Του Joshua Charles
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Ενημέρωση μετάφρασης: 7 Μαΐου
Λίγα είναι τα πράγματα που έχει ο κόσμος μας ανάγκη σήμερα περισσότερο από τη σοφία.
Όμως τι ακριβώς είναι η σοφία;
Ας παρατηρήσουμε αρχικά ότι οι άνθρωποι «γνωρίζουμε» τα πράγματα σε τρία διαφορετικά επίπεδα.
Το πρώτο και χαμηλότερο επίπεδο είναι αυτό της πληροφορίας και αποτελείται από ξεκομμένα δεδομένα, αριθμούς, ημερομηνίες, άτομα και παρατηρήσεις. Αυτό είναι το χαμηλότερο είδος «γνώσης».
Το δεύτερο επίπεδο είναι η γνώση που οργανώνει και συστηματοποιεί τα δεδομένα που λαμβάνουμε έτσι ώστε να αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις αιτίου και αιτιατού.
Το τρίτο και ανώτατο επίπεδο είναι η σοφία.
Σπουδαίοι διανοητές ανά την ιστορία έχουν δώσει διαφορετικούς, αλλά κατά τη γνώμη μου συμβατούς μεταξύ τους, ορισμούς της σοφίας.
Ας αρχίσουμε με τον Σωκράτη. Στην «Απολογία» του Πλάτωνα, μαθητή του Σωκράτη, διαβάζουμε ότι ο φίλος του δεύτερου, Χαιρέφων, ρώτησε το Μαντείο των Δελφών αν υπήρχε σοφότερος άνθρωπος από τον Σωκράτη. Το Μαντείο απάντησε πως όχι. Αυτή η απάντηση παραξένεψε τον Σωκράτη και αφού συλλογίστηκε πάνω στο νόημά της κατέληξε στην εξής κατανόηση: «Αυτός από εσάς, θνητοί, που καταλαβαίνει, όπως ο Σωκράτης, ότι η σοφία του είναι ασήμαντη, αυτός είναι ο πιο σοφός ανάμεσά σας». Από τον Σωκράτη λοιπόν μαθαίνουμε ότι η σοφία περιλαμβάνει την αντίληψη των ορίων μας, μια αίσθηση ταπεινότητας.
Στα «Ηθικά Νικομάχεια», ο μαθητής του Πλάτωνα Αριστοτέλης διακρίνει δυο είδη σοφίας: τη θεωρητική και την πρακτική. Η θεωρητική σοφία ουσιαστικά ισοδυναμεί με τη γνώση και κατανόηση ενός συγκεκριμένου θέματος σε βάθος. Η πρακτική σοφία, από την άλλη, είναι η γνώση του πώς να ζήσει κάποιος καλά, καθώς σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «είναι προφανές ότι είναι αδύνατον να είναι κάποιος πρακτικά σοφός χωρίς να είναι και καλός». Κατ’ επέκταση, για τον Αριστοτέλη, η σοφία είναι και βαθιά γνώση και αρετή.
Ο Σουνζί, Κινέζος φιλόσοφος που έζησε αμέσως μετά τον Αριστοτέλη, επιβεβαιώνει ότι ο σοφός πρώτα ορίζει τον εαυτό του και ύστερα τους γύρω του – την οικογένειά του, τη δουλειά του ή, αν είναι ηγέτης, το κράτος.
«Για την καλλιέργεια της καρδιάς ενός ανθρώπου» δήλωσε, «τίποτα δεν υπερβαίνει την ακεραιότητα». Έχοντας εδραιώσει την προσωπική του ακεραιότητα, ο σοφός άνθρωπος μπορεί να προσαρμοστεί εύκολα στο περιβάλλον του: «Αν ορίζεις καλά τον εαυτό σου, μπορείς να φωτιστείς. Όταν φωτιστείς, μπορείς να προσαρμοστείς στα πράγματα. Η μεταμόρφωση και κατόπιν η προσαρμογή ονομάζονται Ουράνια αρετή». Ο Σουνζί πίστευε ότι η «Ουράνια αρετή» της σοφίας περιλαμβάνει την ικανότητα προσαρμογής στο περιβάλλον μας.
Αντίστοιχα, κάποια βιβλία της Βίβλου εστιάζουν σχεδόν αποκλειστικά στη σοφία. Για παράδειγμα, ο Σολομώντας αναγνώρισε ως υπέρτατη πηγή σοφίας τον Θεό. Ο Αγ. Θωμάς ο Ακινάτης παραθέτοντας τον Αριστοτέλη αναγνωρίζει ότι «αρμόζει στη σοφία να αναλογίζεται την ανώτατη αιτία», την οποία ο Άγ. Θωμάς ταυτίζει με τον Θεό που προνοεί για και τα ορίζει όλα.
Καθώς η σοφία ταυτίζεται τελικά με τον Θεό, η Βίβλος μας συμβουλεύει να ακούμε τις αυθεντίες, τους σοφούς και τους έμπειρους. Επιπλέον επιμένει ότι για να είμαστε σοφοί πρέπει να ακούμε την κριτική και να αποδεχόμαστε τις επιπλήξεις των σοφών. Παρομοίως λοιπόν και οι Γραφές επιβεβαιώνουν όσα ειπώθηκαν από τον Αριστοτέλη, τον Σουνζί και πολλούς άλλους, δηλαδή ότι το να είμαστε σοφοί σημαίνει να ζούμε ενάρετα.
Συνεπώς, η σοφία ξεπερνά την πληροφορία και τη γνώση με πολλούς τρόπους.
Πρώτον, ενώ οι πληροφορίες και οι γνώσεις μπορεί να αφορούν ένα ευρύ πεδίο δευτερευόντων ζητημάτων (όπως η ομορφιά στην τέχνη, το σχέδιο στη μηχανική, τα νομικά, κλπ), η σοφία στρέφεται προς τα ανώτερα ζητήματα, δηλαδή τα υπερβατικά. Έτσι εφαρμόζεται σε και κατευθύνει όλα τα άλλα στη ζωή, γιατί η ζωή απορρέει από το θείο.
Δευτερευόντως, η σοφία προϋποθέτει ταπεινότητα και τη διάθεση για αποδοχή της κριτικής, ακόμα και της επίπληξης – κάτι που δεν είναι απαραίτητο για την απόκτηση πληροφοριών ή γνώσεων.
Τρίτον, η σοφία είναι σύμφυτη με την αρετή, άρα δεν είναι μόνο το πώς σκεφτόμαστε για τη ζωή, αλλά και πώς τη ζούμε. Οι πληροφορίες και οι γνώσεις μπορούν να παραμείνουν αφηρημένες έννοιες στο μυαλό μας. Αλλά η σοφία πρέπει υποχρεωτικά να υλοποιηθεί. Είναι μια κατάσταση ύπαρξης. Βλέπει πέρα από τον ορίζοντα, και καταλαβαίνει αυτό που οι πληροφορίες και οι γνώσεις μπορούν μόνο να περιγράψουν αλλά ποτέ να συλλάβουν ολοκληρωτικά.
Τέλος, η σοφία πρέπει να εμψυχωθεί από την αγάπη – για μάθηση, για ζωή, για τους ανθρώπους, για το θείο. Πολλοί άνθρωποι που έχουν πλήθος πληροφοριών και γνώσεων στο μυαλό τους, αλλά τους λείπει η σοφία, κινδυνεύουν να κάνουν κακή χρήση των γνώσεών τους γιατί δεν αγαπούν κάτι ανώτερο από τους εαυτούς τους. Όπως παρατήρησε και ο Άγ. Παύλος «η γνώση φουσκώνει, αλλά η αγάπη χτίζει». Η κατοχή γνώσεων και πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει και στην αλαζονεία. Η σοφία όμως οδηγεί στο αντίθετο.
Αν και αυτή δεν είναι μια λεπτομερής πραγματεία πάνω στη σοφία, παρόλα αυτά μας δίνει αρκετά στοιχεία ώστε να αντιληφθούμε το «σχήμα» του σοφού ανθρώπου, έτσι όπως το έχουν προσδιορίσει σπουδαίοι διανοητές στην ιστορία. Ένας σοφός άνθρωπος πρέπει – τουλάχιστον – να:
1. Φοβάται και σέβεται το θείο.
2. Αναγνωρίζει τις ατέλειες και τα όριά του με ταπεινότητα.
3. Ακούει τις συμβουλές και τις διορθώσεις των αυθεντιών, των μεγαλύτερων και των πιο έμπειρων.
4. Προσαρμόζει όλα τα παραπάνω σε μια ενάρετη ζωή.
Αυτές είναι οι τέσσερεις αρχές της στήλης της Διαχρονικής Σοφίας, σκοπός της οποίας είναι να φέρει τη σοφία των σπουδαίων διανοητών από όλο τον κόσμο και την ανθρώπινη ιστορία στη σύγχρονη ζωή – ακόμα κι αν, ή ίσως ιδίως όταν, έρχεται σε αντίθεση με τις απόψεις και τον τρόπο σκέψης μας.
Ο λόγος είναι απλός και είχε διατυπωθεί ξεκάθαρα από τον Βασιλιά Σολομώντα πριν από 3.000 χρόνια: «Ευτυχισμένος ο άνθρωπος που βρίσκει τη σοφία και ο άνθρωπος που φτάνει στην κατανόηση γιατί αυτές αξίζουν περισσότερο και από το ασήμι και από τον χρυσό».
Ο Τζόσουα Τσαρλς είναι πρώην συντάκτης ομιλιών του αντιπροέδρου Μάικ Πενς, πρώτος σε πωλήσεις βιβλίων σύμφωνα με την κατάταξη της New York Times, ιστορικός, συγγραφέας και δημόσιος ομιλητής. Ήταν ιστορικός σύμβουλος για αρκετά ντοκιμαντέρ και βιβλία με θέματα από τους Ιδρυτές Πατέρες μέχρι το Ισραήλ, τον ρόλο της πίστης στην αμερικανική ιστορία, την επίδραση της Βίβλου στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ήταν ο αρχισυντάκτης και concept developer της «Παγκόσμιας επίδρασης της Βίβλου» [«Global Impact Bible»], που κυκλοφόρησε από το Μουσείο της Βίβλου (με έδρα την Ουώσιγκτον D.C.) το 2017 και είναι ακαδημαϊκός συνεργάτης του Faith & Liberty Discovery Center στη Φιλαδέλφεια. Είναι μέλος των Tikvah και των Philos και έχει δώσει σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ ομιλίες πάνω στην ιστορία, την πολιτική, την πίστη και τον τρόπο σκέψης. Είναι επαγγελματίας πιανίστας, έχει master’s στη Δημόσια Διοίκηση και πτυχίο στη Νομική. Μπορείτε να τον ακολουθήσετε στο @JoshuaTCharles ή να επισκεφθείτε το JoshuaTCharles.com.
