Επί δύο δεκαετίες σχεδόν, ο Καναδός δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Ντέιβιντ Μάτας επιχειρεί να κινητοποιήσει τις δημοκρατικές κυβερνήσεις του κόσμου ώστε να αντιμετωπίσουν ένα από τα πιο σκοτεινά ζητήματα της σύγχρονης εποχής: τους ισχυρισμούς περί συστηματικής, κρατικά οργανωμένης αφαίρεσης οργάνων από ζωντανούς κρατούμενους συνείδησης στην Κίνα.
Σήμερα, στα 82 του χρόνια, ο Μάτας εξακολουθεί να εκπέμπει το ίδιο επείγον μήνυμα που διατύπωσε για πρώτη φορά το 2006, όταν μαζί με τον αείμνηστο Καναδό βουλευτή Ντέιβιντ Κίλγκουρ δημοσίευσαν την ιστορική τους έκθεση για τις εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων στην Κίνα. Μιλώντας στο πρόσφατο επεισόδιο του podcast «The Issue» του 7NEWS, ο Μάτας δεν έκρυψε την απογοήτευσή του για τη στάση της Αυστραλίας τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Μια έκθεση που συγκλόνισε τον κόσμο
Η έκθεση Μάτας-Κίλγκουρ του 2006 αποτέλεσε μια από τις πρώτες ολοκληρωμένες διεθνείς έρευνες για τους ισχυρισμούς ότι κρατούμενοι συνείδησης, κυρίως ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ, θανατώνονται για τα ζωτικά τους όργανα, τα οποία διοχετεύονται στο ταχέως αναπτυσσόμενο κινεζικό σύστημα μεταμοσχεύσεων.
Τα συμπεράσματα ήταν δραματικά: δεκάδες χιλιάδες μεταμοσχεύσεις δεν μπορούν να εξηγηθούν από επίσημες πηγές οργάνων. Κατά τον Μάτας, τα κενά στα δεδομένα αποτελούν ισχυρή ένδειξη ότι ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ στοχοποιήθηκαν και θανατώθηκαν για εμπορική εκμετάλλευση. Η Κίνα απέρριψε την έρευνα ως «φήμες και ψευδείς ισχυρισμούς», χωρίς ωστόσο να προσφέρει διαφανή στοιχεία που να αντικρούουν τις καταγγελίες.
Το πρόβλημα, σύμφωνα με τον Μάτας, έχει πλέον διογκωθεί. Στη νέα του συνέντευξη, επιμένει πως όχι μόνο δεν έχουν μειωθεί τα αποδεικτικά στοιχεία, αλλά η κατάσταση έχει επιδεινωθεί. «Οι αποδείξεις είναι συντριπτικές… αυτό που έχετε μπροστά σας είναι εκατομμύρια θάνατοι», τονίζει.
Σύμφωνα με την Αυστραλή πρόεδρο του Φάλουν Γκονγκ, Λούσι Ζάο, εκτιμάται πως 60.000-100.000 μεταμοσχεύσεις πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην Κίνα χωρίς επαρκή εξήγηση για την προέλευση των οργάνων, αριθμοί που ενισχύουν τις ανησυχίες ότι η πρακτική συνεχίζεται σε μεγάλη κλίμακα.
Ενώ πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει πιο αυστηρή στάση απέναντι στη μεταμόσχευση οργάνων και τις πρακτικές της Κίνας, ο Μάτας θεωρεί ότι η Αυστραλία δεν βρίσκεται ανάμεσά τους. «Έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια και η Αυστραλία δεν έχει κάνει σχεδόν τίποτα», λέει. «Πραγματικά, θα έπρεπε να κάνουν κάτι». Η κριτική του συμπίπτει χρονικά με την ολοκλήρωση της τελευταίας συνεδρίασης του αυστραλιανού Κοινοβουλίου για το 2025, καθώς και με την επίσκεψη στην Καμπέρα ενός από τους υψηλότερους αξιωματούχους του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας, του Ζάο Λετζί, τον οποίο το Φάλουν Γκονγκ περιλαμβάνει στη λίστα με τα ονόματα όσων καταγγέλλει για σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παρά το ευαίσθητο πλαίσιο, η Αυστραλία διατηρεί διαύλους με την Κίνα. Σύμφωνα με εκπρόσωπο του υπουργείου Εξωτερικών και Εμπορίου, η κυβέρνηση έχει ήδη εκφράσει επίσημα τις ανησυχίες της προς το Πεκίνο για τον τρόπο αντιμετώπισης των θρησκευτικών και πνευματικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένου του Φάλουν Γκονγκ. Ωστόσο για τον Μάτας αυτό δεν αρκεί. ‘Οπως υποστηρίζει, όσοι εξετάζουν τα διαθέσιμα δεδομένα καταλήγουν αναπόφευκτα στο ίδιο συμπέρασμα: ότι ένα κρατικό σύστημα συλλογής οργάνων υπάρχει και λειτουργεί.
Το πραγματικό εμπόδιο, λέει, δεν είναι η έλλειψη αποδείξεων, αλλά η έλλειψη βούλησης. «Το πρόβλημα δεν είναι η συνειδητοποίηση των γεγονότων. Το πρόβλημα είναι ότι μερικοί άνθρωποι δεν μπαίνουν καν στον κόπο να εξετάσουν τα γεγονότα».
Η υπόθεση της αφαίρεσης οργάνων στην Κίνα δεν είναι απλώς ένα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αφορά τη διαφάνεια, τη διεθνή λογοδοσία και και τον ρόλο που οφείλουν να παίζουν οι δημοκρατίες στην υπεράσπισή τους. Ο Ντέιβιντ Μάτας, μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια αγώνων, εξακολουθεί να ζητά το αυτονόητο: μια ξεκάθαρη, ηθική και αποφασιστική απάντηση.
Φάλουν Γκονγκ: Η στοχοποίηση ενός ειρηνικού πνευματικού κινήματος
Το Φάλουν Γκονγκ (ή αλλιώς Φάλουν Ντάφα) ιδρύθηκε στην Κίνα το 1992 από τον Λι Χονγκτζί και βασίζεται σε διαλογισμό, αργές κινήσεις και τις ηθικές αρχές Αλήθεια, Καλοσύνη, Ανεκτικότητα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η πρακτική γνώρισε τεράστια απήχηση, με εκτιμήσεις που αναφέρουν 70-100 εκατομμύρια ασκούμενους σε ολόκληρη τη χώρα.
Η ραγδαία εξάπλωση της πρακτικής και η ανεξάρτητη από το κράτος κοινωνική οργάνωση των ασκουμένων της, προκάλεσαν ανησυχία στην κινεζική ηγεσία. Το 1999, το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας κήρυξε το Φάλουν Γκονγκ «εχθρική οργάνωση» και ξεκίνησε μια εκτεταμένη κατασταλτική εκστρατεία: συλλήψεις, προπαγάνδα, φυλακίσεις, καταναγκαστική εργασία και βασανιστήρια.
Μέσα σε αυτή τη συνθήκη εμφανίστηκαν οι πρώτες καταγγελίες ότι ασκούμενοι εξαφανίζονταν μέσα από τα κινεζικά κέντρα κράτησης, και ότι τα σώματά τους χρησιμοποιούνταν για μεταμοσχεύσεις οργάνων. Αυτοί οι ισχυρισμοί για χρόνια θεωρούνταν «αδιανόητοι», μέχρι που η έκθεση Μάτας-Κίλγκουρ το 2006 έφερε στο φως δεκάδες ανεξήγητα δεδομένα.
Ο Ντέιβιντ Μάτας και ο Ντέιβιντ Κίλγκουρ — δύο Καναδοί με μακρά ιστορία σε υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων — ξεκίνησαν την έρευνα το 2006, χωρίς να έχουν προαποφασίσει το αποτέλεσμα. Όπως δήλωναν τότε, «αν οι καταγγελίες ήταν ψευδείς, θέλαμε να το αποδείξουμε γρήγορα». Αντίθετα βρέθηκαν μπροστά σε ένα σύνολο στοιχείων που δύσκολα μπορούσαν να αγνοηθούν.
- Η τεράστια αύξηση στις μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Κίνα μετά το 1999, δεν αντιστοιχεί στα επίσημα αρχεία δεδηλωμένων δωρητών· δηλαδή, χιλιάδες όργανα εμφανίζονται χωρίς γνωστή, νόμιμη προέλευση.
- Μαρτυρίες πρώην κρατουμένων που είχαν υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις που εστίαζαν στα ζωτικά τους όργανα.
- Ερευνητές που τηλεφωνούσαν σε κινεζικά νοσοκομεία παριστάνοντας ότι αναζητούν υγιή όργανα για μεταμόσχευση λάμβαναν επιβεβαιώσεις από κινεζικά νοσοκομεία ότι «διαθέτουν φρέσκα όργανα από ασκούμενους του Φάλουν Γκονγκ».
- Ανεξήγητα σύντομοι χρόνοι αναμονής για μεταμοσχεύσεις, ημέρες αντί για μήνες ή χρόνια.
Η έρευνα των δύο Καναδών συμπυκνώθηκε στην έκθεση «Αιματηρή Συγκομιδή» (Bloody Harvest), της οποίας η εγκυρότητα αναγνωρίστηκε παγκοσμίως.
Ο Κίλγκουρ αγωνίστηκε ακούραστα για αυτήν την υπόθεση, μέχρι τον θάνατό του το 2022, ταξιδεύοντας σε περισσότερες από πενήντα χώρες για να ενημερώσει κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς. Ο Μάτας συνεχίζει την προσπάθεια μέχρι σήμερα.
Το 2016 οι δύο ερευνητές , μαζί με τον δημοσιογράφο Ήθαν Γκάτμαν, δημοσίευσαν μια νέα, εκτενέστερη μελέτη στην οποία υπολογίζεται ότι η Κίνα πραγματοποιεί 60.000-100.000 μεταμοσχεύσεις ετησίως, πολύ περισσότερες από τους επίσημους ισχυρισμούς της.
Διεθνείς αντιδράσεις: Ένας κόσμος που ξυπνά, αλλά διστάζει
Παρά τις αρχικές αμφιβολίες, τα τελευταία χρόνια αρκετές χώρες και οργανισμοί έχουν λάβει μέτρα ή έχουν αναγνωρίσει τις καταγγελίες ως βάσιμες. Σε πολλές από αυτές τις χώρες, οι νόμοι δεν αναφέρουν ρητά την Κίνα ως στόχο. Αλλά, απαγορεύουν γενικά την εμπορία οργάνων και την αγορά, πώληση ή μεσολάβηση σε μεταμοσχεύσεις, οπότε λειτουργούν ως ευρύτερες διατάξεις κατά του μεταμοσχευτικού τουρισμού. Η εφαρμογή και η αποτελεσματικότητα αυτών των νόμων ποικίλουν. Σε μερικές περιπτώσεις η νομοθεσία είναι σαφής και αυστηρή, ενώ σε άλλες περισσότερο συμβολική ή λιγότερο ενεργή.
Ηνωμένες πολιτείες
Το Κογκρέσο έχει καταδικάσει επανειλημμένα τις εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων. Το 2023, η Βουλή των Αντιπροσώπων ενέκρινε ομόφωνα το Stop Forced Organ Harvesting Act (νόμος για τον τερματισμό των εξαναγκαστικών αφαιρέσεων οργάνων), που προβλέπει κυρώσεις σε όσους εμπλέκονται στο σύστημα· φέτος, ο νόμος HR1503, για τον τερματισμό των των εξαναγκαστικών αφαιρέσεων οργάνων, που ψηφίστηκε από τη βουλή των αντιπροσώπων τον Απρίλιο και έχει υποβληθεί στη Γερουσία για συζήτηση, προβλέπει πρόστιμα έως και ενός εκατομμυρίου δολαρίων και φυλάκιση έως και 20 χρόνια σε άτομα που εμπλέκονται σε εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων.
Οι Πολιτείες των Τέξας, Άινταχο, Γιούτα, Τεννεσσί και Αριζόνα έχουν επίσης ψηφίσει παρόμοιους νόμους.
Ευρώπη
Το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο έχει ψηφίσει δύο ψηφίσματα καταγγελίας (2013, 2022), ενώ αρκετά κράτη-μέλη έχουν θεσπίσει νόμους που απαγορεύουν τον μεταμοσχευτικό τουρισμό σε χώρες με αδιαφανή συστήματα.
Η Ιταλία εμπλούτισε το ποινικό της δίκαιο το 2016 προσθέτοντας την «εμπορία οργάνων από ζωντανούς ανθρώπους» ως έγκλημα, με ποινές φυλάκισης και ανάκληση ιατρικής άδειας. Η Ισπανία εφαρμόζει νομοθεσία που περιλαμβάνει την ποινικοποίηση της προώθησης ή διευκόλυνσης παράνομης μεταμόσχευσης οργάνων, ειδικά όταν πρόκειται για μεταμοσχευτικό τουρισμό. Στο Ηνωμένο Βασίλειο τροποποιήθηκε το νομοθετικό πλαίσιο το 2022, ώστε να απαγορεύεται ο μεταμοσχευτικός τουρισμός στο εξωτερικό σε Βρετανούς υπηκόους και να διευκολύνεται η δίωξη όσων μεσολαβούν ή συμμετέχουν. Στο Βέλγιο, σύμφωνα με αναφορές από οργανώσεις κατά της εμπορίας οργάνων, Βέλγοι νομοθέτες έχουν εισαγάγει πρόταση νομοθεσίας κατά του μεταμοσχευτικού τουρισμού από το 2006.
Άλλες χώρες
Το Ισραήλ έχει ψηφίσει εδώ και χρόνια τον νόμο «Organ Transplant Law, 5768-2008», που απαγορεύει την εμπορία οργάνων και την εισαγωγή και εξαγωγή οργάνων για μεταμόσχευση, καθώς και τις «μεσολαβήσεις» για όργανα. Η Ταϊβάν, με νομοθεσία που ενημερώθηκε το 2015 και σχετικούς κανονισμούς, θέσπισε περιορισμούς ώστε οι ασθενείς που κάνουν μεταμόσχευση στο εξωτερικό να υποβάλουν γραπτή τεκμηρίωση για την προέλευση των οργάνων, ενώ μεσάζοντες και μη νόμιμες μεταμοσχεύσεις τιμωρούνται. Ο Καναδάς, μέσω τροποποιήσεων στον Ποινικό Κώδικα και τον νόμο περί μετανάστευσης/προσφύγων, έχει θεσπίσει απαγόρευση εμπορίας οργάνων και προβλέπει διώξεις για τον μεταμοσχευτικό τουρισμό ακόμη και όταν αφορά μεταμοσχεύσεις στο εξωτερικό.
Τι λέει η νομοθεσία στην Ελλάδα
Η βασική νομοθεσία που ρυθμίζει τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων είναι ο Ν.3984/2011. Επιπλέον, πριν από δύο χρόνια ψηφίστηκε ο Ν.5034/2023, ο οποίος, σύμφωνα με δηλώσεις του αρμόδιου φορέα, προβλέπει αυστηρά την απαγόρευση ανταλλαγμάτων για δωρεά οργάνων και παράνομη αφαίρεση ή διακίνηση οργάνων.
Ο φορέας που συντονίζει τη δωρεά και τις μεταμοσχεύσεις είναι ο Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ). Σύμφωνα με τον ΕΟΜ, οι μεταμοσχεύσεις στη χώρα διεξάγονται μόνο σε δημόσια νοσοκομεία και υπό αυστηρή εποπτεία, με χρήση του Εθνικού Μητρώου υποψηφίων ληπτών, διαδικασίες κατανομής, συμβατότητας, ασφαλούς μεταφοράς κλπ. Ο ΕΟΜ δηλώνει ρητά πως «δεν έχει υπάρξει ποτέ ούτε μπορεί να υπάρξει μεταμόσχευση οργάνου που προέρχεται από εμπόριο οργάνων στην Ελλάδα», θεωρώντας ψευδή τα σενάρια εμπορίας οργάνων, και υποστηρίζει ότι οι ισχύουσες νομικές ρυθμίσεις και οι διαδικασίες που εφαρμόζονται αποτελούν επαρκείς ασφαλιστικές δικλείδες ώστε να αποτρέπεται οποιαδήποτε παράνομη αφαίρεση ή διακίνηση οργάνων. Επίσης, με την ψήφιση του Ν.5034/2023, οι διατάξεις θεωρούνται ‘ξεκάθαρες και αυστηρές’ σχετικά με την απαγόρευση ανταλλαγμάτων και παράνομων διαδικασιών.
Εν τω μεταξύ, η χώρα εξετάζει περαιτέρω ανάπτυξη του συστήματος δωρεάς, προωθώντας φέτος νέο πλαίσιο για μεταμοσχεύσεις οργάνων που προέχονται από κυκλοφορικό θάνατο (όταν δηλαδή σταματά να λειτουργεί η καρδιά), με στόχο την αύξηση των διαθέσιμων μοσχευμάτων.
Η Ελλάδα διαθέτει νομοθεσία, φορείς και διαδικασίες που εναρμονίζονται με τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τη δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων, ενώ ο αρμόδιος φορέας δηλώνει ρητά ότι δεν υπάρχει χώρος για εμπορία οργάνων και ότι όλες οι μεταμοσχεύσεις γίνονται με νόμιμο, εθελοντικό πλαίσιο και υπό αυστηρό έλεγχο. Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε όλες τις χώρες, η εμπιστοσύνη σε αυτά τα συστήματα εξαρτάται από τη διαφάνεια, την αποτελεσματική επιτήρηση και την κοινωνική ευαισθητοποίηση.
