Η παγκόσμια κοινότητα αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη κρίση χρέους που πλήττει ιδιαίτερα τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Στο επίκεντρο αυτής της κρίσης βρίσκεται η Κίνα, η οποία μέσω της Πρωτοβουλίας «Μία ζώνη, ένας δρόμος» (Belt and Road Initiative – BRI), έχει καταστεί ο μεγαλύτερος διμερής πιστωτής για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.
Η κινεζική πιστωτική επέκταση και οι επιπτώσεις της
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου Lowy – μία αυστραλιανή δεξαμενή σκέψης που παρακολουθεί αυτά τα ζητήματα εδώ και πολύ καιρό – το 2025, οι 75 φτωχότερες χώρες αναμένεται να καταβάλουν στην Κίνα τόκους ύψους 22 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό που αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο μέρος των 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων που οφείλονται παγκοσμίως. Αυτή η αύξηση των αποπληρωμών οφείλεται στη σημαντική δανειοδότηση της Κίνας μέσω της BRI, μιας παγκόσμιας επενδυτικής πρωτοβουλίας που ξεκίνησε το 2013 υπό την ηγεσία του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ, και χρηματοδοτεί εθνικά έργα όπως σχολεία, γέφυρες και νοσοκομεία, έως μεγάλους δρόμους, λιμάνια και αεροδρόμια.
«Τώρα, και για το υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας, η Κίνα θα είναι περισσότερο εισπράκτορας χρεών παρά τραπεζίτης για τον αναπτυσσόμενο κόσμο», αναφέρει η έκθεση.
Αν και διακηρυγμένος στόχος της BRI είναι η υποστήριξη της ανάπτυξης σε χώρες με περιορισμένη πρόσβαση σε ιδιωτική χρηματοδότηση, η αυξανόμενη γεωπολιτική επιρροή της Κίνας και η βιωσιμότητα του χρέους στις δανειολήπτριες χώρες προκαλούν ανησυχία.
Ορισμένες, όπως το Λάος, αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρή κρίση χρέους, εν μέρει λόγω έργων που χρηματοδοτήθηκαν από την Κίνα. Η έκθεση επισημαίνει ότι το βάρος της αποπληρωμής επιβαρύνει τους τοπικούς προϋπολογισμούς, επηρεάζοντας τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση και τα περιβαλλοντικά έργα.
Η έκθεση αναφέρεται επίσης στα νέα, μεγάλης κλίμακας δάνεια που δόθηκαν στην Ονδούρα, τη Νικαράγουα, τα νησιά Σολομώντα, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Δομινικανή Δημοκρατία.
Πέραν αυτών, η Κίνα συνεχίζει να χρηματοδοτεί και ορισμένους στρατηγικούς εταίρους της, όπως το Πακιστάν, το Καζακστάν, το Λάος και τη Μογγολία, καθώς και χώρες που παράγουν κρίσιμα μέταλλα και ορυκτά, όπως την Αργεντινή, τη Βραζιλία και την Ινδονησία.
Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας
Το ζήτημα του χρέους των φτωχών χωρών είναι ένα από τα ζητήματα που έθεσε αρχικά ο Πάπας Φραγκίσκος, με αφορμή το Ιωβηλαίο (γεγονός μείζονος πνευματικής, εκκλησιαστικής και κοινωνικής σημασίας στη ζωή της εκκλησίας, που τελείται κάθε 25 χρόνια), κάνοντας έκκληση «προς τα πιο εύπορα έθνη» να «συγχωρήσουν τα χρέη των χωρών που δεν θα μπορούσαν ποτέ να τα αποπληρώσουν».
Έτσι, στις 20 Ιουνίου, στη Ρώμη, η Παπική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών, σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Columbia, αναμένεται να παρουσιάσει μια «Λευκή Βίβλο», που θα συνταχθεί από μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων υπό την προεδρεία του βραβευμένου με Νόμπελ Οικονομικών, καθηγητή Γιόζεφ Στίγκλιτς [Joseph Stiglitz] και η οποία θα περιέχει προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής, ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους και να προωθηθεί η βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Γκάρτζη Γκος, πρόεδρος της Παγκόσμιας Πολιτικής Συνηγορίας στο Ίδρυμα Gates, υποστηρίζει ότι η ανακούφιση από το χρέος δεν είναι μία πράξη φιλανθρωπίας, αλλά μια πρακτική ανάγκη για τη διασφάλιση της παγκόσμιας σταθερότητας. Τονίζει ότι πολλές χώρες αντιμετωπίζουν δυσβάσταχτο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, αδύναμο νόμισμα και αυξημένες απαιτήσεις για κοινωνικές και κλιματικές δαπάνες.
Η έκθεση του Ινστιτούτου Lowy
Σύμφωνα με την έκθεση του Ινστιτούτου Lowy, η Κίνα βρίσκεται πλέον στην κορυφή των εισπρακτόρων τόκων από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Δεν είναι εύκολο να δώσουμε αριθμούς, επειδή ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι η απόλυτη αδιαφάνεια που διατηρεί το καθεστώς της Κίνας.
Τα δάνεια που είχε χορηγήσει κατά την περίοδο άνθησης της Πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, ένας δρόμος», σύμφωνα με στοιχεία που αναφέρθηκαν από κυβερνήσεις-οφειλέτες στην Παγκόσμια Τράπεζα, έχουν αρχίσει να αποδίδουν σημαντικούς τόκους, με την Κίνα να απολαμβάνει το 30% των συνολικών πληρωμών τόκων για τα διμερή χρέη των φτωχών χωρών το 2025, ένα ποσόν άνευ προηγουμένου για έναν μόνο διμερή πιστωτή εδώ και πέντε δεκαετίες.
Το Πεκίνο, μόνο το 2016, παρείχε δάνεια ύψους 50 δισ. δολαρίων, ποσό ανώτερο του συνόλου των δανείων που παρείχαν οι δυτικές χώρες την ίδια χρονιά. Σήμερα, για 54 από τις 120 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, οι τόκοι που καταβάλλουν στην Κίνα ξεπερνούν εκείνους που αποδίδονται στις χώρες της Λέσχης των Παρισίων (διεθνή πρωτοβουλία που έχει ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες που βρίσκονται σε οικονομική δυσκολία να αποπληρώσουν τα χρέη τους).
Τα δεδομένα για τη σύνθεση του παγκόσμιου χρέους δείχνουν ότι η εικόνα είναι ακόμα πιο περίπλοκη: σύμφωνα με τη UNCTAD, οι ιδιωτικοί επενδυτές (τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια) ελέγχουν πλέον το 61% του συνολικού χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών, ενώ το διμερές χρέος έχει μειωθεί στο 14%. Η διαφάνεια από πλευράς Πεκίνου θεωρείται κρίσιμη, καθώς μεγάλο μέρος των συμφωνιών γίνεται εκτός δημοσίου ελέγχου και χωρίς συντονισμό με τους υπόλοιπους πιστωτές.
Η στρατηγική της Κίνας φαίνεται πλέον να επικεντρώνεται σε τρεις κατευθύνσεις:
1. Στις γειτονικές χώρες:
Λάος, Πακιστάν, Μογγολία, Μιανμάρ, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν
2. Σε χώρες που αναγνωρίζουν την πολιτική «Μία Κίνα»:
Oι Δομινικανή Δημοκρατία, Μπουρκίνα Φάσο, Νικαράγουα, Νησιά του Σολομώντα και Ονδούρα έλαβαν κινεζικά δάνεια μέσα σε 18 μήνες από τη διακοπή των διπλωματικών τους σχέσεων με την Ταϊβάν .
3. Σε χώρες με κρίσιμες πρώτες ύλες και ορυκτά:
Aργεντινή (πριν από την κυβέρνηση Μιλέι), Βραζιλία, Ινδονησία και Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Η παγίδα χρέους της Κίνας: δάνεια που χρησιμεύουν ως εργαλείο επιρροής
Η Κίνα, με την Πρωτοβουλία «Μια ζώνη, ένας δρόμος», εμφανίστηκε αρχικά ως μία δύναμη που βοηθά τις αναπτυσσόμενες χώρες με χρηματοδότηση για έργα υποδομής. Στην πράξη όμως, η εικόνα αυτή αποδείχτηκε παραπλανητική. Τα κινεζικά δάνεια δεν χορηγούνται τόσο ως οικονομική αρωγή, αλλά μάλλον ως στρατηγικά εργαλεία με στόχο την επέκταση της κινεζικής επιρροής και ελέγχου.
Πώς λειτουργεί η παγίδα:
Δάνεια με αδιαφανείς όρους και υψηλό ρίσκο αποπληρωμής
Πολλές από τις συμφωνίες δανεισμού δεν δημοσιοποιούνται ούτε σε κοινοβούλια ούτε σε διεθνείς οργανισμούς.
Οι δανειακοί όροι ευνοούν σχεδόν αποκλειστικά τα κινεζικά συμφέροντα: υψηλά επιτόκια, σύντομες περίοδοι αποπληρωμής και απαιτήσεις εγγυήσεων όπως στρατηγικά λιμάνια, μεταλλεία, ή φυσικοί πόροι.
Χρηματοδότηση έργων με αμφίβολο οικονομικό όφελος για τις χώρες
Η Κίνα επενδύει σε έργα χαμηλής βιωσιμότητας (π.χ. λιμάνια, δρόμους, εργοστάσια που δεν αποδίδουν), τα οποία χρηματοδοτούνται με δάνειο αλλά δεν αποφέρουν έσοδα για την αποπληρωμή του δανείου.
Όταν οι χώρες αδυνατούν να αποπληρώσουν… η Κίνα «εισπράττει» στρατηγικά
Αντί για διαγραφή, η Κίνα ζητά παραχωρήσεις σε γη, πρώτες ύλες ή γεωπολιτική στήριξη (όπως αλλαγή στάσης στο ζήτημα της ανεξαρτησίας της Ταϊβάν ή υποστήριξη στον ΟΗΕ).
Π.χ. η Σρι Λάνκα αναγκάστηκε να εκχωρήσει για 99 χρόνια το λιμάνι Hambantota στην Κίνα, λόγω αδυναμίας εξυπηρέτησης του χρέους.
Σκοπιμότητες πίσω από τα δάνεια
Η πολιτική της Κίνας δεν είναι ουδέτερη, αλλά στοχεύει ξεκάθαρα στην εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων:
Γεωπολιτική επιρροή
Μέσω των δανείων, η Κίνα επιβάλλει διπλωματικές θέσεις, όπως την «πολιτική της Μίας Κίνας». Χώρες που εγκαταλείπουν την αναγνώριση της Ταϊβάν ως ανεξάρτητου κυρίαρχου έθνους ανταμείβονται με χρηματοδότηση.
Πρόσβαση σε στρατηγικές πρώτες ύλες
Πολλές από τις χώρες-οφειλέτες διαθέτουν ορυκτό πλούτο (π.χ κοβάλτιο, λίθιο, σπάνιες γαίες). Η Κίνα εξασφαλίζει μακροπρόθεσμα δικαιώματα εξόρυξης σε υποδομές κοντά σε κοιτάσματα.
Στρατιωτική/τεχνολογική διείσδυση μέσω υποδομών
Τα έργα περιλαμβάνουν λιμάνια και αεροδρόμια που, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να αξιοποιηθούν και για στρατιωτική χρήση ή επιτήρηση.
Η Κίνα «αναβάλλει» αντί να διαγράφει χρέη και κερδίζει χρόνο
Αντί να προσφέρει ελάφρυνση χρέους σε φτωχές χώρες, το Πεκίνο επιλέγει να αναβάλει πληρωμές (όπως στη Ζάμπια, στο Λάος ή στο Κονγκό). Αλλά αυτή είναι μια οδός που η εμπειρία του παρελθόντος δείχνει ότι δεν λύνει τα προβλήματα, απλώς τα αναβάλλει με κίνδυνο να τα επιδεινώσει ακόμα περισσότερα. Αν και δίνει πρόσκαιρη ανάσα στους οφειλέτες, το χρέος συνεχίζει να συσσωρεύεται, η εξάρτηση από την Κίνα βαθαίνει, οι χώρες καθίστανται πιο ευάλωτες σε πολιτικές ή οικονομικές πιέσεις.
Η βιτρίνα και η πραγματικότητα
Στις επίσημες δηλώσεις, η Κίνα υποβαθμίζει το ζήτημα και επιμένει πως ενεργεί «σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές» και κατηγορεί τη Δύση για υποκρισία. Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με την έκθεση Lowy, η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών, Μάο Νινγκ, δήλωσε: «Η επενδυτική και χρηματοδοτική συνεργασία της Κίνας με τις αναπτυσσόμενες χώρες ακολουθεί τις διεθνείς πρακτικές, τις αρχές της αγοράς και την αρχή της βιωσιμότητας του χρέους. Ορισμένες χώρες διαδίδουν την άποψη ότι η Κίνα είναι υπεύθυνη για το χρέος αυτών των χωρών. Ωστόσο αγνοούν το γεγονός ότι τα πολυμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι εμπορικοί πιστωτές των ανεπτυγμένων χωρών είναι οι κύριοι πιστωτές των αναπτυσσόμενων χωρών και η κύρια πηγή πίεσης για τη αποπληρωμή του χρέους. Τα ψέματα δεν μπορούν να κρύψουν την αλήθεια.»
Όμως τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα: Το Πεκίνο δεν προσφέρει δάνεια για να βοηθήσει, αλλά για να αποκτήσει μακροπρόθεσμο στρατηγικό πλεονέκτημα.
