτοξεύτηκαν σε ρεκόρ κερδών. Οι πολιτικές, που γράφτηκαν στο όνομα της δημόσιας υγείας, συχνά ευνοούσαν τους μεγαλύτερους παίκτες, ενώ άφηναν τον εμπορικό δρόμο κατεστραμμένο.
Ευνοιοκρατία και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού
Η ευνοιοκρατία δεν περιορίζεται σε μία χώρα ή σε ένα πολιτικό κόμμα. Σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, τα συμπτώματα είναι τα ίδια. Στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο, το όνειρο της ιδιοκτησίας σπιτιού απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τους νέους. Οι υπερβολικά υψηλές τιμές κατοικιών αποδίδονται στην «αποτυχία της αγοράς», αλλά η πραγματική αιτία βρίσκεται σε επίπεδα κυβερνητικών εμποδίων: περιοριστικούς νόμους χωροταξίας, επαχθείς απαιτήσεις αδειοδότησης και ατελείωτες γραφειοκρατικές καθυστερήσεις. Οι μεγάλοι κατασκευαστές, που έχουν την οικονομική δυνατότητα να πλοηγηθούν ή να επηρεάσουν το σύστημα, επιβιώνουν. Όλοι οι άλλοι μένουν εκτός αγοράς.
Στην Ευρώπη, το μοτίβο επαναλαμβάνεται. Η εργατική νομοθεσία της Γαλλίας, που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει τους εργαζόμενους, καταπνίγει τις ευκαιρίες. Οι προσλήψεις γίνονται επικίνδυνες και δαπανηρές, ειδικά για τους νέους. Οι μεγάλες εταιρείες, με τους πόρους για τη διαχείριση του κόστους συμμόρφωσης, εδραιώνουν την κυριαρχία τους. Οι μικρές επιχειρήσεις και οι νεοσύστατες επιχειρήσεις δεν προχωρούν καθόλου.
Υπάρχει επίσης ένας επίμονος μύθος ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις φοβούνται την κρατική παρέμβαση. Στην πραγματικότητα, οι μεγαλύτερες εταιρείες συχνά την υιοθετούν, επειδή τις κρατά στην κορυφή. Τεχνολογικοί γίγαντες όπως το Facebook και η Google τώρα ασκούν πιέσεις για περισσότερους νόμους, γνωρίζοντας ότι οι πολύπλοκοι νέοι κανόνες θα στραγγαλίσουν τους μικρότερους ανταγωνιστές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να έχουν στόλους υπαλλήλων συμμόρφωσης. Οι επιδοτήσεις πράσινης ενέργειας, που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, συχνά καταλήγουν να δίνουν δισεκατομμύρια σε εταιρείες με ισχυρές διασυνδέσεις, ενώ παράλληλα αποκλείουν αναδυόμενους καινοτόμους.
Η ευνοιοκρατία δεν ανταμείβει τις καλύτερες ιδέες. Ανταμείβει τους καλύτερους λομπίστες.
Γιατί η απογοήτευση της Γενιάς Ζ είναι δικαιολογημένη
Η Γενιά Ζ εκτιμά τη δικαιοσύνη, τη δημιουργικότητα και την ελευθερία. Τις ίδιες αρχές που υπονομεύει η ευνοιοκρατία. Όταν η πολιτική επιρροή έχει μεγαλύτερη σημασία από την αξία και όταν η επιτυχία εξαρτάται από την ευνοιοκρατία της κυβέρνησης αντί για την ικανοποίηση των καταναλωτών, οι ευκαιρίες συρρικνώνονται και η καινοτομία επιβραδύνεται. Αλλά κάνουν λάθος όταν πιστεύουν ότι ο «σοσιαλισμός» θα ήταν μια καλύτερη επιλογή, κυρίως λόγω της αχαλίνωτης ευνοιοκρατίας που υπάρχει σε κάθε σοσιαλιστικό κράτος.
Ο πειρασμός να αναζητηθεί η σωτηρία μέσω της κυβερνητικής εξουσίας δεν είναι καινούργιος. Η Σοβιετική Ένωση ξεκίνησε με μια υπόσχεση ισότητας και έφερε καταπίεση και φτώχεια (των κομματικών ελίτ εξαιρουμένων). Η Βενεζουέλα υποσχέθηκε τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα και έφερε πείνα, οικονομική κατάρρευση και πολιτική καταστολή. Εν τω μεταξύ, οι χώρες που ασπάστηκαν την ελευθερία της αγοράς —ακόμα και ατελώς— δημιούργησαν απαράμιλλη ευημερία. Οι ελεύθερες αγορές έχουν βγάλει δισεκατομμύρια άτομα από τη φτώχεια και έχουν απελευθερώσει την καινοτομία που αναδιαμόρφωσε τον σύγχρονο κόσμο.
Οι αγορές δεν είναι άψογες. Αλλά αφήνουν την πόρτα ανοιχτή για να πετύχει ο καθένας, όχι μόνο όσοι γεννήθηκαν με προνόμια ή συνδέονται με την εξουσία.
Στρέψτε τον θυμό σας στον σωστό στόχο
Η απογοήτευση της Γενιάς Ζ είναι πραγματική και χρειάζεται διέξοδο. Αλλά η απάντηση δεν είναι να γκρεμιστεί ο καπιταλισμός – είναι να γκρεμιστεί η ευνοιοκρατία. Ένα πιο ελεύθερο, πιο δίκαιο μέλλον εξαρτάται από τον διαχωρισμό των επιχειρήσεων από την πολιτική εξουσία, όχι από το να τις συνδέσουμε πιο στενά. Σημαίνει τον τερματισμό της εταιρικής ευημερίας, την απλοποίηση των κανόνων του παιχνιδιού και τη διασφάλιση ότι ο ανταγωνισμός, όχι οι διασυνδέσεις, αποφασίζει ποιος κερδίζει.
Ο αγώνας για δικαιοσύνη αξίζει να δοθεί. Αλλά πρέπει να στοχεύει προς τη σωστή κατεύθυνση. Αν οργιστούμε ενάντια στην ευνοιοκρατία, όχι στον καπιταλισμό, μπορούμε να χτίσουμε ένα μέλλον όπου η καινοτομία ευδοκιμεί, οι ευκαιρίες είναι πραγματικές και κάθε μέλος της Γενιάς Ζ θα έχει μια πραγματική ευκαιρία να ανέλθει.
Της Lika Kobeshavidze
Από το Ίδρυμα Οικονομικής Εκπαίδευσης (FEE)
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
