Από το The Conversation
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Γιορτάζοντας τη χιλιοστή της επέτειο το 2008, η «Ιστορία του Γκέντζι» («Γκέντζι Μονογκατάρι») είναι ένα αριστούργημα της ιαπωνικής λογοτεχνίας. Ολοκληρωμένη στις αρχές του 11ου αιώνα, η κομψή και σαγηνευτική πρόζα της Μουρασάκι Σικίμπου εκτείνεται σε 54 κεφάλαια, παρουσιάζει περίπου 400 χαρακτήρες και περιέχει σχεδόν 800 ανεξάρτητα ποιήματα. Πολλοί το θεωρούν ως το πρώτο μυθιστόρημα παγκοσμίως, καθώς προηγείται των περισσότερων ευρωπαϊκών κειμένων κατά αρκετές εκατοντάδες χρόνια.
Η Μουρασάκι Σικίμπου μετουσίωσε τις εμπειρίες της στη ζωή της Αυλής σε μια περίπλοκη αφήγηση που συνδυάζει τη μυθοπλασία, την ιστορία και την ποίηση. Αυτή η ανάμειξη αψηφά την απλή κατηγοριοποίηση σε κάποιο λογοτεχνικό είδος, αν και η εντυπωσιακή εσωτερική ζωή των χαρακτήρων έχει οδηγήσει πολλούς να το χαρακτηρίσουν ως ψυχολογικό μυθιστόρημα, με πρόζα αισθητά μοντέρνα.
Έχοντας αιχμαλωτίσει τους αναγνώστες σε όλο τον αγγλόφωνο κόσμο από τις αρχές του 20ου αιώνα, η συγγραφέας έχει συχνά συγκριθεί με αναγνωρισμένους λογοτέχνες όπως η Τζέιν Όστεν ή ο Μαρσέλ Προυστ για την ικανότητά της να μεταφέρει το μεγαλείο της καθημερινότητας στο κοινό της.
Σκεφθείτε αυτό το απόσπασμα, όπου ένας μεταμελημένος Γκέντζι αναζητά την εξιλέωση απέναντι στον νεκρό του πατέρα, για τις κακές του πράξεις εναντίον του:
Πλησιάζοντας τον τάφο, ο Γκέντζι σχεδόν φαντάστηκε ότι θα μπορούσε να δει τον πατέρα του μπροστά του. Η δύναμη και η θέση δεν είναι τίποτα για έναν νεκρό άνθρωπο. Έκλαψε και σιωπηλά είπε την ιστορία του, αλλά δεν πήρε ούτε απάντηση ούτε κρίση για αυτήν. (Κεφάλαιο 12)
Αυτό συλλαμβάνει με πολύ όμορφο τρόπο τόσο την άπειρη τραγωδία της απώλειας κάποιου αγαπημένου προσώπου όσο και την άβυσσο της ενοχής που είναι αναπόφευκτο να προκύψει εξαιτίας τέτοιου είδους ανεπίλυτων συγκρούσεων. Αυτά τα λόγια είναι εξίσου εύστοχα σήμερα όσο ήταν και πριν από 1.000 χρόνια.
Η συγγραφέας υπηρετούσε την Αυτοκράτειρα Σόσι στην αυτοκρατορική Αυλή του Χέιαν (794 – 1185), εκεί όπου βρίσκεται το σημερινό Κιότο. Οι αυλικοί αναφέρονταν συχνά μόνο με τη βαθμίδα τους και οι γυναίκες ήταν συνήθως γνωστές μόνο σε σχέση με τους συζύγους, τους γιους ή τους πατεράδες τους. Εξαιτίας αυτών των εθίμων, μας είναι άγνωστο το πραγματικό της όνομα. Έτσι, είναι πιθανόν το Μουρασάκι Σικίμπου να είναι ένα ψευδώνυμο που της χάρισαν οι αναγνώστες της: Μουρασάκι, από το όνομα της ηρωίδας της ιστορίας και Σικίμπου, ως αναφορά στην υπουργική θέση του πατέρα της στην Αυλή.
Ο πατέρας της, ο Φουτζιβάρα νο Ταμετόκι, ήταν ένας ακαδημαϊκός της κλασικής κινέζικης λογοτεχνίας. Αν και τα κινέζικα ήταν ένα αρσενικό είδος γραφής, καλλιέργησε το μεγάλο ενδιαφέρον και ιδιαίτερο ταλέντο της κόρης του σε αυτά, όπως και στα πιο παραδοσιακά ιαπωνικά θηλυκά στυλ γραφής «βάκα» (κλασική ποίηση), δοκίμια, ημερολόγιο και επιστολές («κάνα»).
Σκάνδαλο στην Αυλή
Η «ιστορία του Γκέντζι» υφαίνει μια ζωντανή εικόνα της αριστοκρατικής ζωής στο Χέιαν της Ιαπωνίας, που επικεντρώνεται στα ερωτικά κατορθώματα και τα πολιτικά παιχνίδια των ευγενών. Ο ομώνυμος ήρωας, ο «αστραφτερός» Γκέντζι, είναι συντριπτικά ωραίος με λεία σαν μετάξι γοητεία και με τόσες μουσικές, λογοτεχνικές, και ακαδημαϊκές ικανότητες, που «η καταμέτρηση όλων των αρετών του πολύ φοβάμαι πως θα προκαλούσε την υποψία ότι διαστρεβλώνω την αλήθεια». (Κεφάλαιο 1)
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ιστορίας, αποκαλύπτεται ότι είναι ένας αινιγματικός και με πολλά ψεγάδια ήρωας. Καθώς τον παρακολουθούμε μέχρι που αναρριχάται μέχρι τον βαθμό του Επίτιμου Συνταξιούχου Αυτοκράτορα (παρόλο που δεν κυβερνά ποτέ πραγματικά), η ιστορία της επιτυχίας του Γκέντζι είναι ένα έπος που εκτείνεται σε πολλές γενεές, γεμάτο πάθος, εξαπάτηση, ζήλια, μεγάλες αντιπαλότητες, αλλά και μεγάλες οικειότητες.
Ας προειδοποιηθούν όμως οι εν δυνάμει αναγνώστες ότι πολλές από τις ερωτικές κατακτήσεις του Γκέντζι ίσως προκαλέσουν έκπληξη ή και αποδοκιμασία στο σύγχρονο κοινό. Ο Γκέντζι απάγει και προσεγγίζει ερωτικά μια 10χρονη νύφη, πριν αποκτήσει παιδί από τον μυστικό του έρωτα με τη μητριά του, ενώ ταυτόχρονα κυνηγά μια πληθώρα γυναικών σε διάφορες εξωσυζυγικές περιπέτειες.
Σε έναν κόσμο #MeToo, ίσως να είναι λίγο δύσκολο να δούμε τις πράξεις του Γκέντζι ως μη φαύλες. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τα πρότυπα του Χέιαν, ο Γκέντζι είναι ένας αξιοσέβαστος ήρωας. Επίμαχα θέματα, όπως ο βιασμός, έχουν καταδικαστεί από σύγχρονες αναγνώσεις. Όμως το κείμενο επιτρέπει και ενθαρρύνει πολλαπλές αναγνώσεις (για παράδειγμα υπό το πρίσμα του φεμινισμού ή της παρωδίας).
Η πρόκληση της μετάφρασης του «Γκέντζι»
Το αρχικό κείμενο του «Γκέντζι» στα ιαπωνικά θέτει πολλά ζητήματα για τους αναγνώστες του σήμερα. Οι χαρακτήρες σπανίως έχουν κανονικά ονόματα, αλλά οι ονομασίες τους υπονοούνται από τους τίτλους τους, την τιμητική τους γλώσσα ή από τον ρηματικό τύπο που χρησιμοποιείται. Επίσης, το κείμενο βασίζεται πολύ στην κατανόηση του αναγνώστη πάνω στη ζωή της Αυλής, την ποίηση και την ιστορία, κάτι που ξεπερνά τον σύγχρονο μέσο αναγνώστη.
Η πρώτη πλήρης αγγλική μετάφραση κυκλοφόρησε ανάμεσα στα 1925 και 1933 από τον αναγνωρισμένο ασιανολόγο και μεταφραστή Άρθουρ Γουάλεϊ ([Arthur Waley] ο οποίος μετέφρασε και πολλά άλλα κινέζικα και ιαπωνικά κείμενα, όπως τη «Μαϊμού» και το «Βιβλίο του μαξιλαριού»). Η μετάφραση του Γουάλεϊ προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από Ιάπωνες συγγραφείς όπως η Ακίκο Γιοσάνο και ο Γιουνιτσίρο Τανιζάκι. Στη συνέχεια, και οι δυο ολοκλήρωσαν πολλαπλές μεταφράσεις του έργου σε σύγχρονα ιαπωνικά (η τελευταία μετάφραση της Γιοσάνο ήταν το 1939, ενώ οι εκδόσεις του Τανιζάκι ανάμεσα στα έτη 1939-1965).
Έχουν υπάρξει αρκετές πρόσφατες μεταφράσεις στα αγγλικά, στα σύγχρονα ιαπωνικά αλλά και σε αρκετές άλλες ευρωπαϊκές και ασιατικές γλώσσες. Η μετάφραση του 2003 του Ρόιαλ Τάιλερ [Royall Tyler] παρέχει αρκετές σημειώσεις, υποσημειώσεις, εικονογραφήσεις και χάρτες, που μας προσφέρουν ενδελεχείς εξηγήσεις για τις αποχρώσεις του κειμένου. Αυτό την κάνει κατάλληλη τόσο για τους αρχάριους όσο και για τους πιο έμπειρους αναγνώστες.
Η προσοχή που έχει λάβει τα τελευταία χρόνια η «Ιστορία του Γκέντζι» από τους μεταφραστές δεν οφείλεται μόνο στις προκλήσεις που εμπεριέχει η μετάφρασή του, αλλά και στην ομορφιά και τη σημασία του έργου καθεαυτού.
Γοητεία μέσα στο χρόνο
Η «Ιστορία του Γκέντζι» είναι γεμάτη με εξαιρετικές εικόνες από τη φύση και με ποίηση σε στυλ τάνκα. Περιγραφές φθινοπωρινών φύλλων, το μοιρολόι των εντόμων ή το διακριτικό φως του φεγγαριού επιτείνουν την περιπλοκότητα των συναισθηματικών αποχρώσεων που αποδίδει η Μουρασάκι Σικίμπου στους κομψούς χαρακτήρες της, καθώς αυτοί περνούν από τους δύσκολους τόπους της αγάπης, του έρωτα και της πολιτικής ζωής της Αυλής. Αυτού του είδους η ποιητική γλώσσα παίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην επικοινωνία και τις τελετουργίες της κοινωνίας των αυλικών του Χέιαν.
Ο όρος «μόνο νο άβαρε» χρησιμοποιείται συχνά όταν συζητείται η «Ιστορία του Γκέντζι». Αυτή η φράση, που σχεδόν δεν μεταφράζεται, περιγράφει τον, όμορφο μεν τραγικό δε, εφήμερο χαρακτήρα της ζωής. Συνδέεται σε βάθος με τη βουδιστική φιλοσοφία, τονίζοντας την παροδικότητα των πραγμάτων.
Η ιαπωνική γιορτή για την πτώση των ανθών της κερασιάς είναι ένα καλό παράδειγμα του μόνο νο άβαρε. Οι έντονες αναφορές της Μουρασάκι στον φυσικό κόσμο εμποτίζουν το κείμενο και μας βοηθούν να αναλογιστούμε πάνω στην απατηλή και μερικές φορές ανεξήγητη φύση της ζωής, της αγάπης και της απώλειας.
Σαν αντιστάθμισμα στις τόσες εξαιρετικές εικόνες, ο Γκέντζι εξερευνά και τα σκοτεινά και διχαστικά στοιχεία. Εκτός από το οικογενειακό σεξ, την πολυγαμία και την παιδεραστία, περιλαμβάνει και πολλές σημαντικές σκηνές γυναικών που βιώνουν πνευματική κατοχή ή μόνο νο κε. Σε αυτές τις σκηνές, οι γυναίκες συμπεριφέρονται με παράξενους και απροσδόκητους τρόπους και υπονοείται ότι η κατοχή όντως προκάλεσε την αρρώστια και τον θάνατο γυναικών.
Αυτά τα παραδείγματα δίνουν μια μικρή γεύση από τα τεράστια θέματα και τον διακειμενικό πλούτο που προσφέρει η «Ιστορία του Γκέντζι» στους αναγνώστες. Διασκευές, παρωδίες και συνέχειες έχουν μεταφέρει την ιστορία στον κινηματογράφο, στο θέατρο Νο, στην όπερα, σε μάνγκα και στη ζωγραφική. Ο Γκέντζι είναι ακόμα πολύ ζωντανός.
Η Ρεμπέκα Χάουσλερ [Rebecca Hausler] είναι υποψήφια για διδακτορικό και ερευνήτρια ιαπωνικών σπουδών στο School of Languages and Cultures στο University of Queensland στην Αυστραλία.
Η Τακόμο Αογιάμα [Takomo Aoyama] είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιαπωνικών στο University of Queensland.
Αυτό το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο The Conversation.
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
