Έμενα με μια οικογένεια κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου στην Ιταλία. Στα γενέθλια της μητέρας της οικογένειας σκέφτηκα να της χαρίσω ένα μπουκέτο, καθώς της άρεσαν πολύ τα λουλούδια. Αργότερα, συνειδητοποίησα ότι δεν είχα σκεφτεί τι μπορεί να σήμαιναν τα λουλούδια που είχα διαλέξει, αφού στις μέρες μας είναι ελάχιστοι οι άνθρωποι που γνωρίζουν τη γλώσσα των λουλουδιών. Σχεδόν κανείς πια δεν αναρωτιέται αν ο δωρητής τα έχει επιλέξει σύμφωνα με το συμβολισμό τους.
Γι’ αυτό και ξαφνιάστηκα ευχάριστα όταν η κόρη της οικοδέσποινας ρώτησε τι σημαίνουν τα ροζ τριαντάφυλλα που ήταν μέρος της ανθοδέσμης.
Η επικοινωνία μέσω των λουλουδιών, διαδόθηκε στην Ευρώπη κατά τη βικτοριανή εποχή. Οι μεταγενέστερες γενιές την εγκατέλειψαν, ίσως επειδή η ιδιαίτερη φροντίδα και σκέψη που περιέκλειε και που εκφραζόταν με μία φαινομενικά απλή χειρονομία έπαψε να ταιριάζει με τον χαρακτήρα της νέας εποχής, η οποία χαρακτηριζόταν από τη βιομηχανοποίηση και την αστικοποίηση – κατ’ επέκταση με την απομάκρυνση των ανθρώπων από τη φύση.
Η χρήση της γλώσσας των λουλουδιών στη λογοτεχνία υποδηλώνει ανάλογη προσοχή εκ μέρους του συγγραφέα και απαιτεί κάτι αντίστοιχο από τον αναγνώστη, προτρέποντάς τον να εξετάσει πιο προσεκτικά τις λέξεις και τις επιλογές του συγγραφέα. Αναμφίβολα, η χρήση τέτοιων συμβολισμών προκαλεί διάφορα σχόλια στα μαθήματα λογοτεχνίας, όπως το «ένα λουλούδι μπορεί να είναι απλώς ένα λουλούδι», «οι καθηγητές αγγλικών ανακαλύπτουν νοήματα και προθέσεις του συγγραφέα εκεί όπου δεν υπάρχουν», κ.ο.κ. Εν τούτοις, νομίζω ότι η εποχή μας θα μπορούσε να ωφεληθεί από την τάση των προηγούμενων γενεών να νοηματοδοτούν αυτά που σε εμάς φαίνονται ως ‘λεπτομέρειες’.
Το λεξικό των λουλουδιών
Γνωρίζοντας ότι λαχταρούσα κάτι τέτοιο για πολλά χρόνια, ένας φίλος μού έκανε δώρο το βιβλίο της Σ. Τερέζας Ντητζ «The Complete Language of Flowers: A Definitive and Illustrated History» (Η γλώσσα των λουλουδιών: Μια πλήρης και εικονογραφημένη ιστορία), το οποίο είναι ένα περιεκτικό λεξικό, με όμορφες εικόνες για κάθε λουλούδι. Η ανάλυσή μου βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτό και το συνιστώ σε όλους τους λάτρεις της ‘ανθοσημείας'[1], αλλά και της ανθογραφίας [2].
Κάθε φορά που συναντώ μια αναφορά σε λουλούδια στην κλασική λογοτεχνία, ανατρέχω στο λεξικό της γλώσσας των λουλουδιών, όπως έκαναν οι δεσποινίδες του Κράνφορντ (από την ομώνυμη μίνι σειρά του 2008) όταν λάμβαναν λουλούδια από έναν μνηστήρα. Φυσικά, μερικές φορές η σημασία των λουλουδιών δεν προσθέτει κάτι στην ιστορία, αλλά όταν όντως περιέχει ένα επίπεδο συμβολισμού, η αποκρυπτογράφηση χαρίζει ικανοποίηση και βάθος.
Όπως σημειώνει η κα Ντητζ στην εισαγωγή της, η αποκωδικοποίηση της σημασίας των λουλουδιών μπορεί μερικές φορές να αποδειχθεί δύσκολη λόγω της πολλαπλότητας των εννοιών που μπορεί να φέρει κάθε λουλούδι. Οι ενίοτε αντιφατικοί συμβολισμοί οδηγούσαν μερικές φορές σε παρερμηνείες, μέχρι που «τελικά, η επικοινωνία μέσω κρυπτικών μηνυμάτων με μπουκέτα λουλουδιών έπεσε σε δυσμένεια».
Η τηλεοπτική σειρά «Κράνφορντ», η οποία είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο της Βρετανίδας συγγραφέως του 19ου αιώνα Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, αποτελεί καλό παράδειγμα για τη χρήση της γλώσσας των λουλουδιών, καθώς και των πολλαπλών συμβολισμών που φέρει κάθε λουλούδι. Παραδείγματος χάριν, μία από τις ηρωίδες, η Τζέσσι Μπράουν, λαμβάνει ανεμώνες από έναν μνηστήρα που είχε απορρίψει χρόνια πριν. Η Τζέσσι γνωρίζει ότι οι ανεμώνες σημαίνουν «αγάπη αιώνια σταθερή» και, πράγματι, λίγο αργότερα, λαμβάνει δεύτερη πρόταση γάμου εκ μέρους του.
Ωστόσο, σύμφωνα με πολλά λεξικά, οι ανεμώνες σημαίνουν επίσης ασθένεια (επίσης κατάλληλο για την περίπτωση, δεδομένου του πρόσφατου θανάτου της αδελφής της Τζέσσι) και εγκατάλειψη ή χαμένη αγάπη. Αυτό μπορεί να προμηνύει το γεγονός ότι η Τζέσσι θα αναγκαστεί για άλλη μια φορά να απορρίψει τον μνηστήρα της, για να φροντίσει τον πατέρα της.
Σε ένα άλλο επεισόδιο, ο Δρ Χάρρισον κάνει ένα δώρο με γαλάνθους (ελπίδα, παρηγοριά και νέα ξεκινήματα) στη Σόφι Χάττον, η οποία πενθεί μετά από μια απώλεια στην οικογένειά της. Στη νουβέλα της Γκάσκελ «Οι εξομολογήσεις του κου Χάρρισον» (η οποία έχει ενσωματωθεί στη μίνι σειρά «Κράνφορντ»), ο Δρ Χάρισον δίνει στη Σόφι καμέλιες, οι οποίες συμβολίζουν τη λαχτάρα και τη λατρεία. Σε αυτή την περίπτωση, προτιμώ την τηλεοπτική εκδοχή, όσον αφορά την επιλογή των λουλουδιών, καθώς θεωρώ ότι ανταποκρίνεται και στη θλίψη και τα συναισθήματα ενοχής της Σόφι, που την ωθούν να αρνηθεί την ευτυχία με τον Δρ Χάρρισον.
Άλλες λογοτεχνικές αναφορές
Η Λουίζα Μέι Άλκοτ επίσης χρησιμοποιεί τη γλώσσα των λουλουδιών στις «Μικρές Κυρίες», περιγράφοντας λεπτομερώς τα λουλούδια που καλλιεργεί κάθε ένα από τα κορίτσια Μαρτς στον κομμάτι κήπου που της αναλογεί. Κάθε μία από τις αδελφές επιλέγει λουλούδια που αντιστοιχούν στην προσωπικότητά της. Η Τζο, για παράδειγμα, έχει έναν κήπο που αντανακλά την ατίθαση φύση της, με λουλούδια που «ποτέ δεν ήταν τα ίδια για δύο διαδοχικά έτη», αλλά αυτή τη συγκεκριμένη χρονιά φύτεψε ηλιοτρόπια, που συμβολίζουν την υπεροψία, αλλά και (όπως σημειώνει η Άλκοτ) μία στοργική και πρακτική πλευρά, καθώς η Τζο χρησιμοποιεί τους σπόρους για να ταΐζει τις κότες της.
Ο κήπος της Μπεθ επίσης αντανακλά τον χαρακτήρα της: η γλυκιά Μπεθ έχει φυτέψει ταπεινά μοσχομπίζελα μεταξύ άλλων και δεν μπορώ να μην αναρωτιέμαι αν σε αυτήν την επιλογή δεν υπάρχει και μία προοικονομία, καθώς τα μοσχομπίζελα μερικές φορές σημαίνουν αποχαιρετισμό.
Στο βιβλίο «Η Άννα του νησιού», η Λ.Μ. Μοντγκόμερυ περιγράφει πώς ο Γκίλμπερτ μαζεύει άνθη κουμαριάς, που σημαίνουν «είσαι η μόνη που αγαπώ», λίγο πριν κάνει πρόταση γάμου στην Άννα. Η επιλογή των λουλουδιών είναι κατάλληλη, δεδομένης της σύγχυσης της Άννας αργότερα στο μυθιστόρημα, όταν πιστεύει ότι ο Γκίλμπερτ αγαπά την Κριστίν Στιούαρτ.
Αργότερα, η Άννα πετάει τις βιολέτες (πίστη) του Ρόι και προτιμά τα κρίνα της κοιλάδας (επιστροφή της ευτυχίας) του Γκίλμπερτ για να τα κρατά στην αποφοίτησή της. Τα φορά επίσης στα μαλλιά της για τον γάμο της φίλης της, Νταϊάνα, ενώ αποτελούν πιθανώς και μια αναφορά στο παρελθόν και μια υπενθύμιση του σπιτιού της, καθώς η Άννα εκείνο τον καιρό είναι μακριά, στο κολέγιο.
Και ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ χρησιμοποιούσε τη γλώσσα των λουλουδιών. Στον «Άμλετ», η Οφηλία, η αγαπημένη του ήρωα που οδηγείται όπως και αυτός στην παραφροσύνη, φοράει ένα στεφάνι από λουλούδια όταν πνίγεται. Στο βιβλίο του «Flora Symbolica; or, the Language and Sentiment of Flowers» (Συμβολισμοί Ανθέων ή η Γλώσσα και τα Συναισθήματα των Λουλουδιών), ο Τζον Ίνγκραμ σημειώνει ότι, σύμφωνα με την ανθοσημεία, κάθε λουλούδι στο στεφάνι της αναφέρεται στο τραγικό πεπρωμένο της και ο συνδυασμός τους σχηματίζει μια φράση, που ξεκινά με τα λουλούδια της αχίλλειας (αγριαψιθιά) – σύμφωνα με τον Ίνγκραμ, αυτά αναφέρονται στην «όμορφη κοπέλα [fayre mayde]» (σ.σ. στην αγγλική γλώσσα η αγριαψιθιά είναι γνωστή και με το όνομα «fair maid of France» – όμορφη κοπέλα από τη Γαλλία):
«Είναι όλα αγριολούλουδα που συμβολίζουν τη σύγχυση της όμορφης Οφηλίας. Η σειρά τους είναι η εξής… [:] αχίλλεια (όμορφη κοπέλα), τσουκνίδες (βαθύ τσίμπημα), μαργαρίτες (η νεανική της άνθιση), μοβ ορχιδέες (κάτω από το κρύο χέρι του θανάτου). Δηλαδή ‘μία όμορφη κοπέλα, τσιμπημένη βαθιά, με τη νεανική της άνθιση κάτω από το κρύο χέρι του θανάτου’. Θα ήταν δύσκολο να δημιουργήσει κανείς πιο κατάλληλο στεφάνι για αυτό το αθώο θύμα.»
Έχω διαβάσει ότι και η Τζέην Ώστεν χρησιμοποίησε τη σημειολογία των λουλουδιών, συγκεκριμένα στο «Υπερηφάνεια και Προκατάληψη», σύμφωνα με μία πηγή. Ωστόσο, η μόνη πιθανή ένδειξη που μπόρεσα να βρω είναι στην περιγραφή των κήπων του Πέμπερλυ, με «όμορφες βελανιδιές και ισπανικές καστανιές, διάσπαρτες στο λιβάδι».
Οι βελανιδιές συμβολίζουν συνήθως τη δύναμη, τον πλούτο, την ευγενή παρουσία και τη φιλοξενία, ενώ τα κάστανα σημαίνουν «να είσαι δίκαιος απέναντι μου και αληθινός». Όποια και αν ήταν η πρόθεση της Ώστεν όταν περιέγραφε τα συγκεκριμένα δέντρα στο Πέμπερλυ, οι συμβολισμοί και των δύο δέντρων ταιριάζουν καλά με τον χαρακτήρα του κου Ντάρσυ, αλλά και με τη συγκεκριμένη περίσταση στο μυθιστόρημα.
Η μεγάλη σημασία μιας μικρής χειρονομίας
Όταν η σημειολογική γλώσσα των λουλουδιών και οι συμβολισμοί τους ήταν διαδεδομένοι, οι άνθρωποι δεν χρειάζονταν λεξικό για να καταλάβουν ή να συνθέσουν το μήνυμα ενός μπουκέτου. Η ιδέα ότι κάποιος αφιερώνει τόση σκέψη όχι μόνο για να δώσει, αλλά και όταν λαμβάνει αυτές τις ‘μικρές’ προσφορές, είναι συγκινητική και επαυξάνει τη σημασία της κίνησης, ανάγοντάς τη σε ουσιαστική ένδειξη αγάπης και μέσον βαθύτερη επικοινωνίας.
Ομοίως, υπάρχει ομορφιά στην ιδέα ότι ένας συγγραφέας φροντίζει να εκφράσει συγκεκριμένες σκέψεις μέσω της ανθοσημείας σε μια ιστορία ή ένα ποίημα, νοηματοδοτώντας κάθε μικρή λεπτομέρεια. Αυτό ωθεί τον αναγνώστη να δείξει αντίστοιχη προσοχή και αγάπη στην πράξη της ανάγνωσης. Για να διαβάσει χωρίς κενά, αφοσιώνεται και απορροφά όλες τις λέξεις προσπαθώντας να κατανοήσει την πρόθεση του συγγραφέα πίσω από την κάθε συγκεκριμένη επιλογή.
Μου έρχονται στο μυαλό τα λόγια που αποδίδονται στην Τερέζα του Λισιέ (Thérèse of Lisieux, γνωστή ως «Μικρό Λουλούδι») καθώς προσπαθώ να εκφράσω γιατί με ελκύει η ανθοσημεία: «Να θυμάστε ότι τίποτα δεν είναι μικρό στα μάτια του Θεού. Κάντε ό,τι κάνετε με αγάπη».
Αντίστοιχα, η γλώσσα των λουλουδιών αποδίδει μεγάλη σημασία και προσοχή στις μικρές πράξεις και τα μικρά πράγματα. Μια μικρή χειρονομία μπορεί να έχει μεγάλη σημασία.
Της Marlena Figge
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. ‘ανθοσημεία’: όρος επινοημένος από τη μεταφράστρια για να περιγράψει τη σημειολογία της γλώσσας των λουλουδιών
2. ανθογραφία: όρος που περιγράφει τη ζωγραφική απεικόνιση των λουλουδιών
