Τα τελευταία χρόνια, η πτώση των πωλήσεων εφημερίδων και της τηλεθέασης ή ακροαματικότητας στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο παγκοσμίως έχει οδηγήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αποτελούν τον κύριο τρόπο με τον οποίο πολλοί άνθρωποι ενημερώνονται για ειδήσεις, επικαιρότητα και απόψεις.
Τα άτομα επιρροής —από τραγουδιστές και μοντέλα μέχρι δημοσιογράφους και ακαδημαϊκούς— έχουν εξελιχθεί σε ιδιαίτερα σημαντικούς διαμορφωτές γνώμης.
Οι πλατφόρμες ποικίλλουν από χώρα σε χώρα, αλλά περιλαμβάνουν το TikTok, το YouTube και το Instagram, τα οποία προσελκύουν νεότερα κοινά σε σχέση με το Facebook και το X.
Υπάρχουν μεγάλα χρηματικά ποσά που μπορεί να κερδίσει κανείς ως άτομο επιρροής, και πολλοί από τους πιο επιτυχημένους έχουν κάποια εταιρική χορηγία.
To Forbes δημοσίευσε τον Ιούνιο μια λίστα με τους 50 πλουσιότερους «παραγωγούς περιεχομένου», οι οποίοι συνολικά κέρδισαν 853 εκατ. δολάρια, αυξημένα κατά 18% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Σύμφωνα με τo Forbes, αρκετά άτομα επιρροής έχουν «συνεργασίες με επωνυμίες» όπως οι Meta, Google, Nike, Prada, Kate Spade και η National Women’s Soccer League.
Ο Άντριου Σελεπάκ (Andrew Selepak), καθηγητής παραγωγής μέσων, διοίκησης και τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, ανέφερε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι δύο πρώην φοιτητές του έχουν γίνει άτομα επιρροής και συχνά χορηγούνται από εταιρείες ή άλλους οργανισμούς για να προωθούν περιεχόμενο.
Επεσήμανε ότι, αν και δεν έχει φοιτητές που να πληρώνονται από πολιτικούς ή ξένες κυβερνήσεις, μπορεί εύκολα κανείς να φανταστεί ότι αυτό ήδη συμβαίνει. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Γενιά Z και μεγάλο μέρος των μιλένιαλ (Γενιά Υ) είναι πολύ πιο πιθανό να καταναλώνουν το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρά των παραδοσιακών μέσων.
Εμπλοκή ξένων παραγόντων
Το φαινόμενο ξένων παραγόντων που προσπαθούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη σε άλλα μέρη του κόσμου είναι ιδιαίτερα παλιό· μόνο η τεχνολογία έχει αλλάξει, σύμφωνα με τον Μάικ Γουόλερ (Mike Waller), πρώην σύμβουλο του διευθυντή της CIA Μπιλ Κέισυ και συγγραφέα του βιβλίου Big Intel: How the CIA and FBI Went from Cold War Heroes to Deep State Villains («Μεγάλες Υπηρεσίες Πληροφοριών: Πώς η CIA και το FBI μετατράπηκαν από ήρωες του Ψυχρού Πολέμου σε κακούς του βαθέος κράτους»), ο οποίος μίλησε στην Epoch Times.
Υπενθύμισε ότι ο Τζορτζ Ουάσιγκτον, στον αποχαιρετιστήριο λόγο του το 1796, είχε προειδοποιήσει για τις «ύπουλες παγίδες της ξένης επιρροής», αν και τότε αναφερόταν στη Βρετανία και όχι στην Κίνα, τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν ή τη Ρωσία.
Ο Γουόλερ υποστήριξε ότι ο επηρεασμός αποτελεί απλώς μια άλλη μορφή παρασκηνιακής άσκησης πίεσης, τονίζοντας ότι δεν υπάρχουν νόμοι που να τον απαγορεύουν: πρόκειται, όπως είπε, για «ελεύθερη έκφραση και ελεύθερο εμπόριο».
Η Κίνα έχει υπάρξει ιδιαίτερα δραστήρια στην προώθηση της προπαγάνδας της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τρόπους που δεν συνδέονται εύκολα με το κομμουνιστικό καθεστώς, όπως έχει αναφέρει σε προηγούμενα ρεπορτάζ η Epoch Times.
Το YouTube έχει αφαιρέσει περισσότερα από 11.000 κανάλια που συνδέονται με κινεζικές «συντονισμένες επιχειρήσεις επηρεασμού» το τρίτο τρίμηνο του 2025, καθώς και περισσότερα από 5.000 κανάλια συνδεόμενα με τη Ρωσία, σύμφωνα με τελευταίο ανακοινωθέν της Google Threat Analysis Group.
Ο Γουόλερ υποστήριξε ότι τέτοιες επιχειρήσεις διεξάγονται παντού και ότι οι αντίπαλοι των ΗΠΑ «θα ήταν ανόητοι να μην το κάνουν», καθώς είναι εύκολο, φθηνό και αποτελεσματικό. Ταυτόχρονα, προειδοποίησε ότι είναι επικίνδυνο να υποθέτει κανείς αυτόματα πως οποιοσδήποτε έχει συγκεκριμένη άποψη πληρώνεται από ξένη κυβέρνηση.
Η στενή σχέση του TikTok με το Πεκίνο
Μία από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες για οικονομικό όφελος των ατόμων επιρροής είναι το TikTok, που έχει περίπου 150 εκατομμύρια χρήστες στις Ηνωμένες Πολιτείες και 1 δισ. συνολικά παγκοσμίως, πολλοί εκ των οποίων βρίσκονται στην ηλικιακή ομάδα 18–24 ετών.
Η ιδιοκτήτριά του, η κινεζική εταιρεία ByteDance, βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση των ΗΠΑ σχετικά με την υποχρεωτική αποεπένδυση, λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια δεδομένων και τον έλεγχο που ασκεί το Πεκίνο στις κινεζικές εταιρείες.
Ο Γουόλερ σημείωσε ότι το TikTok «είναι εθιστικό, διασκεδαστικό και ευχάριστο» και ότι αυτό δυσκολεύει τους χρήστες να συνδέσουν κάτι τόσο ψυχαγωγικό με ενδεχόμενη ξένη επιχείρηση κακόβουλης επιρροής —κάτι που, σύμφωνα με τον ίδιο, αποτελεί τη δύναμή του.
Τα φιλοκινεζικά άτομα επιρροής ενίοτε προβάλλουν βίντεο με τις τεχνολογικές εξελίξεις της Κίνας, όπως στρατιωτικά ρομπότ, τα οποία εμφανίζονται εντυπωσιακά αλλά και εκφοβιστικά. Ο Γουόλερ υποστήριξε ότι οι φιλοκινεζικές αφηγήσεις στοχεύουν «να μας αποθαρρύνουν και να μας υπονομεύσουν», προσθέτοντας ότι επιδιώκουν να καλλιεργήσουν «ένα αίσθημα ζοφερής αναπόφευκτης μοίρας για το μέλλον — την εντύπωση ότι οι Αμερικανοί είναι καταδικασμένοι, ότι θα καταντήσουν δεύτερης κατηγορίας ή, αντιστρόφως, ότι όλα θα είναι υπέροχα επειδή η Κίνα θα ηγείται του δρόμου».
Εξάπλωση στην Αφρική
Η Αφρική έχει αναδειχθεί σε βασική περιοχή όπου Κίνα και Ρωσία φαίνεται ότι χρησιμοποιούν άτομα επιρροής εντατικά για να προωθήσουν το αφήγημά τους.
Έκθεση του 2024 από το Africa Center for Strategic Studies στην Ουάσιγκτον κατέγραψε σχεδόν 200 φιλορωσικές και φιλοκινεζικές εκστρατείες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε κάθε μεγάλη περιοχή της Αφρικής, με ιδιαίτερα έντονη παρουσία των Κινέζων ατόμων επιρροής στη Νότια και τη Δυτική Αφρική.
Το Institute for Security Studies της Νότιας Αφρικής δημοσίευσε τον Μάρτιο έρευνα που έδειχνε ότι κάποια άτομα επιρροής ενδέχεται να πληρώνονται για να ενισχύουν βασικά αφηγήματα.
Τον Αύγουστο, η Νοτιοαφρικανή Όνορ Ζούμα (Honour Zuma), γνωστή ως Cyan Boujee, ζήτησε δημόσια συγγνώμη αφού προώθησε στο Instagram μια ταινία του προγράμματος Alabuga Start, το οποίο προσέφερε θέσεις εργασίας στην Ταταρστάν της Ρωσίας, πιθανώς σχετιζόμενες με την πολεμική προσπάθεια της Μόσχας.
Η Ζούμα —η οποία τότε είχε 1,7 εκατ. ακολούθους και πλέον έχει 955.000— χαρακτήρισε την υπόθεση «μεγάλο μάθημα» για την ίδια και άλλα άτομα επιρροής.
Η πλατφόρμα Lit, με βάση τη Νότια Αφρική, επιτρέπει σε οργανισμούς να πληρώνουν άτομα επιρροής που «ευθυγραμμίζονται με τις αξίες, τον κλάδο και το κοινό-στόχο τους».
Ο ιδρυτής της Lit, Νικ Ντάνκαν (Nick Duncan), ανέφερε σε μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην εφημερίδα The Epoch Times ότι όλοι οι διαφημιζόμενοι υπόκεινται σε αυστηρή εσωτερική επαλήθευση και ότι υπάρχουν κατηγορίες εταιρειών που δεν επιτρέπονται, όπως εφαρμογές χρηματιστηρίου, οι περισσότερες επιχειρήσεις τζόγου και λιγότερο γνωστές διεθνείς εταιρείες.
Περιορισμός της αμερικανικής παρέμβασης
Σύμφωνα με τον Σελεπάκ, και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν δικές τους μεθόδους επηρεασμού της κοινής γνώμης παγκοσμίως —πιθανώς και μέσω ατόμων επιρροής— καθώς «κάθε χώρα εμπλέκεται στην προπαγάνδα».
Παραδοσιακά, οι ΗΠΑ προέβαλαν τη «ήπια ισχύ» τους μέσω κρατικών μέσων όπως το Voice of America (VOA) και μέσω χρηματοδότησης δημοσιογραφικών οργανισμών και μη κερδοσκοπικών φορέων.
Την τελευταία δεκαετία έχουν επίσης προσπαθήσει να στοχεύσουν την παραπληροφόρηση από κακόβουλους παράγοντες μέσω οργανισμών της κυβέρνησης, όπως το Γραφείο Αντιμετώπισης Ξένης Παραποίησης και Παρέμβασης Πληροφοριών (Counter Foreign Information Manipulation and Interference -R/FIMI ) του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, καθώς και μέσω εξωκυβερνητικών συνεργατών.
Ωστόσο, η κυβέρνηση Τραμπ περιόρισε σημαντικά αυτό το σύστημα «ήπιας ισχύος», εκφράζοντας ανησυχίες ότι είχε αποκτήσει πολιτική μεροληψία και ότι στόχευε Αμερικανούς πολίτες.
Τον Μάρτιο, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ διέταξε τη μείωση του εύρους της Υπηρεσία Παγκόσμιων Μέσων Ενημέρωσης των ΗΠΑ (U.S. Agency for Global Media), που διαχειρίζεται το VOA.
Ο Λευκός Οίκος χαρακτήρισε το VOA «ριζοσπαστική προπαγάνδα», επικαλούμενος ενέργειες της διοίκησής του όπως την άρνηση να χαρακτηριστούν ως τρομοκράτες μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς.
Στις 16 Απριλίου, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο ανακοίνωσε το κλείσιμο του R/FIMI, επισημαίνοντας ότι «υπό την προηγούμενη διοίκηση, το γραφείο αυτό, που κόστιζε στους φορολογούμενους πάνω από 50 εκατ. δολάρια ετησίως, ξόδευε εκατομμύρια για να φιμώνει και να λογοκρίνει Αμερικανούς πολίτες τους οποίους υποτίθεται ότι έπρεπε να εξυπηρετεί».
Ο Γουόλερ χαρακτήρισε το R/FIMI «σημαντικό εργαλείο», αλλά αναγνώρισε ότι είχε υπερβεί τις αρμοδιότητές του.
Υποστήριξε ότι η κατάργηση του γραφείου δεν οφείλεται απλώς στην απόφαση του Ρούμπιο, αλλά στο ότι το ίδιο το γραφείο «καταχράστηκε την εξουσία του».
Τόνισε ότι το κλείσιμο του R/FIMI και η αποδυνάμωση του VOA δημιούργησαν κενό που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί η Κίνα ή άλλοι ξένοι παράγοντες. Παράλληλα, επεσήμανε ότι το VOA είχε μετατραπεί σε «όπλο κοινωνικής ανατροπής ενάντια στις παραδοσιακές κοινωνίες».
Κατηγορίες εναντίον συμμάχων των ΗΠΑ
Σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν επίσης κατηγορηθεί ότι πληρώνουν άτομα επιρροής για να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη προς όφελός τους.
Τον Νοέμβριο, η εφημερίδα Haaretz ισχυρίστηκε ότι η ισραηλινή κυβέρνηση έχει πληρώσει άτομα επιρροής στις ΗΠΑ για να βελτιώσουν την εικόνα της μετά τη σύγκρουση στη Γάζα.
Τον Οκτώβριο, το BBC ανέφερε ότι εντόπισε περισσότερους από 100 ψεύτικους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποδύονταν γνωστά άτομα επιρροής —Μουσουλμάνους ή Σομαλούς— και υποστήριζαν, μεταξύ άλλων, τη γραμμή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στο Σουδάν.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο υπουργός Δικαιοσύνης Τζέικ Ρίτσαρντς, σε έγγραφη απάντησή του σε κοινοβουλευτική ερώτηση, δήλωσε ότι το υπουργείο Δικαιοσύνης «χρησιμοποιεί άτομα επιρροής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να υλοποιεί τις επικοινωνιακές και επιχειρησιακές του προτεραιότητες», σημειώνοντας ότι κάθε δράση υπόκειται σε αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες του Γραφείου Υπουργικού Συμβουλίου.
Ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης
Ο Σελεπάκ υποστήριξε ότι το μέλλον πιθανότατα θα κυριαρχηθεί από τεχνητή νοημοσύνη και παραποιημένα βίντεο, τα οποία είπε ότι θα μπορούσαν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά σε περιοχές όπου τα παραδοσιακά ΜΜΕ είναι αδύναμα και η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης υψηλή.
Ήδη υπάρχουν περιπτώσεις όπου παραποιημένα βίντεο έχουν πολιτικές επιπτώσεις, ακόμη και όταν δημιουργούνται ως αστείο. Παρέθεσε το παράδειγμα βίντεο στο TikTok που δημιουργήθηκαν με το εργαλείο Sora της OpenAI και εμφάνιζαν τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ ως επαγγελματία παλαιστή στο WWE.
Στις 17 Οκτωβρίου, η OpenAI ανακοίνωσε στο X ότι αναστέλλει τις απεικονίσεις του Κινγκ στο Sora, δηλώνοντας πως «ορισμένοι χρήστες δημιούργησαν προσβλητικές απεικονίσεις της εικόνας του Δρ Κινγκ».
Ο Σελεπάκ τόνισε ότι υπάρχει «πολύ δυστοπική διάσταση» στο φαινόμενο, καθώς, όπως είπε, οι άνθρωποι είναι «ιδιαίτερα οπτικά όντα» και, αν καταναλώνουν αδιάκοπα περιεχόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βυθιστούν σε «λαβύρινθους αφηγήσεων παραποιημένων βίντεο», μπορεί πράγματι να μεταβληθεί η αντίληψή τους για τον κόσμο.
Του Chris Summers
