Μετάφραση: Αλία Ζάε
Είναι γνωστός στη χώρα μας ο μύθος της Αλκυόνης, της όμορφης κόρης του θεού Αίολου, που συνδέεται με το φαινόμενο των αλκυονίδων ημερών – ενός μικρού καλοκαιριού στην καρδιά του χειμώνα, διάστημα κατά το οποίο το πουλί αλκυόνη γεννά και επωάζει τα αυγά του σε παραθαλάσσια βράχια.
Η Αλκυόνη είχε παντρευτεί τον Κύηκα, βασιλιά της Τραχίδας και ζούσαν ευτυχισμένοι μέχρι που αυτός χάθηκε σε μια καταιγίδα στη θάλασσα, ενώ είχε βγει για ψάρεμα. Η Αλκυόνη μάταια τον περίμενε να γυρίσει. Όταν έμαθε (ή είδε, κατ’ άλλους) τη συμφορά που τη βρήκε, από την απόγνωσή της πήδηξε από τα βράχια στη θάλασσα και πνίγηκε κι αυτή. Ο Δίας τη λυπήθηκε και, συγκινημένος από τη βαθιά και αγνή της αγάπη, τους μεταμόρφωσε και τους δύο σε πουλιά. Για να μπορεί να γεννά τ’ αυγά της στο μέρος και την εποχή που σηματοδότησε ο θάνατος του άντρα της, χωρίς να κινδυνεύουν τα μικρά από την κακοκαιρία, τα κύματα και τους ισχυρούς ανέμους, ο πατέρας των θεών όρισε εκείνο το διάστημα να είναι μια περίοδος προσωρινής καλοκαιρίας, με ηλιοφάνεια και νηνεμία.
Από την Ελληνική Μυθολογία των αδελφών Στεφανίδη. Εικονογράφηση: Γιάννης Στεφανίδης.
Σύμφωνα με μία παραλλαγή του μύθου, ο θάνατος του Κύηκα προήλθε από τον ίδιο τον Δία, εξαιτίας της αλαζονείας του νεαρού ζευγαριού, που παρασυρμένοι από την ευτυχία τους διέπραξαν την ύβρι να θεωρούν τους εαυτούς τους ισάξιους με τους θεούς και να αποκαλούν μάλιστα ο ένας τον άλλον Δία και Ήρα. Η μεγάλη λύπη όμως της Αλκυόνης έφερε το έλεος του γιου του Κρόνου, που μεταμόρφωσε το ζευγάρι σε θαλασσοπούλια.
Αν και υπάρχουν κι άλλοι μύθοι για τις αλκυονίδες μέρες, η παραπάνω εκδοχή, που εξυψώνει κι ανταμείβει την αληθινή αγάπη, είναι η δημοφιλέστερη και πιο τρυφερή, όπως το ίδιο το μικρό θαλασσοπούλι με τα λαμπερά χρώματα.
Κι ενώ στη δική μας παράδοση, η αλκυόνη συμβολίζει το καλό και την ελπίδα εν μέσω δοκιμασιών και ταραχών, άλλοι πολιτισμοί εστίαζαν στα εντυπωσιακά της χρώματα.
Ένας μεσαιωνικός μύθος, για παράδειγμα, μας λέει ότι το αρχικό χρώμα του φτερώματός της ήταν γκρι. Μια μέρα, όμως, η αλκυόνη πέταξε τόσο ψηλά που “η ράχη της πήρε το χρώμα του ουρανού και ο ήλιος τσουρούφλισε το στήθος και την κοιλιά της.”1
Στην Κίνα πάλι – γιατί οι αλκυόνες απαντούν τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία – τα τυρκουάζ φτερά της εκτιμώνταν ιδιαίτερα και χρησιμοποιούνταν με έναν ολωσδιόλου πρωτότυπο τρόπο.2
Καλύμματα κεφαλής και άλλα πολύτιμα αντικείμενα
Τον 19ο αιώνα στην Κίνα, τα νιόπαντρα ζευγάρια ξεκινούσαν τη γνωριμία και την κοινή τους ζωή μετά το τέλος των γαμήλιων, ολοήμερων τελετουργιών, όταν αποσύρονταν στην κρεβατοκάμαρά τους. Μόνο τότε μπορούσε ο γαμπρός να σηκώσει το βέλο που κάλυπτε το πρόωπο της νέας του συζύγου. Ανάλογα με την κοινωνική τους θέση, το βέλο και η τιάρα που το συγκρατούσε ήταν λιγότερο ή περισσότερο περίτεχνα και πολύτιμα.
Οι κινήσεις του ζευγαριού ήταν ορισμένες και καθορίζονταν από μακραίωνες παραδόσεις, όπως άλλωστε και τα ενδύματά τους, που περιείχαν σύμβολα ευνοϊκά για τη συζυγική ζωή. Παραδείγματος χάριν, η τιάρα της νύφης συχνά περιελάμβανε ένα ζευγάρι δράκων που κυνηγούν ένα κόκκινο μαργαριτάρι, σύμβολο ευτυχισμένου γάμου. Ο γαμπρός, όταν βρισκόταν μόνος με τη νύφη, έπρεπε να βγάλει τα στολίδια που φορούσε η γυναίκα του στο κεφάλι της και να τα τοποθετήσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο πίσω μέρος του κρεβατιού, ώστε να είναι ο γάμος τους γόνιμος.
Από μακριά, η νυφική τιάρα μοιάζει να είναι φτιαγμένη από τυρκουάζ πέτρες ή να είναι επισμαλτωμένη. Όμως, το τυρκουάζ δεν ιριδίζει όπως τα χρώματα της τιάρας. Κοιτάζοντας πιο προσεκτικά, ανακαλύπτουμε ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για φτερά αλκυόνης!
Οι πολύτιμες αλκυόνες
Κοιτάζοντας ακόμα προσεκτικότερα, διαπιστώνουμε ότι τα φτερά της αλκυόνης δεν είναι καν γαλάζια – είναι διάφανα. Η τυρκουάζ απόχρωση που βλέπουμε προκύπτει από τον τρόπο που αντανακλούν το φως.
Αρχικά, μόνον η Αυτοκράτειρα και οι υπόλοιπες αυτοκρατορικές σύζυγοι φορούσαν καλύματα κεφαλής από φτερά αλκυόνης. Από τον 19ο αιώνα κι ύστερα, οι γυναίκες που ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα μπορούσαν επίσης να τα φορούν σε ειδικές περιστάσεις, όπως οι γάμοι και οι γιορτές γενεθλίων.
Εκτός από τα καλύματα κεφαλής, τα φτερά της αλκυόνης κοσμούσαν επίσης βεντάλιες, κοσμήματα, φουρκέτες, κορδέλες, φούστες, παραβάν, ακόμα και άμαξες.
“Τονίζοντας με τις αλκυόνες”
Οι Κινέζοι τεχνίτες είχαν μια πολύ ιδιαίτερη και εντυπωσιακή τεχνική, που ονόμαζαν τιεν-τσ’ούι (επί λέξει, “τονίζοντας με αλκυόνες”), σύμφωνα με την οποία τα νημάτια των φτερών της αλκυόνης τοποθετούνταν ως ένθετη διακόσμηση. Το αποτέλεσμα έδινε την εντύπωση σμάλτου.
Σύμφωνα με το Μουσείο Pitt Rivers, για να φτιαχτεί ένα αντικείμενο τιεν-τσ’ούι, πρώτα κατασκευαζόταν ένα μεταλλικό πλαίσιο, πάνω στο οποίο κολλούνταν σύρμα που σχημάτιζε τα διάφορα διακοσμητικά μοτίβα – λουλούδια, δράκους, φοίνικες ή πεταλούδες. Κάθε μοτίβο χωριζόταν σε μικρότερα τμήματα, όπου θα γίνονταν οι ενθέσεις. Κατόπιν, ο τεχνίτης έκοβε τα νημάτια των φτερών στο αντίστοιχο μέγεθος και τα βουτούσε σε μια λεπτή κόλλα που έφτιαχνε από δέρμα ζώων ή σε ψαρόκολλα ανακατεμένη με εκχύλισμα φυκιών, προτού ξεκινήσει να τα τοποθετεί ένα ένα στη θέση τους.
Το 1908, η συγγραφέας Μαίρη Πάρκερ Ντάνινγκ [Mary Parker Dunning] παρακολούθησε έναν τεχνίτη την ώρα που κατασκεύαζε μία καρφίτσα τιεν-τσ’ούι. “Αυτός ο καταπληκτικός τεχνίτης, ένα υπομονετικός διοπτροφόρος Κινέζος, παίρνει μία μία τις ίνες από τα φτερά του πουλιού, τις περνά από λίγη κόλλα και τις βάζει πάνω στο ασημένιο σύρμα. Τις κολλάει τη μία δίπλα στην άλλη, σε μια ατέρμονη επανάληψη, επίπονη για τα μάτια και το μυαλό, μέχρις ώτου συμπληρώσει την ένθεση, με τις ίνες τόσο σφιχτοδεμένες που μοιάζουν με σμάλτο.” (παράθεση στον ιστότοπο του Μουσείου Pitt Rivers από το βιβλίο της Μαίρης Πάρκερ Ντάνινγκ “Η κυρία Μάρκο Πόλο θυμάται”, 1968).
Όταν αυτή η διαδικασία ολοκληρωνόταν, θα πρόσθεταν πολύτιμες πέτρες, όπως ρουμπίνια, αχάτη, νεφρίτη, κοράλλια, μαργαριτάρια και κεχριμπάρι.
Ελάχιστα αντικείμενα από φτερά αλκυόνης διασώζονται, λόγω της ευαισθησίας των υλικών. Ωστόσο, το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο φιλοξενεί περισσότερα από 20 κομμάτια – από φουρκέτες μέχρι κοσμήματα κεφαλής – τα οποία μπορούν να θαυμάσουν οι επισκέπτες της έκθεσης “Kingfisher Headdresses From China” (“Κινεζικά καλύμματα κεφαλής από φτερά αλκυόνης”).
Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 21 Μαΐου 2023. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά στο ArtIC.edu.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Από το https://petbirds.gr/threads
2. Προσθήκη της μεταφράστριας.
