Στις 7 Οκτωβρίου 2024, επέτειο της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ, η ιταλική κυβέρνηση υπέγραψε διάταγμα απέλασης εναντίον του 54χρονου Πακιστανού ιμάμη Ζουλφικάρ Χαν (Zulfiqar Khan), ο οποίος διέμενε στην Ιταλία από το 1995 και ηγείτο της ισλαμικής κοινότητας στην Μπολόνια. Το περιστατικό αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα της σκληρής αντιτρομοκρατικής πολιτικής που ακολουθεί η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι, αλλά και της ευρύτερης ιστορικής τάσης της Ιταλίας να χρησιμοποιεί τις διοικητικές απελάσεις ως εργαλείο εθνικής ασφάλειας.
Η περίπτωση του Ζουλφικάρ Χαν
Ο Χαν, γεννημένος το 1970 στο Ραουάλπιντι του Πακιστάν, είχε φτάσει στην Ιταλία το 1995 και κατείχε νόμιμη άδεια παραμονής. Ως ιμάμης της μουσουλμανικής κοινότητας «Ικράα» στην Μπολόνια, είχε γίνει αντικείμενο έντονης επιτήρησης από τις Αρχές από το φθινόπωρο του 2023, όπως αναφέρει το υπουργικό διάταγμα.
Σύμφωνα με το διάταγμα απέλασης που υπέγραψε ο υπουργός Εσωτερικών Ματτέο Πιαντεντόζι (Matteo Piantedosi), ο Χαν εκδήλωσε «αυξανόμενο ιδεολογικό φανατισμό» και «τάση προς ριζοσπαστικές θέσεις» χαρακτηριζόμενες από έντονα αντιδυτικά και αντισημιτικά αισθήματα, καθώς και ομοφοβική και αντιφεμινιστική ρητορική. Ειδικότερα, κατηγορήθηκε ότι εξέφρασε μια «φονταμενταλιστική οπτική της έννοιας του τζιχάντ», εξύμνησε το μαρτύριο των μουτζαχεντίν στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης και διεκδίκησε υποστήριξη για τη Χαμάς.
Σε βίντεο που δημοσίευσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεταξύ Νοεμβρίου 2023 και Απριλίου 2024, ο Χαν κατηγόρησε Αμερικανούς, Γερμανούς, Γάλλους, Άγγλους και Ιταλούς ότι υποστηρίζουν τους «ακάθαρτους σιωνιστές» και επικαλέστηκε τον Αλλάχ να καταστρέψει τους δυτικούς καταπιεστές.
Η ιταλική πολιτική απελάσεων ως αντιτρομοκρατικό εργαλείο
Η περίπτωση του Χαν εντάσσεται σε μια ευρύτερη και συστηματική χρήση των διοικητικών απελάσεων από την Ιταλία ως μέσο πρόληψης της τρομοκρατίας. Από τον Ιανουάριο του 2015 έως το 2017, συνολικά 147 άτομα απελάθηκαν χωρίς προηγούμενη δίκη για λόγους ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον δώδεκα ιμάμηδων. Όλοι οι απελαθέντες συνδέονταν με την ισλαμιστική ιδεολογία, με την πλειονότητα να προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική και τα Βαλκάνια.
Η στρατηγική αυτή αντιπροσωπεύει μια ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα της Ιταλίας. Σύμφωνα με διάφορους ειδικούς ασφαλείας και τρομοκρατίας, συμπεριλαμβανομένων των Λορέντσο Βιντίνο και Έντουαρντ Ν. Λούτβακ [Lorenzo Vidino & Edward N. Luttwak], η εκτεταμένη χρήση αυτού του εργαλείου, σε συνδυασμό με περιοριστικούς νόμους υπηκοότητας, μπορεί να εξηγήσει γιατί η χώρα έχει μέχρι σήμερα αποφύγει μεγάλες τρομοκρατικές επιθέσεις σε εθνικό έδαφος.
Νομικό πλαίσιο και διαδικασίες
Το ιταλικό σύστημα προβλέπει τρεις τύπους διοικητικών απελάσεων μη Ευρωπαίων πολιτών, σε αντίθεση με τις δικαστικές απελάσεις που διατάσσονται από ποινικό δικαστή.
Πρώτον, ο Ενιαίος Κώδικας για τη Μετανάστευση (Νομοθετικό Διάταγμα 286/1998) προβλέπει ότι ο υπουργός Εσωτερικών μπορεί να διατάξει την απέλαση αλλοδαπού «για λόγους δημόσιας τάξης ή κρατικής ασφάλειας».
Δεύτερον, ο αντιτρομοκρατικός νόμος του 2005 (Νόμος 155/2005), που θεσπίστηκε αμέσως μετά τις επιθέσεις στο Λονδίνο, παρέχει στον υπουργό Εσωτερικών ή κατά εξουσιοδότηση στον νομάρχη την εξουσία να διατάξει την απέλαση αλλοδαπού εναντίον του οποίου υπάρχουν «βάσιμοι λόγοι να πιστεύεται ότι η παραμονή του στην επικράτεια του κράτους μπορεί να διευκολύνει με οποιονδήποτε τρόπο τρομοκρατικές οργανώσεις ή δραστηριότητες».
Τέλος, ένας νέος αντιτρομοκρατικός νόμος του Απριλίου 2015 (Νόμος 43/2015), μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι, επέκτεινε τις περιπτώσεις για διοικητική απέλαση αλλοδαπού για λόγους «κοινωνικής επικινδυνότητας».
Η πολιτική της κυβέρνησης Μελόνι
Η κυβέρνηση της Τζόρτζια Μελόνι έχει εντείνει τη χρήση των απελάσεων για λόγους ασφαλείας. Από τις 22 Οκτωβρίου 2022, όταν η τρέχουσα κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα, 164 άτομα έχουν απελαθεί για λόγους κρατικής ασφαλείας, θεωρούμενα ως ριζοσπάστες, εξτρεμιστές ή δυνητικοί τρομοκράτες. Από αυτούς, οι 94 απελάθηκαν μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, την ημερομηνία έναρξης της σύγκρουσης μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ.
Η απέλαση του Χαν συνάδει με τη γεικότερη στάση της ιταλικής κυβέρνησης απέναντι στον εξτρεμισμό μετά τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου. Την ίδια ημέρα, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών επέβαλε κυρώσεις σε έναν άλλον ιμάμη που δρα στην Ιταλία, τον Παλαιστίνιο αρχιτέκτονα Μοχάμμεντ Χαννούν [Mohammad Hannoun] με έδρα τη Γένοβα, ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως μέλος της Χαμάς που ασχολείται με τη συγκέντρωση χρημάτων για την παλαιστινιακή τρομοκρατική οργάνωση.
Η απέλαση του Χαν προκάλεσε αντιθετικές αντιδράσεις. Ο αντιπρωθυπουργός και αρχηγός της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι, ο οποίος είχε ζητήσει την απέλασή του τον Ιούνιο, χαιρέτισε την απόφαση γράφοντας: «Επιτέλους, τον στείλαμε σπίτι του». Αντίθετα, ο δικηγόρος υπεράσπισης του Χαν, Φραντσέσκα Μούδρου [Francesco Murru], καταδίκασε το μέτρο ως «επιστροφή σε αστυνομικό κράτος και δίωξη εικασμένων εγκλημάτων γνώμης».
Η υπόθεση αναδεικνύει την ένταση μεταξύ ασφάλειας και θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ενώ η ελευθερία έκφρασης προστατεύεται, η ιταλική κυβέρνηση έχει αποσαφηνίσει ότι η ρητορική μίσους και η υποστήριξη της τρομοκρατίας δεν είναι ανεκτές. Η απόφαση του υπουργού Πιαντεντόζι να υπογράψει το διάταγμα απέλασης την επέτειο της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική και αξιοθαύμαστη.
Η στάση της Μελόνι απέναντι στη μετανάστευση περιλαμβάνει πολύπλευρη στρατηγική που συνδυάζει εθνικές πρωτοβουλίες με ευρύτερη συνεργασία της ΕΕ. Κεντρικό στοιχείο αυτής της στρατηγικής είναι η συμφωνία Ιταλίας-Αλβανίας, μια ιστορική συμφωνία που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 2024, η οποία εξωτερικεύει τη διαχείριση της μετανάστευσης μεταφέροντας μετανάστες που αναχαιτίζονται καθ’ οδόν προς την Ιταλία σε κέντρα υποδοχής στην Αλβανία.
Πρόσφατα δεδομένα μετανάστευσης αναδεικνύουν την αποτελεσματικότητα αυτής της στρατηγικής. Το 2022, η Ιταλία κατέγραψε 105.131 παράνομες αφίξεις, αριθμός που αυξήθηκε στις 157.651 το 2023 λόγω επιδείνωσης των παγκόσμιων συνθηκών. Ως το 2024, οι αφίξεις μειώθηκαν δραματικά στις 66.317 – μια μείωση σχεδόν 60%, που αποδίδεται σε διμερείς συμφωνίες και αυστηρότερους ελέγχους συνόρων.
Ιστορικό πλαίσιο και συγκριτική ανάλυση
Η χρήση των απελάσεων ως αντιτρομοκρατικό εργαλείο στην Ιταλία δεν είναι νέα. Από το 2002 έως το 2017, η Ιταλία έχει απελάσει σταδιακά εκατοντάδες αλλοδαπούς για λόγους ασφαλείας. Ωστόσο, η ένταση αυτής της πολιτικής έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι το 2015 και την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).
Η αποτελεσματικότητα αυτής της προσέγγισης από πλευρά αντιτρομοκρατίας έχει αναγνωριστεί από διεθνείς ειδικούς. Σε αντίθεση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν αντιμετωπίσει άτομα που υποψιάζονται ότι υποστηρίζουν την τρομοκρατία επί χρόνια, η Ιταλία έχει καταφέρει να αποφύγει μεγάλες επιθέσεις σε εθνικό έδαφος. Για παράδειγμα, ο διαβόητος Βρετανός κήρυκας Άτζεμ Τσούνταρυ [Anjem Choudary], πακιστανικής καταγωγής, καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια και έξι μήνες φυλάκιση τον Σεπτέμβριο του 2016, μετά από δύο δεκαετίες ριζοσπαστικής δραστηριότητας στη χώρα. Είναι εύλογο να υποτεθεί ότι στην Ιταλία ένας εξτρεμιστής κήρυκας όπως ο Τσουντάρυ πιθανότατα δεν θα είχε αποκτήσει υπηκοότητα και θα είχε απελαθεί νωρίς.
Στην Ιταλία το μέτρο της απέλασης μπορεί να χρησιμοποιηθεί δυνητικά εναντίον μεγάλου αριθμού ατόμων. Στην πραγματικότητα, πολλοί εξτρεμιστές, συμπεριλαμβανομένων εγχώριων τζιχαντιστών που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στη χώρα, μπορεί να μην έχουν υπηκοότητα, εξαιτίας αυστηρών νόμων πολιτογράφησης, και συνεπώς υπόκεινται σε απέλαση.
Ο νόμος υπηκοότητας στην Ιταλία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αρχή του jus sanguinis (απόκτηση μέσω γενεαλογίας). Οι μη Ιταλοί που ενδιαφέρονται να αποκτήσουν υπηκοότητα αντιμετωπίζουν μια μακροχρόνια και σύνθετη διαδικασία, βασισμένη σε μια διαδικασία διακριτικής εκτίμησης. Τα παιδιά μεταναστών, συγκεκριμένα, πρέπει να υποβάλουν αίτηση για υπηκοότητα εντός ενός έτους μετά την ενηλικίωση (18 ετών) αποδεικνύοντας αδιάλειπτη και νόμιμη διαμονή στην Ιταλία από τη γέννηση.
