Την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος της Αρμενίας, Βαχάγκν Χατσατουριάν, υπέγραψε νομοσχέδιο που θέτει τις νομικές βάσεις για μια πιθανή προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ από τη χώρα του Νοτίου Καυκάσου.
Η κίνηση, η οποία έλαβε σχετικά περιορισμένη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης, ήρθε εν μέσω συνεχιζόμενων εντάσεων με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν, τον μακροχρόνιο εχθρό της Αρμενίας στην περιοχή.
Από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι δύο χώρες —και οι δύο πρώην σοβιετικές δημοκρατίες— έχουν πολεμήσει δύο μεγάλους πολέμους για την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία είναι διεθνώς αναγνωρισμένη ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν.
Το 2023, το Αζερμπαϊτζάν πραγματοποίησε μια εικοσιτετράωρη στρατιωτική επίθεση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ που κατάφερε να θέσει την ορεινή περιοχή υπό τον πλήρη έλεγχό του.
Έκτοτε, οι δύο χώρες προσπάθησαν να καταλήξουν σε συμφωνία —με ρωσική μεσολάβηση— με στόχο τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την οριοθέτηση των κοινών τους συνόρων.
Τον περασμένο μήνα, Αρμένιοι και Αζέροι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν ότι είχαν συμφωνήσει στο κείμενο μιας πιθανής ειρηνευτικής συμφωνίας.
«Η ειρηνευτική συμφωνία είναι έτοιμη για υπογραφή», ανέφερε το υπουργείο Εξωτερικών της Αρμενίας σε δήλωση που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 13 Μαρτίου.
Την ίδια ημέρα, το υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν επιβεβαίωσε επίσης ότι «οι διαπραγματεύσεις για το κείμενο του σχεδίου συμφωνίας… έχουν ολοκληρωθεί».
Ωστόσο, οι εντάσεις μεταξύ των δύο αντιπάλων συνεχίστηκαν κατά μήκος των κοινών συνόρων τους μήκους περίπου 1000 χιλιομέτρων.
Στις 16 Μαρτίου, τρεις ημέρες μετά την κοινή ανακοίνωση, το Μπακού κατηγόρησε τις αρμενικές δυνάμεις ότι πυροβόλησαν κατά των θέσεων του Αζερμπαϊτζάν — έναν ισχυρισμό που αρνήθηκε το Ερεβάν.
Εν μέσω συνεχιζόμενων εντάσεων στα σύνορα αυτή την εβδομάδα, η Μόσχα, η οποία ιστορικά θεωρούσε την περιοχή ως το κατώφλι της, προέτρεψε τις δύο χώρες να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση.
«Επαναβεβαιώνουμε την έκκλησή μας προς το Μπακού και το Ερεβάν [τις πρωτεύουσες του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, αντίστοιχα] να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση, να λάβουν μέτρα για την αποκλιμάκωση της έντασης και να αποφύγουν ενέργειες που θα μπορούσαν να επιδεινώσουν την κατάσταση», δήλωσε εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών στις 9 Απριλίου.
«Είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε τους εταίρους μας να ξεπεράσουν τις εναπομείνασες διαφωνίες που εμποδίζουν την υπογραφή μιας συνθήκης ειρήνης», πρόσθεσε.
Μιλώντας στην Epoch Times, ο Στανισλάβ Αλεξάντροβις Πρίτσιν, Ρώσος πολιτικός αναλυτής, είπε ότι η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν ήδη συμφωνήσει στα «περισσότερα στοιχεία» ενός σχεδίου ειρηνευτικής συμφωνίας.
Σύμφωνα με τον Πρίτσιν, το κύριο σημείο κωλύματος είναι η απαίτηση του Μπακού να αφαιρέσει η Αρμενία μια ρήτρα από το Σύνταγμά της που κατοχυρώνει την αξίωσή της στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
«Για την Αρμενία, δεν είναι εύκολο να γίνει δημοψήφισμα για συνταγματική αλλαγή», είπε.
«Υπάρχουν επίσης μια σειρά από άλλες εκκρεμείς διαφορές [μεταξύ Μπακού και Ερεβάν] που πιθανότατα θα εμποδίσουν την εξομάλυνση των δεσμών βραχυπρόθεσμα», πρόσθεσε ο Πρίτσιν, επικεφαλής του γραφείου Κεντρικής Ασίας στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας.
Ο Χαλίλ Ακιντζί, πολιτικός αναλυτής και πρώην πρεσβευτής της Τουρκίας στη Ρωσία, δήλωσε ότι έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, αλλά «δεν έχει ακόμη επισημοποιηθεί».
«Η Αρμενία είναι έτοιμη να οριοθετήσει τα σύνορα και να αναγνωρίσει ότι το Καραμπάχ ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν», είπε στην Epoch Times.
«Και οι δύο πλευρές έχουν αντιμετωπίσει σχεδόν όλα τα εκκρεμή ζητήματα, αλλά η συνθήκη δεν έχει ακόμη υπογραφεί», πρόσθεσε. «Για κάποιον λόγο, καθυστερεί.»
Ο Ακιντζί συνέχισε λέγοντας ότι οι πρόσφατες αναζωπυρώσεις έντασης στα σύνορα υποκινούνταν —ή χρησιμοποιούνταν ύστερα— από σκληροπυρηνικά στοιχεία και από τις δύο πλευρές με στόχο τον εκτροχιασμό της ειρηνευτικής διαδικασίας.
«Αυτή η ένταση δημιουργείται», είπε. «Είναι τεχνητή.»
«Ίσως να έγιναν κάποιες μικρές αψιμαχίες», πρόσθεσε. «Αλλά αυτό συμβαίνει πάντα κατά μήκος των διεθνών συνόρων.»
Από ένα πόδι στα δύο στρατόπεδα
Από την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν το 2023, το Ερεβάν πλησιάζει σταθερά τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον, παρά τη μακροχρόνια συμμαχία του με τη Ρωσία.
Στις αρχές του 2024, η Αρμενία ανέστειλε τη συμμετοχή της στον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), ένα μπλοκ ασφαλείας έξι εθνών με επικεφαλής τη Μόσχα.
Το Ερεβάν απέδωσε την κίνηση στην υποτιθέμενη αποτυχία του CSTO να βοηθήσει την Αρμενία κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν — έναν ισχυρισμό που απορρίφθηκε από τη Μόσχα.
Παράλληλα με τη λήψη πρόχειρων βημάτων προς την ΕΕ, η Αρμενία έχει επίσης πλησιάσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τις οποίες υπέγραψε συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης τον Ιανουάριο.
Σύμφωνα με το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, η συμφωνία αντιπροσώπευε ένα «ορόσημο» στις σχέσεις ΗΠΑ-Αρμενίας που θα χρησιμεύσει για την προώθηση της ενισχυμένης συνεργασίας στους τομείς της οικονομίας, της ασφάλειας και της άμυνας.
Μετά την υπογραφή της συμφωνίας στις 14 Ιανουαρίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας Αραράτ Μιρζογιάν είπε ότι η αναβάθμιση των δεσμών ΗΠΑ-Αρμενίας είχε καταστεί «ουσιώδης για την πλοήγηση στο περίπλοκο γεωπολιτικό τοπίο».
Μέρες νωρίτερα, το κοινοβούλιο της Αρμενίας επικύρωσε το νομοσχέδιο που ανοίγει τον δρόμο για την ενδεχόμενη ένταξη στην ΕΕ, το οποίο υπεγράφη την περασμένη εβδομάδα από τον πρόεδρο της χώρας.
Ο Νικόλ Πασινιάν, πρωθυπουργός της Αρμενίας, έχει επανειλημμένα τονίσει ότι οποιαδήποτε μελλοντική προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ θα απαιτούσε πρώτα έγκριση σε δημοψήφισμα.
Η κινητήρια δύναμη πίσω από τη δυτική τροχιά του Ερεβάν, ο Πασινιάν έχει επίσης προειδοποιήσει ενάντια στις προσδοκίες για μια ταχεία διαδικασία ένταξης στην ΕΕ.
Ο Πρίτσιν υποβάθμισε τις πιθανότητες της Αρμενίας να πραγματοποιήσει μια επιτυχημένη προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ — ακόμα και μακροπρόθεσμα — επικαλούμενος «πολιτικούς και γεωγραφικούς παράγοντες».
Ευρισκόμενη στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, η Αρμενία είναι πολύ έξω από τα γεωγραφικά σύνορα της Ευρώπης. Ούτε συνορεύει με κανένα από τα σημερινά μέλη της ΕΕ.
Παρόλα αυτά, οι Βρυξέλλες έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους για μια μελλοντική προσπάθεια της Αρμενίας να ενταχθεί στο μπλοκ των 27 εθνών.
Σε ψήφισμα που εγκρίθηκε πέρυσι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είπε ότι η αίτηση της Αρμενίας για το καθεστώς υποψήφιας χώρας στην ΕΕ «θα θέσει το έδαφος για μια μεταμορφωτική φάση στις σχέσεις ΕΕ-Αρμενίας».
Η επιλογή του Ερεβάν
Η Μόσχα, ωστόσο, έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι η ένταξη στην ΕΕ θα ήταν «ασύμβατη» με την τρέχουσα σύνδεση της Αρμενίας στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (ΕΑΕΕ) υπό την ηγεσία της Ρωσίας.
Τον Ιανουάριο, ο Αλεξέι Οβερτσούκ, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσίας, είπε ότι μια προσπάθεια της Αρμενίας να ενταχθεί στην ΕΕ θα αναγκάσει το Ερεβάν να «κάνει μια επιλογή» μεταξύ των δύο οικονομικών μπλοκ.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Ρόντιον Μιρόσνικ, κορυφαίος αξιωματούχος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, απέκλεισε την ταυτόχρονη ένταξη της Αρμενίας στην ΕΕ, την ΕΑΕΕ και τον CSTO.
«Η Ρωσία έχει επανειλημμένα τονίσει ότι δεν σκοπεύουμε να παρέμβουμε στις εσωτερικές υποθέσεις κρατών, συμπεριλαμβανομένης της Αρμενίας», είπε σε δηλώσεις που επικαλέστηκε το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS στις 2 Απριλίου.
«Ωστόσο, είναι απίθανο η συμμετοχή στον CSTO και την ΕΑΕΕ να μπορεί να συνυπάρξει με την ένταξη στην ΕΕ», πρόσθεσε.
Η EAEU, που ξεκίνησε επίσημα το 2015, αποτελείται από τη Ρωσία, την Αρμενία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Κιργιζία.
«Για τη Ρωσία, η Αρμενία πρέπει να φύγει από την ΕΑΕΕ εάν θέλει να ενταχθεί στην ΕΕ», είπε ο Πρίτσιν.
«Αυτή θα ήταν μια δύσκολη επιλογή γιατί η Αρμενία επωφελείται από την ένταξη της στην ΕΑΕΕ», πρόσθεσε. «Η οικονομία της θα αντιμετώπιζε καταστροφή αν έφευγε από το μπλοκ».
Κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Πασινιάν στη Μόσχα τον περασμένο Οκτώβριο, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έθεσε τη συνολική αξία του διμερούς εμπορίου σε περισσότερα από 8 δισεκατομμύρια δολάρια το πρώτο εξάμηνο του 2024.
Σε μια περαιτέρω ένδειξη της περίπλοκης δυναμικής της περιοχής, η Αρμενία πραγματοποίησε αυτή την εβδομάδα κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με το Ιράν κατά μήκος των κοινών συνόρων των δύο χωρών μήκους 26 μιλίων.
«Ο στόχος αυτών των ασκήσεων είναι η εδραίωση της ασφάλειας των συνόρων στη βάση κοινών συμφερόντων», ανέφερε στρατιωτικός αξιωματούχος του Ιράν.
Σύμφωνα με τον Πρίτσιν, η πρόσφατη κλίση της Αρμενίας προς τη Δύση φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τη στρατιωτική συνεργασία με το Ιράν, το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν τον κύριό τους αντίπαλο στην περιοχή.
«Οι περισσότεροι παρατηρητές βλέπουν μια αντίφαση μεταξύ της επιθυμίας της Αρμενίας να ενταχθεί στην ΕΕ — και της επιδίωξης ενισχυμένων δεσμών ασφαλείας με τις Ηνωμένες Πολιτείες — ενώ παράλληλα ενισχύει τις στρατηγικές σχέσεις με το Ιράν», είπε.
«Παρόλα αυτά, τους τελευταίους μήνες παρατηρήθηκε εμβάθυνση δεσμών μεταξύ Αρμενίας και Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των αμοιβαίων επισκέψεων αρκετών υψηλόβαθμων αξιωματούχων», πρόσθεσε.
Με πληροφορίες από το Reuters
