Το διαδίκτυο καθορίζει τον κύκλο της ενημέρωσης και αγγίζει σχεδόν κάθε κομμάτι της ζωής μας – από την επικοινωνία με τους φίλους μας και την οικογένειά μας έως και την εύρεση εργασίας. Αυτή η γενιά εφήβων ξεχωρίζει από τις προηγούμενες γενιές εξαιτίας του γεγονότος ότι είναι βυθισμένοι σε ένα εικονικό κόσμο, εντελώς διαφορετικό από την πραγματικότητα. Πολλοί είναι οι έφηβοι που έχουν εθιστεί.
Έρευνα του Statista του 2023 βρήκε πως οι έφηβοι στις ΗΠΑ περνούν κατά μέσο όρο 4,8 ώρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά, με τα κορίτσια να ξοδεύουν κατά μέσο όρο 5,3 ώρες και τα αγόρια 4,4 ώρες.
«Η υπερβολική και εθιστική χρήση της οθόνης είναι η πιο μεγάλη και συνηθισμένη ανησυχία των γονιών για τα παιδιά τους, και νομίζω πως είναι ώρα να ξεκινήσουμε να διδάσκουμε τα παιδιά όσο δυνατόν νωρίτερα για τους κινδύνους της ανθυγιεινής και άσκοπης χρήσης της οθόνης», είπε στους Epoch Times ο Άντονυ Ανζαλόνε, κλινικός ψυχολόγος στο Stony Brook Medicine.
Οι επιπτώσεις στην ανάπτυξη του εφηβικού εγκεφάλου
Οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να ερευνούν τις συνέπειες τού να ζει κανείς τη ζωή του στο διαδίκτυο και αυτό που ανακάλυψαν είναι αποθαρρυντικό.
Μια συστηματική αναθεώρηση από το Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου, που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο στο περιοδικό PLOS Mental Health, εξέτασε 12 μελέτες που αφορούσαν 237 νέους ηλικίας 10 έως 19 ετών, οι οποίοι είχαν διαγνωστεί με εθισμό στο διαδίκτυο μεταξύ του 2013 και του 2023. Και οι 12 μελέτες είχαν διεξαχθεί σε χώρες της Ασίας.
Οι ερευνητές καθόρισαν τον εθισμό στο διαδίκτυο ως ανικανότητα αντίστασης στη χρήση του διαδικτύου, η οποία επηρεάζει αρνητικά την ψυχική ευημερία, καθώς επίσης και την κοινωνική, μαθησιακή και εργασιακή ζωή.
Όλες οι μελέτες που εξετάστηκαν είχαν χρησιμοποιήσει λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (functional magnetic resonance imaging – fMRI) για να εξετάσουν πώς οι περιοχές του εγκεφάλου αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (λειτουργική συνδεσιμότητα) στους συμμετέχοντες, όταν ξεκουράζονται και όταν εκτελούν μια εργασία. Τα αποτελέσματα φάνηκαν σε πολλαπλές περιοχές του εφηβικού εγκεφάλου.
Οι μελέτες είχαν δείξει ένα μείγμα αυξημένης και μειωμένης δραστηριότητας σε σημεία του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται κατά την ξεκούραση, μαζί με μια γενική μείωση λειτουργικής συνδεσιμότητας σε σημεία του εγκεφάλου που χρησιμοποιούνται όταν σκεπτόμαστε.
Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι αυτές οι αλλαγές οδηγούν σε εθιστικές συμπεριφορές και τάσεις στους εφήβους, καθώς και σε αλλαγές στη συμπεριφορά τους που συνδέονται με τη νοητική ικανότητα, τον φυσικό συντονισμό και την ψυχική υγεία και ανάπτυξη.
Λειτουργικές αλλαγές στον εγκέφαλο
Άλλη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε το 2023 στο περιοδικό JAMA Pediatrics, ερεύνησε μια ομάδα 169 μαθητών Γυμνασίου σε προάστιο της Βόρειας Καρολίνας, χωρίζοντάς τους σε υπο-ομάδες ανάλογα με το πόσο συχνά ανέφεραν ότι χρησιμοποιούσαν το Facebook, το Instagram και το Snapchat.
Η ομάδα τακτικών χρηστών ήλεγχε τις εφαρμογές 15 ή περισσότερες φορές ημερησίως, οι μέτριοι χρήστες από 1 έως και 14 φορές και οι μη τακτικοί χρήστες λιγότερο από μια φορά την ημέρα.
‘Εγιναν τρεις σαρώσεις του εγκεφάλου των παιδιών ανά έτος περίπου, την ώρα που εκείνα έπαιζαν ένα βιντεοπαιχνίδι που τους πρόσφερε επιβράβευση και τιμωρία με τη μορφή προσώπων που χαμογελούσαν ή ήταν θλιμμένα.
Ενώ έπαιζαν το παιχνίδι, οι τακτικοί χρήστες επέδειξαν αλλαγές στις περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την επεξεργασία της επιβράβευσης, οι οποίες συνήθως αντιδρούν σε καταστάσεις όπως η απόκτηση χρημάτων ή η ανάληψη ρίσκου. Δυσκολεύονταν, επίσης, να ελέγξουν παρορμητικές ή τακτικές συμπεριφορές.
Τα ευρήματα υποδεικνύουν πως οι έφηβοι που μεγαλώνουν κοιτάζοντας συχνότερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γίνονται υπερευαίσθητοι στις αντιδράσεις των άλλων παιδιών. Φάνηκε, επίσης, ότι μειώνεται σταδιακά η ευχαρίστηση που λαμβάνουν από τα γνωστά τους ερεθίσματα επιβράβευσης, κάτι το οποίο δημιουργεί την ανάγκη να επιτείνουν την αναζήτησης επιβράβευσης, προκειμένου να φθάσουν στο παλαιότερο επίπεδο θετικών συναισθημάτων.
Ωστόσο, η επίδραση της τακτικής χρήσης εξαρτάται και από το άτομο, επισημαίνουν οι συγγραφείς.
Σε κάποια παιδιά, η χρήση μπορεί να γίνει «παρορμητική και προβληματική», ενώ άλλα «επιδεικνύουν μία προσαρμοστική συμπεριφορά, η οποία τους επιτρέπει να κινούνται πιο άνετα στο ολοένα αυξανόμενο εικονικό περιβάλλον», προσθέτουν.
Σημάδια αναστάτωσης
Ο Ανζαλόνε είπε πως, ακριβώς όπως και με τα άλλα είδη εθισμού, οι άνθρωποι που είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο τείνουν να παρουσιάζουν ένα μοτίβο συμπεριφοράς που μειώνει την καθημερινή τους λειτουργία, όπως την υπερβολική χρήση της οθόνης και τα συμπτώματα στέρησης όταν δεν είναι δυνατή η χρήση της οθόνης.
Άλλα χαρακτηριστικά του εθισμού στο διαδίκτυο, που πρέπει να σημειωθούν, είναι τα παρακάτω:
- Αδυναμία μείωσης του χρόνου που περνούν στο διαδίκτυο
- Έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες
- Παρατεταμένη χρήση της οθόνης παρά τα προβλήματα στον πραγματικό κόσμο
- Χρήση του παιχνιδιού για την αντιμετώπιση της αρνητικής διάθεσης
- Διακινδύνευση μιας εργασιακής, σχολικής ή διαπροσωπικής σχέσης λόγω χρήσης της οθόνης
Αντιμετώπιση
Σύμφωνα με τον Ανζαλόνε, η αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο των εφήβων απαιτεί ισχυρή οικογενειακή ενασχόληση.
Σημείωσε πως οι γνώσεις μας σχετικά με την αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο υποδεικνύουν ότι χρειάζεται ένας συνδυασμός των παρακάτω:
- οικογενειακή θεραπεία, «ώστε να εδραιωθεί μία αποτελεσματική επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των γονέων/κηδεμόνων και των παιδιών»
- νέες δραστηριότητες, προς αντικατάσταση της «βλαβερής χρήσης των μέσων»
- γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (cognitive behavioral therapy – CBT), για την αντιμετώπιση των στρεβλώσεων που μπορεί να έχουν οι ασθενείς σχετικά με τον εαυτό τους ή τη χρήση της οθόνης
Η CBT βασίζεται στην ιδέα ότι ο τρόπος σκέψης μας επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Η οικογενειακή θεραπεία είναι ένα είδος ομιλητικής θεραπείας, η οποία εστιάζει στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας και η οποία μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων ζητημάτων ψυχικής υγείας ή συμπεριφοράς.
Συστηματική αναθεώρηση και μετα-ανάλυση 57 τυχαίων ελεγχόμενων δοκιμών βρήκαν ότι η CBT, σε συνδυασμό με άλλες θεραπείες, ξεχωρίζει όσον αφορά την αποτελεσματική αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο.
«Σε πολλές περιπτώσεις, ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι το σύμπτωμα και όχι το αίτιο του προβλήματος, επομένως είναι απαραίτητο να αντιμετωπίσουμε τυχόν υποκείμενες καταστάσεις ψυχικής υγείας που μπορεί να το επιδεινώνουν, όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή η ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας -attention-deficit/hyperactivity disorder ADHD)», πρόσθεσε ο Ανζαλόνε.
Ωστόσο, επεσήμανε πως, σε σοβαρές περιπτώσεις, ίσως απαιτείται και μια «ψηφιακή αποτοξίνωση», κατά τη διάρκεια της οποίας η έκθεση σε περιττή χρήση οθόνης σταδιακά μειώνεται, και επιμελείς συνήθειες και καλύτερης ποιότητας δραστηριότητες αντικαθιστούν τη συνεχή ψηφιακή διέγερση. Μόνο μετά από αυτή την αποτοξίνωση είναι ασφαλές για τα παιδιά να ξαναρχίσουν να χρησιμοποιούν την τεχνολογία.
Πρόληψη
Ο Ανζαλόνε συστήνει στους γονείς να διδαχθούν πόσο βλαβερή είναι η αυξημένη χρήση της οθόνης για τα παιδιά και να εξοπλιστούν με εργαλεία που θα τους βοηθήσουν να μεγαλώσουν τα παιδιά με υγιείς συνήθειες χρήσης οθόνης, από τα οποία το σημαντικότερο είναι η γονεϊκή υποστήριξη και η αλληλεπίδραση.
«Για τα παιδιά και τους εφήβους, τίποτα δεν υποκαθιστά τον ποιοτικό χρόνο που περνά ο γονέας με το παιδί του», είπε.
Πρόσθεσε ότι όσο περισσότερο βοηθούν οι γονείς τα παιδιά τους να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους, τα ενθαρρύνουν να παίζουν έξω και παρέχουν στα παιδιά συναισθηματική και κοινωνική καθοδήγηση, βοηθώντας τα να συνδεθούν καλύτερα με τον κόσμο και να μάθουν να αντέχουν τις πιέσεις της ζωής, «τόσο λιγότερο θα τα βλέπουμε να αποκτούν διάφορες αρνητικές ή δυσλειτουργικές συμπεριφορές».
Του George Citroner
Μετάφραση: Βλαδίμηρος Αλεξάντρωφ
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
