Σε έναν κόσμο που μοιάζει να έχει χάσει την επαφή με το βαθύτερο νόημα της ζωής, όπου η επιφανειακή λάμψη και η φανταχτερή εμφάνιση συχνά κρύβουν το κενό που νιώθει η ψυχή, ο Ρότζερ Σκράττον, ένας από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους της εποχής μας, έρχεται να μας υπενθυμίσει κάτι βασικό: η ομορφιά έχει πραγματική αξία. Και όχι μόνο αυτό, αλλά είναι η βάση για μια ζωή γεμάτη νόημα.
Η ομορφιά ως αντίδοτο στην κρίση της εποχής μας
Το ντοκιμαντέρ «Why Beauty Matters» (Γιατί είναι σημαντική η ομορφιά) του BBC, δεν είναι απλά μια φιλοσοφική συζήτηση. Είναι μια δυνατή φωνή που αντιστέκεται στον θόρυβο μιας σύγχρονης κοινωνίας που συχνά αποστρέφεται την αρμονία και την τάξη. Ο φιλόσοφος Ρότζερ Σκράττον αναλύει πώς η μεταμοντέρνα τέχνη και αρχιτεκτονική, με την εμμονή τους στην πρόκληση και την αποδόμηση, έχουν οδηγήσει σε έναν αισθητικό και πνευματικό εκφυλισμό.
Ο Σκράττον υποστηρίζει ότι αν ρωτούσαμε οποιονδήποτε μορφωμένο άνθρωπο μεταξύ του 1750 και του 1930 ποιος ήταν ο σκοπός της ποίησης, της ζωγραφικής ή της μουσικής, η απάντηση θα ήταν απλή και ξεκάθαρη: η ομορφιά. Σύμφωνα με τον Σκράττον, τότε θεωρούνταν μια θεμελιώδης αξία, ισάξια με την αλήθεια και το καλό.
Σε κάθε γωνιά των σύγχρονων πόλεων, βλέπουμε κτίρια που απορρίπτουν την κλασική συμμετρία, δομές που μοιάζουν να προκαλούν μάλλον παρά να ομορφαίνουν. Ο Σκράττον δεν καταδικάζει απλώς την αισθητική κρίση, αλλά αναδεικνύει τον βαθύτερο κίνδυνο: την αποξένωση από τις ρίζες μας και την απώλεια της σύνδεσης με κάτι μεγαλύτερο από εμάς.
Η τέχνη και η αρχιτεκτονική δεν είναι ουδέτερες δραστηριότητες. Είναι καθρέφτες της ψυχής μας, αλλά και οδηγοί μας. Όταν αποδέχεται κανείς την ομορφιά, αγκαλιάζει μια γλώσσα που μιλάει για το καλό, το αληθινό και το πνευματικό. Η ομορφιά γίνεται γέφυρα μεταξύ του πεπερασμένου και του αιωνίου, μια γλώσσα που ενώνει τον άνθρωπο με το θείο.
Για τον Πλάτωνα, η αγάπη για την ομορφιά ξεκινά από τον Έρωτα, αλλά ο σκοπός είναι να ξεπεράσουμε τη λαγνεία και να στραφούμε σε μια πνευματική ένωση. Αυτή η πορεία συχνά ξεκινά από τη σωματική έλξη, καθώς η ομορφιά στο ανθρώπινο πρόσωπο είναι μια ακτίνα αιωνιότητας, μια αντανάκλαση του θείου.
Ωστόσο, στον 20ό αιώνα, αυτή η θέση άρχισε να αμφισβητείται. Η τέχνη στράφηκε προς την πρόκληση και την αποδόμηση των παραδοσιακών ηθικών αξιών. Το ζητούμενο δεν ήταν πια η ομορφιά, αλλά η πρωτοτυπία, ανεξαρτήτως ηθικού κόστους ή αισθητικής αρμονίας. Οι γλώσσες, η μουσική και οι κοινωνικοί μας τρόποι έγιναν όλο και πιο θορυβώδεις, εγωκεντρικοί και προκλητικοί – σαν να μην είχε θέση η ομορφιά στις ζωές μας.
Όπως σημειώνει, επικαλούμενος τον Όσκαρ Ουάιλντ, η τέχνη είναι «απολύτως άχρηστη», με την έννοια ότι η ομορφιά υπερβαίνει τη χρηστικότητα και τις πρακτικές ανάγκες. Ο άνθρωπος χρειάζεται τα «άχρηστα» πράγματα – την αγάπη, τη φιλία, τη λατρεία – όσο και τα χρήσιμα. Και το ίδιο ισχύει για την ομορφιά: είναι απαραίτητη για τη συναισθηματική και πνευματική μας ύπαρξη
Αναγέννηση και πνευματική αναζήτηση μέσα από την ομορφιά
Το μήνυμα του Σκράττον είναι ξεκάθαρο: η επιστροφή στην ομορφιά δεν είναι μια συναισθηματική νοσταλγία ή μια αισθητική επιλογή, αλλά μια στάση που επηρεάζει τον πολιτισμό και τον τρόπο που δομείται ο δημόσιος βίος.
Σε έναν κόσμο που προάγει την ασχήμια, την παρακμή και τον εκφυλισμό ως μέσο κριτικής ή «προόδου», η απόφαση να δημιουργείς, να αναζητάς και να γιορτάζεις την ομορφιά είναι μια πράξη εσωτερικής ελευθερίας.
Αυτή η πράξη δεν φαίνεται με λόγια, αλλά μέσα από τη δημιουργία: την επιστροφή στην αρχιτεκτονική που σέβεται την κληρονομιά και το ανθρώπινο μέτρο, την τέχνη που ενώνει και εμπνέει αντί να χωρίζει και να αποξενώνει, την καθημερινή προσπάθεια να γεμίσουμε τον κόσμο μας με φως και νόημα.
Η ομορφιά, όπως λέει ο Σκράττον, είναι μια εμπειρία που μας υπερβαίνει. Είναι εκείνη η στιγμή που αισθανόμαστε κάτι πέρα από τον εαυτό μας, όταν η καρδιά και το πνεύμα μας αγγίζονται από κάτι ανείπωτο, κάτι που μας φέρνει πιο κοντά στο μυστήριο της ζωής.
Αυτή η αίσθηση κορυφώνεται μπροστά σε έργα όπως η Πιετά του Μιχαήλ Αγγέλου, ένα έργο που δεν δείχνει μόνο την καλλιτεχνική δεξιότητα, αλλά μεταφέρει ένα βαθύ μήνυμα θυσίας και ελπίδας που αγγίζει ακόμη και τον πιο σκεπτικιστή θεατή.
Είναι μια μορφή προσευχής χωρίς λόγια, μια γλώσσα της σιωπής που εκφράζει το ανεξήγητο και το ιερό. Μέσα από αυτήν, ο άνθρωπος συνδέεται με το αιώνιο και το άφθαρτο, βρίσκει νόημα και γαλήνη σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει χαοτικός και αδιάφορος.
Μια από τις πιο έντονες στιγμές του ντοκιμαντέρ είναι όταν ο Ρότζερ Σκράττον ρωτάει μοντέρνους ζωγράφους: «Γιατί είναι καλό το έργο σας;» Οι απαντήσεις ποικίλλουν, αλλά συχνά αποκαλύπτουν αποστασιοποίηση από την ουσία της δημιουργίας, σε αντίθεση με έναν παραδοσιακό γλύπτη που μεταδίδει την ουσία της ομορφιάς με σεβασμό και δέος. Αυτός ο σεβασμός στην αρμονία και τη βαθιά αισθητική αξία δεν είναι απλά θέμα γούστου, αλλά μια φιλοσοφική στάση ζωής.
Ο Σκράττον καλεί καλλιτέχνες και κοινό να ξαναβρούν το «γιατί» της τέχνης, και να την επανασυνδέσουν με την ομορφιά που αγγίζει την ψυχή και προσφέρει νόημα πέρα από το επιφανειακό.
Τελικά, το «Γιατί είναι σημαντική η ομορφιά» δεν είναι απλώς η έκφραση μιας βαθιάς πεποίθησης του Ρότζερ Σκράττον. Είναι μια πρόσκληση προς όλους εμάς. Μας καλεί να ξαναδούμε τον κόσμο όχι μόνο με τα μάτια μας, αλλά και με την ψυχή μας. Να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας, να ξαναβρούμε την αλήθεια και την αρμονία μέσα στην ομορφιά.
Η ομορφιά δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα. Είναι η γέφυρα που μας ενώνει με το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης, η πηγή που αναζωογονεί την ψυχή μας και φωτίζει τον δρόμο μας.
Σε έναν κόσμο γεμάτο θόρυβο, όπου η φθορά απειλεί να καλύψει το φως, η ομορφιά παραμένει η πιο ανθεκτική και ελπιδοφόρα φλόγα. Και το έργο του Σκράττον είναι η υπενθύμιση πως αυτή η φλόγα αξίζει να διατηρηθεί, να τροφοδοτηθεί, να αγαπηθεί.
