Η μητρότητα είναι ένα αρκετά σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με μακρά εξελικτική ιστορία, πολιτισμικά και ατομικά χαρακτηριστικά, που εξετάζεται από δύο κύριες θέσεις: η μητρότητα ως παροχή συνθηκών για την ανάπτυξη ενός παιδιού και η μητρότητα ως μέρος της προσωπικής σφαίρας της γυναίκας.
Επί του παρόντος, υπάρχουν πολλές απόψεις για τη μητρότητα. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν τα μητρικά συναισθήματα ως φυσικό χαρακτηριστικό μιας γυναίκας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η μητρότητα είναι μια έννοια που όχι μόνο εξελίσσεται, αλλά έχει διαφορετικό περιεχόμενο σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους. Αν εξετάσουμε τους τρεις κύριους κοινωνικούς γυναικείους ρόλους σε αλληλεπίδραση (μητέρα, σύζυγος και ελεύθερα συνειδητοποιημένη γυναίκα), θα δούμε ότι σε διαφορετικές εποχές ο κυρίαρχος ρόλος αλλάζει.
Κάθε πολιτισμός έχει τον δικό του θεσμό της μητρότητας, αναπόσπαστο μέρος του οποίου αποτελούν οι τρόποι ανατροφής μιας γυναίκας ως μητέρας, σχεδιασμένοι για το γεγονός ότι η μητέρα θα συνειδητοποιήσει μερικά από τα περιεχόμενα των λειτουργιών της συνειδητά και κάποια όχι. Κατά συνέπεια, δεν αναγνωρίζονται πλήρως όλες οι λειτουργίες της μητέρας από τη συνείδηση του κοινού. Όλα αυτά μαζί συνιστούν μια συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτισμική πορεία προς το «μοντέλο της μητρότητας», το οποίο είναι ένα εργαλείο που δημιουργείται ταυτόχρονα από τη φύση και την κοινωνία για το παιδί ως εκπρόσωπο του είδους του και του πολιτισμού του.
Η κοινωνία δεν βρίσκεται σε παγιωμένη κατάσταση, αλλά συνεχώς εξελίσσεται. Επομένως, αλλαγές στο μοντέλο της μητρότητας αντανακλούν τις αλλαγές στην κοινωνία, που αντιστοιχούν σε αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, αναδιαμορφώνοντας τη στάση της γυναίκας απέναντι στον ρόλο της ως μητέρας. Στις σύγχρονες συνθήκες, αυτές οι αλλαγές είναι εξαιρετικά γρήγορες. Η πορεία προς το λεγόμενο «μοντέλο μητρότητας», το οποίο αναπτύσσεται εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια και περιλαμβάνει τους τρόπους διαμόρφωσης μίας γυναίκας σε μητέρα, είναι εν μέρει συνειδητή και εν μέρει ασυνείδητη.
Στην εποχή μας, η θέση της μητρότητας στην ιεραρχία των αξιών μιας σύγχρονης γυναίκας φαίνεται πως έχει υποβαθμιστεί αισθητά. Η αύξηση της επιθυμίας για επαγγελματική ανέλιξη και καριέρα, για υλική ευημερία και υψηλό επίπεδο κατανάλωσης παρεμποδίζουν τη μητρότητα. Υπάρχει ένα νέο μοντέλο προσωπικότητας, το οποίο δεν έχει αρμονική και συμπληρωματική σχέση με τη μητρότητα. Η σημερινή κατάσταση επιδεινώνεται από τη διακοπή των δεσμών μεταξύ των γενεών και, κατά συνέπεια, από την απώλεια των παραδοσιακών τρόπων μεταφοράς εμπειριών και επισημοποίησης της αλληλεπίδρασης μητέρας-παιδιού. Μια γυναίκα στο κατώφλι της μητρότητας αποδεικνύεται ότι αγνοεί τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του παιδιού και τη λειτουργία της στη φροντίδα του και στην επικοινωνία μαζί του.
Στις σημερινές συνθήκες, οι νέες μητέρες πρέπει να λαμβάνουν τις πληροφορίες που τους λείπουν. Όλα αυτά απαιτούν τη στοχευμένη διαμόρφωση όχι μόνο των πληροφοριακών, αλλά και των συναισθηματικών θεμελίων της μητρικής σφαίρας. Η κατασκευή της γίνεται καθήκον του ίδιου του υποκειμένου της μητρότητας. Μια γυναίκα πρέπει να αναπτύξει τα συναισθήματά της και να ξέρει τι ρόλο παίζει αυτό στην ανάπτυξη του παιδιού, γιατί το χρειάζεται η ίδια και τι πρέπει να γίνει για να αναπτύξει αυτά τα συναισθήματα. Η προετοιμασία για τη μητρότητα δεν πρέπει να περιορίζεται στη διαχείριση της εγκυμοσύνης και στις πληροφορίες σχετικά με τη φροντίδα και τη σίτιση των παιδιών. Πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει την ανάπτυξη της συναισθηματικής σφαίρας της γυναίκας, τη διαίσθηση και τον έλεγχο των τρόπων επικοινωνίας με ένα παιδί πριν από τη γέννησή του.
Στην πόλη, δραστηριότητες για την ανάπτυξη της μητρικής ικανότητας σε νεαρές μητέρες ως ψυχοσυναισθηματική ετοιμότητα για μητρότητα κατά την περίοδο της αναμονής, του τοκετού και της ανατροφής ενός παιδιού παρέχονται από ειδικούς βοήθειας γυναικών που βρίσκονται σε κρίσιμες καταστάσεις στη ζωή τους, όπως το Κέντρο Κοινωνικής Βοήθειας Οικογένειας και Παιδιών. Υπάρχουν ακόμα οι βοηθοί μητρότητας.
Το αναμενόμενο αποτέλεσμα της διαδικασίας διαμόρφωσης των θεμελίων της μητρικής ικανότητας είναι η ανεπτυγμένη στάση της μητέρας προς το παιδί ως θέμα όχι μόνο σωματικών, αλλά και ψυχικών αναγκών και υποκειμενικών εμπειριών. Αυτή περιλαμβάνει την ικανότητα να ανταποκρίνεται επαρκώς στις εκδηλώσεις του παιδιού, την ικανότητα να εστιάζει στα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του παιδιού και στη δική του κατάσταση προκειμένου να κατανοήσει το παιδί, την ύπαρξη των απαραίτητων γνώσεων σχετικά με τη σωματική και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού, σχετικά με τα ηλικιακά χαρακτηριστικά της αλληλεπίδρασής του με τον κόσμο, την ικανότητα συνεργασίας με το παιδί. Κατακτώντας δεξιότητες γονικής μέριμνας και διδασκαλίας που είναι κατάλληλες για τα ηλικιακά χαρακτηριστικά του παιδιού, οι νέες μητέρες μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα και πληρέστερα στον νέο τους ρόλο, αναπληρώνοντας την έλλειψη πείρας και την ατροφία των μητρικών τους ενστίκτων.
Επιμέλεια: Βαλεντίνα Λισάκ
