Υπάρχουν στιγμές που οι αριθμοί αποκαλύπτουν μια βαθύτερη αλήθεια για την κοινωνία μας. Μια πρόσφατη έρευνα στην Βρετανία έφερε στο φως ένα τέτοιο ανησυχητικό στοιχείο: μόλις το 41% των νέων Βρετανών αισθάνονται υπερήφανοι για την εθνική τους ταυτότητα. Ο Ντάγκλας Μάρεϋ στην τελευταία του εκπομπή «Direct Address,» εμβάθυνε στο φαινόμενο αυτό, αποκαλύπτοντας μια ευρύτερη κρίση ταυτότητας που μαστίζει την Δύση.
Η αντίθεση με το παρελθόν είναι εντυπωσιακή. Πριν από είκοσι χρόνια, το 2004, το 80% των νέων Βρετανών δήλωναν υπερήφανοι για την καταγωγή τους. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στη Βρετανία. Στις ΗΠΑ, μόλις το 18% των νέων Αμερικανών δηλώνουν «εξαιρετικά υπερήφανοι» για την εθνικότητά τους, σε αντίθεση με το 50% των άνω των 55. Τι άλλαξε σε αυτά τα είκοσι χρόνια;
Η απάντηση, σύμφωνα με τον Μάρεϋ, είναι απλή αλλά ανησυχητική: «Έχει διδαχθεί. Αυτό είναι. Τα τελευταία 20 χρόνια στη Βρετανία, όπως και στην Αμερική, τον Καναδά, την Δυτική Ευρώπη και άλλες δημοκρατίες, οι νέοι διδάσκονται ότι οι χώρες τους είναι διεφθαρμένες».
Το φαινόμενο αυτό παίρνει συγκεκριμένη μορφή σε διάφορες χώρες. Στις ΗΠΑ, ο Μάρεϋ επισημαίνει το χαρακτηριστικό παράδειγμα του «Project 1619»: «Θυμηθείτε το Project 1619 που έγινε από μια ομάδα ψευδο-ιστορικών με την υποστήριξη της New York Times. Άλλαξαν ακόμη και την ημερομηνία γέννησης της Αμερικής στο 1619. Έφτιαξαν όλα αυτά τα εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά νηπιαγωγείου και σχολικά εγχειρίδια που έλεγαν το ίδιο πράγμα, ακόμη και δραματοποιήσεις αυτού του φλύαρου και αναληθούς έργου. Όλα αυτά λέγοντας ότι η αμερικανική ιστορία ξεκινά από τη στιγμή που οι πρώτοι σκλάβοι μεταφέρθηκαν μέσω του Ατλαντικού στη Βόρεια Αμερική». Πρόκειται για μια χαρακτηριστική περίπτωση αναθεώρησης της ιστορίας που, σύμφωνα με τον Μάρεϋ, στοχεύει στην υπονόμευση της εθνικής ταυτότητας και υπερηφάνειας.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη πιο έντονο όταν εξετάζουμε τις πρακτικές του συνέπειες. Μόλις το 11% των νέων Βρετανών δηλώνουν πρόθυμοι να πολεμήσουν για τη χώρα τους. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Μάρεϋ: «Εάν σου λένε όλη σου τη ζωή ότι η χώρα σου είναι διεφθαρμένη, ότι τα πάντα σε αυτήν είναι τρομερά, χωρίς κανένα λυτρωτικό χαρακτηριστικό, ότι όλα βασίζονται στον ρατσισμό, τη δουλεία και την αποικιοκρατία… γιατί να πολεμήσεις γι’ αυτήν; Γιατί να ρισκάρεις τη ζωή σου για μια διεφθαρμένη χώρα;»
Ο Μάρεϋ επισημαίνει χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης. «Πήγαινε σε οποιοδήποτε πολιτιστικό ίδρυμα, για να μην αναφέρω εκπαιδευτικό ίδρυμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, και θα βρεις αυτό το μήνυμα παντού μπροστά σου. Πήγαινε στο Βρετανικό Μουσείο και στο βιβλιοπωλείο του και θα δεις ότι όλα αφορούν το κακό του Βρετανικού Μουσείου, το κακό του βρετανικού παρελθόντος».
Αυτή η συστηματική υπονόμευση της εθνικής ταυτότητας έχει έναν στόχο, όπως μας υπενθυμίζει ο Μάρεϋ. Ο Γάλλος συγγραφέας Ρενώ Καμύ το ονόμασε «μεγάλη από-πολιτισμοποίηση». «Για να αποθαρρύνεις πραγματικά έναν λαό, για να αποθαρρύνεις πραγματικά μια χώρα, πρέπει να τους αφαιρέσεις τον πολιτισμό τους. Πρέπει να τον πάρεις από αυτούς. Πρέπει να πεις ότι δεν υπάρχει τίποτα καλό σε αυτόν, τίποτα για το οποίο θα έπρεπε ή θα μπορούσαν να νιώθουν υπερήφανοι».
Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα. Στις ΗΠΑ, όπως επισημαίνει ο Μάρεϋ, έχει ξεκινήσει μια «μεγάλη εξέγερση ενάντια σε αυτό, από ανθρώπους που αντιλήφθηκαν σωστά ότι αυτή δεν ήταν μια δίκαιη ή λογική ερμηνεία του σπουδαίου Αμερικανικού παρελθόντος». Στη Βρετανία, ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη η αντίδραση που θα έπρεπε.
Η λύση, σύμφωνα με τον Μάρεϋ, βρίσκεται στο να οικειοποιηθεί ο βρετανικός λαός εκ νέου την ιστορία του:
«Πρέπει, αν πρόκειται να αντιστρέψουμε αυτή την αφήγηση, να διεκδικήσουμε όχι μόνο το παρελθόν μας, όχι μόνο να ξαναβρούμε τον πολιτισμό μας, αλλά και να ανακτήσουμε τις προσωπικότητες της ιστορίας μας που μας αφαιρούνται συστηματικά εδώ και μια γενιά.»
Είκοσι χρόνια χρειάστηκαν για να διαβρωθεί η εθνική υπερηφάνεια των Βρετανών. Ίσως χρειαστούν άλλα τόσα για να ανακτηθεί. Αλλά όπως υπογραμμίζει ο Μάρεϋ, η επιθυμία να νιώθει κανείς υπερήφανος για την ιστορία και τον πολιτισμό του είναι φυσική και αυθεντική. Και αυτό ίσως είναι το κλειδί για την αντιστροφή αυτής της πολιτισμικής κρίσης.
