Η βελτίωση της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μίας χώρας και η καλύτερη εκπαίδευση θεωρούνται από πολλούς οι απαραίτητες μεταβλητές για τη μείωση της εγκληματικότητας. Θα μπορούσαν όμως να φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα; Ενώ πολλοί θα διαφωνούσαν, η θεωρία των Λώρενς Ε. Κοέν και Μάρκους Φέλσον της δραστηριότητας ρουτίνας έρχεται να μας πει ότι όταν μία κοινωνική αλλαγή σπρώχνει το άτομο να αλλάξει τη ρουτίνα του, η αλλαγή αυτή μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει την εγκληματικότητα.
Το 1950 και το 1860 παρατηρήθηκαν μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές βελτιώσεις στον δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Αμερική. Η εκπαίδευση γινόταν όλο και πιο προσιτή για τον κόσμο, με τις γυναίκες να εμπλέκονται όλο και περισσότερο. Τα επίπεδα φτώχειας μειώθηκαν σημαντικά, καθώς και τα επίπεδα ανεργίας. Παρόλα αυτά, η εγκληματικότητα σημείωνε μεγάλη αύξηση. Παρατηρώντας αυτό το παράδοξο, οι Κοέν και Φέλσον ανέπτυξαν τη θεωρία της δραστηριότητας ρουτίνας.
Ένα παράδειγμα για αυτή τη θεωρία είναι η μείωση της ανεργίας: έστω ότι κάποιος, που έχει μείνει για καιρό άνεργος, βγαίνει στο εργασιακό περιβάλλον, αφήνοντας το σπίτι του απροστάτευτο για διάρρηξη. Επίσης, όταν βγαίνει εκτός σπιτιού αυτομάτως θέτει τον εαυτό του θεωρητικά σε κίνδυνο, καθώς μπορεί να γίνει πιθανός στόχος για κλέφτες, ληστές κ.ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι συγκεκριμένα αυτό το άτομο επρόκειτο να θυματοποιηθεί στις επόμενες ώρες αφού αφήσει το σπίτι του. Ίσως και να μην του συμβούν ποτέ τα παραπάνω. Άμα όμως σκεφτούμε αυτό το παράδειγμα σε μεγαλύτερη κλίμακα θα δούμε ότι η αλλαγή της οικονομικής κατάστασης μίας χώρας, ακόμα και εάν είναι προς το καλύτερο, θα μπορούσε να αλλάξει τη ρουτίνα ενός σημαντικού πληθυσμού, αλλαγή η οποία δύναται να προκαλέσει ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας, της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας κτλ. Ανάλογες ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων θα μπορούσαν να επέλθουν από οποιαδήποτε αλλαγή της ρουτίνας, είτε θετική είτε αρνητική.
Οι τρεις παράγοντες μείωσης ή αύξησης του εγκλήματος των Κοέν και Φέλσον
Σύμφωνα με τους Κοέν και Φέλσον, ανάλογα με τον τόπο και τη χρονική περίοδο διακρίνονται τρεις παράγοντες των οποίων η παρουσία ή η απουσία μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση ή την αύξηση της εγκληματικότητας. Αυτοί είναι: έναν δράστης διατεθειμένος να διαπράξει το έγκλημα, ένας κατάλληλος στόχος και η έλλειψη ενός ικανού φύλακα.
Περνώντας στην πράξη
Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πέρασμα στην πράξη και τα σταδίων που πρέπει να ξεπεράσει ο δράστης. Η ύπαρξη της σκέψης εκτέλεσης μίας αξιόποινης πράξης υφίσταται δεν σημαίνει και ότι θα πραγματοποιηθεί. Ο δράστης πρέπει να έχει το κατάλληλο κίνητρο για να περάσει στη πράξη.
Βρίσκοντας τον κατάλληλο στόχο
Έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες για το προφίλ του θύματος και του δράστη. Για το εάν και ποιες από αυτές είναι πιο κοντά στην αλήθεια δεν μπορούμε να είμαστε τελείως σίγουροι. Εάν σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο λαμβάνονται οι κατάλληλες προφυλάξεις για την πρόληψη του εγκλήματος και αυτοί που θεωρούνται ως «κατάλληλοι στόχοι» μειωθούν σημαντικά, καθώς επίσης και αν παρθούν προφυλάξεις για τα αντικείμενα που αποτελούν εύκολο στόχο, τότε θα επηρεαστεί και ο βαθμός της εγκληματικότητας.
Ικανός φύλακας
Οι ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων μπορούν να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό μέσα από τον τυπικό και άτυπο κοινωνικό έλεγχο. Για παράδειγμα, μέσω της τοποθέτησης αστυνομικών σε περιοχές με αυξημένα επίπεδα εγκληματικότητας (τυπικός κοινωνικός έλεγχος). Επίσης, με περιπολίες των κατοίκων μίας περιοχής έξω από τα σπίτια των γειτόνων τους σε περίοδο διακοπών που τα σπίτια είναι άδεια και υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για διάρρηξη (άτυπος κοινωνικός έλεγχος). Στα δύο αυτά παραδείγματα, ο αστυνομικός και ο πολίτης που κάνει τις περιπολίες λειτουργούν ως φύλακες, περιορίζοντας τις ευκαιρίες διάπραξης ενός εγκλήματος. Ο γονέας που συνοδεύει το παιδί εκτός σπιτιού λειτουργεί επίσης ως φύλακας.
Η θεωρία αυτή βλέπει το έγκλημα ως ένα περιστασιακό γεγονός που εξαρτάται λιγότερο από την προσωπικότητα ή κοινωνικοποιήσητου δράστη και περισσότερο από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.
Το είδος των μέτρων που προτείνει η θεωρία
Τα μέτρα που προτάθηκαν έχουν κυρίως χαρακτήρα περιστασιακής πρόληψης. Αντί να στοχεύσουν στην αποτροπή από μελλοντικά εγκλήματα, στοχεύουν στην αλλαγή της ρουτίνας των ανθρώπων που ζουν μέσα στη κοινωνία, με τέτοιο τρόπο που να μειώνουν τις ευκαιρίες διάπραξης του εγκλήματος.
Σημαντική ήταν η συνεισφορά των Τζον Εκ και Ρόναλντ Κλαρκ, οι οποίοι επέκτειναν την προσέγγιση σε 25 τεχνικές πρόληψης εγκλημάτων σε περιφερειακό επίπεδο. Ήταν φανερά επηρεασμένοι και από τις τεχνικές εξουδετέρωσης των Γκρέσαμ Σάικς και Ντέηβιντ Μάτσα.
Κριτική
Παρόλο που η εφαρμογή της θεωρίας αποδείχτηκε να είναι αποτελεσματική στις περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκε, προέκυψαν κάποια ζητήματα τα οποία επισημαίνουν οι επικριτές της, όπως το ότι υιοθέτηση τέτοιων μέτρων σε μία περιοχή για την πρόληψη του εγκλήματος μπορεί να προκαλέσει μετατόπιση της εγκληματικότητας είτε σε χρονικό ή σε τοπικό πλαίσιο. Επίσης, εστιάζει σε μεμονωμένους παράγοντες και όχι στη ρίζα του εγκλήματος.
Ακόμα, η θεωρία της δραστηριότητας ρουτίνας φαίνεται να βλέπει τον άνθρωπο ως ένα ορθολογικό ον που έχει ελευθερία βούλησης και έτσι έχει τα ίδια προβλήματα με το μοντέλο ορθολογικής επιλογής και τις θεωρίες αποτροπής. Δηλαδή, δεν περιέχει τους κοινωνικούς, οικονομικούς και συναισθηματικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές ενός ατόμου.
Τέλος, η πρόταση πιο αυστηρών μέτρων επιτήρησης και η επικέντρωση στην αλλαγή της ρουτίνας του ατόμου όχι προς το καλύτερο, αλλά προς το πιο αποτελεσματικό για την πρόληψη του εγκλήματος, εγείρει ορισμένα ζητήματα. Αρχικά, αφαιρεί την ενσυναίσθηση ως προς το θύμα. Το θύμα θεωρείται υπεύθυνο για ό,τι του συνέβη, αφού δεν μπόρεσε να το αποτρέψει. Επίσης, περιθωριοποιεί τις υποκουλτούρες που υπάρχουν μέσα στη κοινωνία. Με βάση τα παραπάνω, είναι επίσης πολύ πιθανό τα μέτρα αυτά να οδηγήσουν σε αύξηση του φόβου θυματοποίησης.
Ηλεκτρονικές πηγές:
- Christian Wickert, Routine Activity Theory (RAT), SozTheo
- Martin A. Andresen, Olivia K. Ha, Routine activity theory, CRIMRXIV
- Μαρία Κουτσανδριά, Θεωρία Δραστηριότητας Ρουτίνας (RAT) και έγκλημα, OFFLINEPOST
