Δεν υπάρχει ίσως κάποιος στον πλανήτη μας που δε γνωρίζει και θαυμάζει τον Σωκράτη. Ωστόσο, στην Αθήνα του 5ου αιώνα, οι ίδιοι οι συμπολίτες του οι Αθηναίοι, τον καταδίκασαν σε θάνατο, δεχόμενοι τις κατηγορίες ότι διαφθείρει τους νέους και δεν πιστεύει στους θεούς.
Αιτία του κατηγορητηρίου
Στο έργο του Πλάτωνα «η Απολογία του Σωκράτη» αναφέρεται πως αιτία του κατηγορητηρίου του ήταν ο χρησμός του μαντείου των Δελφών, ο οποίος προμήνυσε, ότι δεν υπάρχει σοφότερος άντρας από τον Σωκράτη στην Ελλάδα.
Ο Σωκράτης απόρησε πώς ο ίδιος ο Απόλλωνας τον ανακηρύσσει τον σοφότερο όλων, καθώς ο ίδιος δεν βλέπει καθόλου έτσι τον εαυτό του.
«Εγώ, αφού ήκουσα αυτήν την απάντησιν του μαντείου, εσυλλογιζόμην μόνος μου ως εξής· τι επί τέλους λέγει ο Απόλλων και ποίαν έννοιαν υποκρύπτουσιν οι λόγοι του εκείνοι; Διότι τωόντι γνωρίζω καλά ότι εις εμέ δεν υπάρχει καμμία σοφία ούτε μεγάλη ούτε μικρά».
Απολογία Σωκράτους, μτφ Α. Μωραϊτίδης
Έτσι πηγαίνει σε όλους τους σοφούς άντρες της εποχής του για να καταλάβει πως υπερτερεί από αυτούς. Και εξετάζοντάς τους ανακαλύπτει ότι όντως είναι ο σοφότερος όλων διότι ο ίδιος γνωρίζει ότι δεν ξέρει τίποτα ενώ οι άλλοι νομίζουν ότι γνωρίζουν.
Ο Πλάτων αναφέρει ότι ο Σωκράτης γνώριζε πολύ καλά ότι αυτή η τάση του να πηγαίνει να ρωτά όλους τους άντρες της Αθήνας για τη σοφία τους και να τους αποδεικνύει έμπρακτα ότι δεν είναι σοφοί, θα δημιουργούσε έχθρες εναντίον του. Παρόλα ταύτα, συνεχίζει την έρευνα διότι έχει σεβασμό στον θεό Απόλλωνα και θέλει να καταλάβει γιατί ο Απόλλωνας του διαμήνυσε μέσω του μαντείου των Δελφών ότι είναι ο σοφότερος όλων.
Το κατηγορητήριο ότι διαφθείρει τους νέους
Στην κατηγορία ότι διαφθείρει τους νέους, ο Πλάτων απαντά ότι ο Σωκράτης καθόλου δεν επιδίωξε μαθητές να έχει, αλλά τουναντίον, πλούσιοι και ισχυροί νέοι της εποχής, βλέποντας τον Σωκράτη να εξετάζει στοχαστικά τους σοφούς της εποχής του, τον ακολουθούσαν ώστε να μάθουν πως καταλήγει να αποδεικνύει ότι οι σοφοί της εποχής του δεν είναι σοφοί.
Ο Σωκράτης αναφέρει ότι αν και ήξερε ότι δημιουργούσε έχθρες με αυτή τη στάση του, συνέχισε να εξετάζει τους άνδρες της εποχής του ώστε να φωτιστεί στα λόγια του Απόλλωνα. Και δε σταμάτησε να το κάνει αυτό, διότι δε φοβάται τον θάνατο.
Η καταδικαστική ψηφοφορία εναντίον του Σωκράτη
Ο Σωκράτης εξετάζει όλες τις πιθανές προτάσεις που κάνουν συνήθως οι θανατοποινίτες στην Αθήνα, η μια εξ αυτών να πληρώσει χρηματικό πρόστιμο και η άλλη να αυτοεξοριστεί. Η πρώτη δεν γίνεται, εφόσον ο Σωκράτης λέει ότι είναι πένητας. Τη δεύτερη πρόταση να εξοριστεί την αποκλείει επίσης, διότι θεωρεί ότι σε κάθε πόλη δεν θα σταματήσει να αναζητά την αλήθεια και αυτή η αναζήτησή του θα εγείρει πάντοτε κατηγόρους.
Αφού οι δικαστές αρνήθηκαν το χρηματικό πρόστιμο που οι ίδιοι οι μαθητές του προσφέρθηκαν να πληρώσουν για αυτόν και τον καταδίκασαν σε θάνατο, ο Σωκράτης αναφέρει ότι αυτή η απόφαση διόλου δεν τον εξέπληξε, διότι η συκοφαντία και η διαβολή που έχει προηγηθεί της δίκης ήταν πολύ μεγάλη, μάλιστα εκπλήσσεται που οι καταδικαστικές από τις αθωωτικές ψήφους έχουν μόνο 30 ψήφους διαφορά.
Ο Σωκράτης πρώτα απευθύνεται σε όσους πολίτες τον καταδίκασαν με την ψήφος τους. Τους προειδοποιεί ότι οι επόμενες γενιές της ανθρωπότητας θα κατηγορήσουν αυτούς τους Αθηναίους που τόλμησαν να τον καταδικάσουν σε θάνατο, αυτόν, έναν άνθρωπο που έχει κηρυχτεί σοφός από τους θεούς, αν και αυτός καθόλου δεν πιστεύει κάτι τέτοιο.
«Πολύ κακήν φήμην θ’ αποκτήσετε, και θα κατηγορηθήτε, από εκείνους οπού έχουν την διάθεσιν να ονειδίζουν την πόλιν, διότι κατεδικάσατε εις θάνατον τον Σωκράτη αυτόν τον σοφόν άνθρωπον διότι θα είπουν αναντιρρήτως ότι είμαι σοφός, αν και δεν είμαι, εκείνοι οπού θέλουν να μεγαλώσουν τα αίσχος σας».
Απολογία Σωκράτους, μτφ Α. Μωραϊτίδης
Απευθυνόμενος στους δικαστές, όπως ονομάζει όσους τον αθώωσαν, τους αναφέρει ότι τον θάνατο διόλου δεν τον φοβάται, διότι ακόμη και αν είναι απλώς ένας βαθύς ύπνος, όπως λένε όσοι δεν πιστεύουν στη μεταθανάτια ζωή, τι καλύτερο από το να κοιμηθείς γλυκά; Κι αν υπάρχει μεταθανάτια ζωή, και υπάρχουν δικαστές εκεί στην άλλη πλευρά, θα πάει να συναντήσει και να συνομιλήσει με όλα τα λαμπρά μυαλά των παλιών εποχών.
Παροτρύνει επίσης τους δικαστές τα παιδιά του αν τα δουν ποτέ να κομπάζουν η να κάνουν αλλά απρεπή πράγματα και δεν ασχολούνται με την αρετή να τα μαλώσουν και να τα νουθετήσουν όπως ακριβώς έκανε και αυτός.
Τι μας διδάσκει η καταδίκη του Σωκράτη;
1. Να μη μας παραπλανά η εξωτερική εμφάνιση
Ο Σωκράτης για την εποχή του ήταν ένας άντρας μέσης εκπαίδευσης και ταπεινής καταγωγής. Επειδή ήταν πένητας, η εμφάνισή του επίσης ήταν λιτή. Αντίθετα οι κατήγοροι του ήταν λαμπρής μορφώσεως, και αρκετοί εξ αυτών ευγενούς καταγωγής. Είναι βέβαιο επίσης ότι ήταν ντυμένοι καλά και ήταν αξιοσέβαστοι κοινωνικά. Ποιος όμως από τους δύο, ο Σωκράτης ή οι κατήγοροι του έφεραν την αληθινή σοφία; Ποιοι ήταν αληθινά σοφοί; Και ποιοι απολάμβαναν τον έπαινο και ποιοι τον ψόγο;
2. Το όπλο των κακών ανθρώπων είναι η συκοφαντία
Ο Σωκράτης ήδη από την αρχή της δίκης καταλαβαίνει ότι δε δικάζεται ο ίδιος, αλλά η φήμη του η οποία συστηματικά έχει καταστραφεί από τη συκοφαντία εναντίον του. Ένας σοφός άνδρας αναζητά την αλήθεια. Είναι τόσο απορροφημένος από αυτή του την αναζήτησή που ίσως αμελεί βασικές ανάγκες του όπως π.χ να φάει. Έχει ελάχιστο χρόνο να συκοφαντήσει και να ασχοληθεί με την κακή έννοια κατά οποιουδήποτε προσώπου. Αν ασχοληθεί, θα είναι θετικά για να βοηθήσει τους άλλους στο πνευματικό τους ταξίδι. Η καλοσύνη και η κακία μπορεί να διακριθεί από τα λόγια κάποιου. Ένας κακός άνθρωπος έχει μόνο κακά λόγια να βγουν από το στόμα του, είναι σαν ένα δοχείο που είναι γεμάτο κακές σκέψεις.
3. Οι σοφοί άνθρωποι είναι αυστηροί με τον εαυτό τους και όσους αγαπούν
Ο Σωκράτης τελειώνει την απολογία του λέγοντας σε όσους τον αθώωσαν, να μαλώσουν τα παιδιά του αν τα βρουν ποτέ να μην ασχολούνται με την αρετή, που για τον Σωκράτη είναι σκοπός και αξία ζωής. Το να ζήσεις μια ενάρετη ζωή ήταν το ζητούμενο του Σωκράτη. Και απαιτεί εγκράτεια και αυτοσυγκράτηση.
Επίλογος
Ο Σωκράτης, αν και με χρησμό από τους Θεούς, καταδείχθηκε ο σοφότερος όλων, οι Αθηναίοι με ψήφο τον καταδίκασαν ασεβή προς τους θεούς και ότι διαφθείρει τους νέους. Ένας ενάρετος και απόλυτα ευσεβής άνθρωπος καταδικάστηκε ως ασεβής και διεφθαρμένος. Ο Πλάτων αναφέρει ότι για τον Σωκράτη αυτό δεν αποτέλεσε έκπληξη, πολλοί ενάρετοι άνθρωποι έχουν κατηγορηθεί και τιμωρηθεί λέει στη δίκη του.
Η εποχή που έζησε ο Σωκράτης ήταν η παρακμή της δημοκρατίας. Όπως σε κάθε παρακμή, τα ήθη και τα έθιμα ακολουθούν παρόμοια πορεία. Δημαγωγοί και άνθρωποι με μανία για δόξα και πλούτη καταλάμβαναν τον δημόσιο χώρο. Και όσο η μανία για φήμη και πλεονεξία επικρατούσαν στον δημόσιο βίο, τόσο οι φωνές της αρετής γίνονταν μισητές και απωθητικές. Προκειμένου ένας κακός να κρατήσει την εξουσία του, χρειάζεται να θανατώσει έναν ενάρετο. Ο θάνατος αυτός μπορεί να λάβει διάφορους τρόπους: από την κοινωνική απομόνωση μέχρι τον φυσικό θάνατο. Και το μέσο για να γίνει αυτό η συστηματική προπαγάνδα εναντίον του.
Το μάθημα του Σωκράτη: μεγάλη προσοχή όταν κάποιος κατηγορείται δημόσια. Υπάρχει συνήθως ένα απώτερο κίνητρο και σκοπός. Με φόβο θεού και χρησιμοποιώντας τη λογική και τα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου, μπορεί κανείς να διακρίνει αν κάποιος είναι κακός ή ενάρετος.
Με φόβο θεού οι κρίσεις. Διότι μπορεί να θανατώσουμε κάποιον κοινωνικά και φυσικά που είναι σοφός και ενάρετος. Όπως ήταν ο Σωκράτης.
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
