Μετάφραση: Αλία Ζάε
Ο «Πήτερ Ράμπιτ» της Μπέατριξ Πότερ1 πρωτοεμφανίστηκε σε μια εικονογραφημένη επιστολή προς τον 4χρονο Νόελ Μουρ, γιο της παλιάς της γκουβερνάντας. Η επιστολή άρχιζε κάπως έτσι: «Δεν ξέρω τι να σου γράψω, γι’ αυτό θα σου αφηγηθώ μια ιστορία».
Χρόνια αργότερα, η Πότερ δανείστηκε εκείνη την επιστολή για να δημιουργήσει την «Ιστορία του Πήτερ Ράμπιτ» (ή του Πέτρου του Λαγού). Και μπορεί η Πότερ να έγινε γνωστή χάρη στις ιστορίες του Πήτερ, αλλά η ιστορία της ζωής της είναι επίσης συναρπαστική. Εκτός από συγγραφέας και εικονογράφος, ήταν μια ενθουσιώδης φυσιολάτρης, κτηνοτρόφος προβάτων και οικολόγος.
Στο Μουσείο Βικτώρια & Άλμπερτ παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο μια έκθεση με τον τίτλο «Μπέατριξ Πότερ: Λάτρις της φύσης» (“Beatrix Potter: Drawn to Nature”)2. Προέκυψε από τη συνεργασία του Μουσείου Βικτώρια & Άλμπερτ και του National Trust, τα οποία διαθέτουν τις μεγαλύτερες συλλογές έργων της Πότερ. Είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση που επικεντρώνεται στη ζωή της συγγραφέως και δεν περιορίζεται στους χαρακτήρες των βιβλίων της.
Μέσα από την έκθεση, γίνεται επίσης φανερή η σημασία της κληρονομιάς της Πότερ στην παιδική λογοτεχνία.
Η αγάπη της για τη γη και τις παραδόσεις την ώθησαν να διατηρήσει και να διασώσει τη ράτσα προβάτων Χέρντγουικ. Πρόκειται για μια εύρωστη ράτσα που ζει στη λίμνη Ντίστρικτ της βόρειας Αγγλίας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Η Πότερ κληροδότησε 16.187 μ2 και 14 αγροκτήματα στο National Trust, για να τα χαίρονται όλοι οι Βρετανοί.
Μαθητεία στην Τέχνη
Η Πότερ δεν πήγε σχολείο. Μέχρι και τα όψιμα εφηβικά της χρόνια, μια γκουβερνάντα της δίδασκε Λατινικά, Γαλλικά, Γεωμετρία και Μαθηματικά στο σπίτι. Την πήγαινε επίσης σε σημαντικές εκθέσεις τέχνης, στα μουσεία και τις πινακοθήκες του Λονδίνου, που βρίσκονταν κοντά στο σπίτι τους στο Μπόλτον Γκάρντενς στο Σάουθ Κένζινγκτον.
Η πρώτη της επίσκεψη στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών την εντυπωσίασε βαθιά – ήταν άλλωστε μόνο 17 ετών. «Δεν πίστευα ότι μπορεί να υπάρχουν τέτοιες εικόνες. Είναι υπερβολικό να τις βλέπει κανείς όλες μαζί. Είδα πέντε Βαν Ντάυκ στη σειρά, ενώ πριν δεν είχα δει ούτε έναν. Ήταν μια αρκετά επίπονη εμπειρία, αλλά ταυτόχρονα και εξαιρετική» έγραψε στο ημερολόγιό της στις 13 Ιανουαρίου 1883.
Της άρεσαν πολύ τα έργα του Σερ Τζόσουα Ρέυνολντς, αλλά θαύμαζε ιδιαιτέρως την Αντζέλικα Κάουφμαν. Η συν-επιμελήτρια της έκθεσης Χέλεν Άντρομπας πιστεύει ότι η Πότερ είχε δει τον πίνακα της Κάουφμαν «Design», έναν από μια τετράδα έργων αφιερωμένη στα στοιχεία της τέχνης και ότι το ταλέντο της ζωγράφου την είχε εμπνεύσει. Σε αυτόν τον πίνακα, απεικονίζεται μια καλλιτέχνις να αντιγράφει ένα αρχαίο ανδρικό μπούστο.
Αν και η Πότερ έκανε μαθήματα σχεδίου, αφιέρωσε πολλές ώρες στην αντιγραφή και τη σπουδή μεγάλων έργων στο Μουσείο Εθνικής Ιστορίας και στο πρώην Μουσείο του Σάουθ Κένζινγκτον (νυν Μουσείο Βικτώρια & Άλμπερτ). Όλα την τραβούσαν: «Είναι το ίδιο, τα σχέδια, η ζωγραφική, ο μοντελισμός, η ακατανίκητη επιθυμία να αντιγράψω κάθε όμορφο πράγμα που τραβά την προσοχή μου» γράφει.
Είχε αντιγράψει πίνακες του Κόνσταμπλ και του Γκαίηνσμπορω, εικονογραφήσεις του Ράντολφ Κάλντεκοτ [Randolph Caldecott], υφάσματα και διακοσμητικά αντικείμενα, όπως τα περίτεχνα κεντητά ρούχα του 17ου αιώνα, ακόμα και τα κεραμικά Jasperware του Γουέτζγουντ, με θέματα από την αρχαιότητα.
Τέχνη στο σπίτι
Την ενέπνεαν επίσης η τέχνη και η δημιουργικότητα που ήταν διάχυτες στο σπίτι της. Ο πατέρας της, δικηγόρος στο επάγγελμα, σχεδίαζε όταν ήταν νέος, η μητέρα της ζωγράφιζε με ακουαρέλες και ο αδελφός της έκανε τοπιογραφίες. Οι γονείς της συνέλεγαν έργα τέχνης και είχαν έναν Κάλντεκοτ. Η Πότερ αντέγραφε τα εξώφυλλα της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας», που είχε η γιαγιά της, εικονογραφημένα από τον Τζον Φλάξμαν. Ο Φλάξμαν είχε σχεδιάσει επίσης πολλά από τα ανάγλυφα του Γουέτζγουντ, που είχε αντιγράψει παλιότερα η Πότερ με πηλό.
Ο πατέρας της Πότερ ασχολούνταν επίσης με τη φωτογραφία, και μετέδωσε τις γνώσεις του στην κόρη του. Έδινε φωτογραφίες στον Προ-Ραφαηλίτη ζωγράφο Σερ Τζον Έβερετ Μίλαι, που είχε το στούντιό του στην ίδια γειτονιά. Η Μπέατριξ πήγαινε συχνά εκεί, μαζί με τον πατέρα της, και παρακολουθούσε τον Μίλαι να δουλεύει. Η Άντρομπας ανέφερε ότι ο Μίλαι είχε πει κάποτε στην Πότερ ότι πολλοί μπορούν να ζωγραφίσουν, αλλά λίγοι να παρατηρήσουν όπως αυτή. «Ήταν πολύ σχολαστική με τις λεπτομέρειες» εξηγεί η Άντρομπας. Η Πότερ ζωγράφιζε τόσο ρεαλιστικά, ώστε ακόμα και σήμερα μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα μέρη που είχε απεικονίσει.
Όλα τα πλάσματα, μεγάλα και μικρά
Οι γονείς της Πότερ ενθάρρυναν την ενασχόλησή της με το σχέδιο και τις σπουδές από τη φύση. Μεγαλώνοντας, αυτή και ο αδελφός της είχαν πολλά κατοικίδια – από τα συνηθισμένα σκυλιά και κουνέλια μέχρι πιο ασυνήθιστα, όπως μια νυχτερίδα και μια κουκουβάγια. Κατά τη διάρκεια της ζωής της, η Πότερ πρέπει να είχε περίπου 92 κατοικίδια. Τα περισσότερα τα χρησιμοποιούσε σαν μοντέλα, ενώ πολλά έγιναν χαρακτήρες στα βιβλία της.
Η Πότερ έχοντας μελετήσει προσεκτικά τα ζώα στο σπίτι της και στη φύση, τα γνώριζε πολύ καλά. Παραδείγματος χάριν, κάποτε είχε ακολουθήσει ένα ελάφι, μόνο και μόνο για να δει την έκφρασή του όταν την καταλάβαινε. Τα μπλοκ της ήταν γεμάτα με λεπτομερή σκίτσα ζώων, όπως ένα ποντίκι που το έφτιαξε να περνά πάνω απ’ τη σελίδα τρέχοντας, αποτυπώνοντας κάθε του κίνηση.
Αν και η Πότερ αγαπούσε τα ζώα της, δεν παρασυρόταν σε συναισθηματισμούς. Για παράδειγμα, όταν πέθανε το κουνέλι της Μπέντζαμιν Μπάουνσερ, το μοντέλο για τον ήρωά της Μπέντζαμιν Μπάνυ, κράτησε τη γούνα του – η οποία επίσης εκτίθεται – σαν αντικείμενο μελέτης. Και κατά καιρούς, αυτή και ο αδελφός της κατέγραφαν τους καλύτερους τρόπους διατήρησης των δειγμάτων που μάζευαν από τη φύση.
Η φυσιολατρία ήταν κοινή εκείνη την εποχή. Τα δυο αδέλφια γέμιζαν το δωμάτιο μελέτης τους με ένα σωρό δείγματα. Απολιθώματα, αυγά πουλιών και έντομα, όπως πεταλούδες και σκαθάρια, φυλάσσονταν σε ένα ειδικό ντουλάπι, το οποίο περιλαμβάνεται στην έκθεση.
Κάποια ζώα και δείγματα τα έπαιρναν μαζί τους όταν έφευγαν τους καλοκαιρινούς μήνες για την εξοχή. Κάθε χρόνο, η οικογένεια Πότερ, όπως οι περισσότερες ευκατάστατες οικογένειες εκείνη την εποχή, νοίκιαζε για όλο το καλοκαίρι ένα εξοχικό, όπου δραπέτευαν από το αποπνικτικό νέφος της πόλης.
Είχαν περάσει πολλά καλοκαίρια στη Σκωτία, στη νοτιοδυτική Αγγλία και αργότερα στη Λίμνη Ντίστρικτ (στη βόρεια Αγγλία, κοντά στα σύνορα με τη Σκωτία), που ενέπνευσαν ιδιαίτερα την Μπέατριξ. «Η Πότερ, στις διακοπές, κουβαλούσε μαζί της τα ζωάκια της μέσα σε κουτιά και σε καλάθια και πάντα επέστρεφε με καινούριους ‘φίλους’» γράφει η Έμμα Λως στον κατάλογο της έκθεσης.
Η Πότερ αφιέρωσε τη νεότητά της σε πειράματα που έκανε στο πατρικό της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειχνε για τους μύκητες και θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει καριέρα μυκητολόγου. Έδειξε πώς λειτουργούν οι σπόροι και δημοσίευσε ένα επιστημονικό άρθρο στο The Linnean Society of London, έναν σύλλογο φυσικής ιστορίας υψηλού κύρους.
Εγκαταλείποντας τον Πέτρο τον Λαγό
Η Πότερ είχε δηλώσει ότι, αν και είχαν γεννηθεί στο Λονδίνο, αυτή και ο αδελφός της ένιωθαν πιο οικεία στις υπαίθριες περιοχές του βορρά. Ο προπάππος της είχε κάποτε γη στη Λίμνη Ντίστρικτ και η οικογένειά της καταγόταν από τον Βορρά.
Αποκαλούσε το αγρόκτημα Χιλ Τοπ, με το 17ου αιώνα οίκημά του, ως «το τελειότερο μέρος για να ζήσω» και τη λίμνη Esthwaite Water, μια φυσική λίμνη 1.133 στρεμμάτων σε μια παγωμένη κοιλάδα, ως «υπερρομαντική». Αυτό το αίσθημα αντανακλάται στην υδατογραφία της λίμνης που ζωγράφισε.
Η Πότερ αγόρασε το αγρόκτημα Χιλ Τοπ στη Λίμνη Ντίστρικτ το 1905, χρονιά που πέθανε ο αρραβωνιαστικός της (και γιος του εκδότη της). Ωστόσο δεν πήγε να ζήσει εκεί, όπως ονειρευόταν από παλιά, μέχρι που παντρεύτηκε τον ντόπιο δικηγόρο Ουίλιαμ Χήλις το 1913.
Στη Λίμνη Ντίστρικτ, η Πότερ άλλαξε εντελώς ζωή – έγινε κτηνοτρόφος. Η Άντρομπας εξηγεί ότι η καλλιτέχνις Μπέατριξ Πότερ ήταν ακόμα πολύ ζωντανή, όταν η Μπέατριξ έγινε κυρία Χήλις. Αλλά η Μπέατριξ Χήλις ήταν μια κτηνοτρόφος προβάτων, που προσπαθούσε να διατηρήσει τα τοπικά έθιμα και να σώσει τα απειλούμενα με εξαφάνιση πρόβατα Χέρντγουικ.
Ως κτηνοτρόφος ήταν το ίδιο σχολαστική και αφοσιωμένη όπως ήταν και με τα παιδικά βιβλία της και τα πρόβατά της κέρδισαν πολλά βραβεία. Έμαθε ότι για να σωθούν τα πρόβατα Χέρντγουικ δεν αρκούσε να αγοράζει βοσκοτόπια. Απαιτούνταν επίσης η διατήρηση των τοπικών αγροκτημάτων και των παραδοσιακών πρακτικών.
«Το καραβάνι των νεράιδων»
Αν και δεν ταξίδεψε ποτέ έξω από τη Βρετανία, η Πότερ αλληλογραφούσε με ανθρώπους στο εξωτερικό που αγαπούσαν τα βιβλία της, κάποιοι από τους οποίους έγιναν και φίλοι της.
Σύμφωνα με την Άντρομπας, οι Αμερικάνοι έγραφαν συνήθως στην Πότερ μέσω του αμερικάνικου περιοδικού «The Horn Book», για το οποίο αυτή έγραφε και μέσω του οποίου πουλούσε εικονογραφήσεις προκειμένου να συγκεντρωθούν τα χρήματα που χρειάζονταν για τη διατήρηση της λίμνης Γουίντμηρ, της μακρύτερης και μεγαλύτερης αγγλικής λίμνης στη Λίμνη Ντίστρικτ.
Η Πότερ θεωρούσε ότι οι Αμερικάνοι εκτιμούσαν περισσότερο την παιδική λογοτεχνία και την έπαιρναν περισσότερο στα σοβαρά απ’ ό,τι οι Άγγλοι, συμπληρώνει η Άντρομπας.
Το 1929, δημοσιεύτηκε αποκλειστικά στην Αμερική το «Καραβάνι των Νεράιδων» από τον εκδότη Αλεξάντερ ΜακΚαίυ. Η Άντρομπας εξηγεί ότι αυτό διέφερε από τα προηγούμενα βιβλία της. Μιλά για ένα περιπλανώμενο καραβάνι και για το ταξίδι του στη Λίμνη Ντίστρικτ και αποτελείται από ιστορίες που αφηγούνται τις συναντήσεις του με διάφορα ζώα. Σε αυτές τις ιστορίες η Πότερ έχει συμπεριλάβει και μέρη της δικής της ζωής στη Λίμνη Ντίστρικτ. Οι αναγνώστες μαθαίνουν για τα πρόβατα Χέρντγουικ και για τα τσοπανόσκυλα που τα φυλάνε. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο σε κάποιον νεαρό Αμερικανό, φίλο των βιβλίων της.
Η παρατήρηση της ομορφιάς
Η Πότερ είχε γράψει κάποτε ότι «πολλοί λίγοι άνθρωποι βλέπουν την ομορφιά της φύσης». Όντας μια από τους λίγους, το γνώριζε καλά αυτό. Έκανε ό,τι μπορούσε για να συλλάβει αυτήν την ομορφιά με κάθε λεπτομέρεια. Η αγάπη της για τη φύση παρέμεινε σταθερή σε όλη της τη ζωή.
Προς το τέλος έγραψε: «Ευχαριστώ τον Θεό που τα μάτια μου ‘βλέπουν’ κι έτσι, ενώ είμαι ξαπλωμένη στο κρεβάτι μου, μπορώ να περπατήσω στους λόφους βλέποντας κάθε πέτρα και λουλούδι και βάλτο κι ας μην μπορούν τα πόδια μου να με ξαναπάνε εκεί.»
Η Πότερ έβλεπε καθαρά την ομορφιά και πρόσφερε και στους άλλους την ευκαιρία να δουν τη γη και τις παραδόσεις που αγάπησε, διατηρώντας τα για τις επερχόμενες γενιές.
Για την Άντρομπας, η Πότερ μας άφησε ουκ ολίγα, αλλά αυτό που ξεχωρίζει, κατά τη γνώμη της, είναι η επιθυμία της Πότερ να ζήσει τη ζωή που ήθελε: «Θεωρώ την Μπέατριξ πολύ γενναία. Δεν είναι εύκολο να αφήσουμε μια άνετη ζωή για να κυνηγήσουμε τη ζωή που θα μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους. Αυτό έκανε η Μπέατριξ Πότερ».
* * *
Η έκθεση «Beatrix Potter: Drawn to Nature» παρουσιάζεται στο Μουσείο Βικτώρια & Άλμπερτ έως τις 8 Ιανουαρίου 2023. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε το VAM.ac.uk.
Την έκθεση επιμελήθηκαν οι Αννμαρί Μπίλκλοου από το Μουσείο Βικτώρια & Άλμπερτ και η Χέλεν Άντρομπας από το National Trust.
* * *
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. ΣτΜ. Τα παιδικά βιβλία της Πότερ κυκλοφορούν στην Ελλάδα σε πολύ όμορφες και προσεγμένες εκδόσεις από την Ερατώ, την Άμμο, τον Λιβάνη.
2. ΣτΜ. Αμετάφραστο λογοπαίγνιο με το drawn to, που ενώ σημαίνει «έλκομαι» περιέχει και το draw, που μας θυμίζει το σχεδιάζω, σκιτσάρω – την άλλη ιδιότητα της Πότερ.
