Στην επέτειο των 85 χρόνων από το έπος του 1940, ο Δήμος Δυτικής Λέσβου, οι συγχωριανοί του στον Πολιχνίτο, οι Μικρασιάτες αλλά και οι Κρητικοί της Λέσβου θυμούνται έναν δικό τους «μικρό ήρωα».
Το 19χρονο προσφυγόπουλο από τη Σμύρνη, Γιώργο Κουβελίδη, που αντί της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία είχε εισαχθεί, στις 2 Οκτωβρίου 1940 – μόλις 26 ημέρες πριν από την έναρξη του πολέμου – παρουσιάστηκε στη Σχολή Ευελπίδων, «επειδή η πατρίδα κινδυνεύει». Ήταν ο πρώτος νεκρός, σχεδόν αμούστακο παιδί, στη Μάχη της Κρήτης, στο αεροδρόμιο του Μάλεμε, πολεμώντας τα ναζιστικά στρατεύματα κατά την αποβίβασή τους στο νησί.
Σήμερα, Δευτέρα 27 Οκτωβρίου, στις 5 το απόγευμα, στην πλατεία του Ηρώου του Πολιχνίτου, στη διάρκεια εκδήλωσης τιμής για το έπος του 1940 και παρουσία σημερινών συναδέλφων του, αντιπροσωπίας της Σχολής Ευελπίδων, ο Γιώργος Κουβελίδης θα περάσει «αφηρωισμένος» στην αιωνιότητα. Θα πραγματοποιηθούν τα αποκαλυπτήρια του μνημειακού χώρου με την προτομή του, έργο που αποφάσισε ο Δήμος Δυτικής Λέσβου και υλοποιήθηκε από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με επιστημονικά υπεύθυνο τον εικαστικό καθηγητή Χάρη Κοντοσφύρη. Η προτομή αποτελεί έργο του καθηγητή Χρήστου Τσώτσου.
Οι στίχοι του Κωνσταντίνου Καβάφη «…και περισσότερη τιμή τούς πρέπει όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε» είναι σμιλεμένοι σε ντόπιο ηφαιστειογενή ιγνιμβρίτη και κυριαρχούν στον χώρο. «Η σύνθεση του γλυπτικού συνόλου, δίπλα στο μνημείο πεσόντων, και η ελαφρά προς δυσμάς στροφή του βάθρου οδηγούν το βλέμμα του ήρωα προς την ανηφόρα του Καρδώνα, την κατοικία Κουβελίδη και το πρατήριο καυσίμων του πατέρα του, αμέσως μετά το ξενοδοχείο. Το βάθρο, επίσης από ιγνιμβρίτη, σε συνδυασμό με τον τοπικό λευκό βράχο του Πολιχνίτου, δημιουργεί μια ισχυρή μνημονική παρουσία. Σκιές λιθίνες ιγνιμβρίτη απλώνονται προς το πίσω μέρος του βάθρου, προοπτικά αναρριχούμενες στο κράσπεδο του κήπου — καμπυλωτά ακανόνιστες, ως το ‘εκρέον αίμα’ που φέρει ανάγλυφα ο καβαφικός στίχος — προκειμένου να συνδεθούν με τον επανατοποθετημένο λευκό βράχο ιγνιμβρίτη του Πολιχνίτου. Το εξαιρετικό τεμάχιο λευκής κίσσηρης, μεγαλοπρεπές στην τυχαία τομή του, φέρει έναν διακριτικό σπειροειδή σχηματισμό πορφυρού ιζήματος, στην παλμικότητα της καρδιάς του ήρωα τη στιγμή του πυροβολισμού» αναφέρει για το έργο τέχνης ο εικαστικός που το επιμελήθηκε, καθηγητής Χάρης Κοντοσφύρης.
Όσον αφορά την προτομή του, ο κ. Κοντοσφύρης συμπληρώνει: «Η προτομή του Κουβελίδη, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Χρήστο Τσώτσο, δεν είναι απλή αναθηματική γλυπτική. Κατασκευασμένη από ορείχαλκο, αναδεικνύει το βλέμμα του ήρωα πίσω από τα γυαλιά του: στο δεξί γυαλί αποτυπώνονται οι ορίζοντες των τελευταίων θαλασσών που είδε – το Κυθήρειο, το Αιγαίο, το Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος. Στο αριστερό, οι σπασμένες αμφίρροπες γραμμές σχηματίζουν έναν σταυρό, αναδεικνύοντας τη στιγμή και την πτώση του νεαρού ήρωα. Ο γλύπτης δεν εξωράισε το βλέμμα, αλλά συνέθεσε την κακοτοπιά του θανάτου σαν μια στιγμή που βιώνουμε ξανά και ξανά, παρακολουθώντας το γλυπτικό πορτρέτο. Οι γραμμικές υπογραμμίσεις και τα ίχνη από τα εργαλεία ζωντανεύουν τη μορφή του, δίνοντάς της σχεδόν ζωγραφική και σχεδιαστική διάσταση. Το μνημείο επιτρέπει στον θεατή να αντιληφθεί τον ήρωα ως ενήλικο, πλήρη ημερών, παρά τη νεαρή του ηλικία — ένα μοναδικό εύρημα για μνημείο νέου ήρωα».
Αναφερόμενος συνολικά στο έργο, ο κ. Κοντοσφύρης καταλήγει: «Η σύνθεση στον χώρο και το φως δίνει τη δυνατότητα η παρουσία του Κουβελίδη να γίνεται αισθητή από κάθε γωνιά. Το μνημείο δεν τιμά μόνο έναν νεαρό που έπεσε για την πατρίδα, αλλά ενσαρκώνει την ιδέα της αρετής, της γενναιότητας και της αυτοθυσίας. Η θυσία του Γεωργίου Κουβελίδη παραμένει ζωντανή και σήμερα, όχι ως αφηρημένο γεγονός, αλλά ως ενεργό μήνυμα ηθικής και ιστορικής μνήμης — μια διαρκής υπενθύμιση ότι η αρετή και η πίστη στο καθήκον έχουν αξία, ακόμα και απέναντι στην ήττα και στο σκοτάδι της εποχής».
Των αποκαλυπτηρίων θα ακολουθήσει, στην αίθουσα του Πολυκέντρου Πολιχνίτου, ομιλία του Συνταγματάρχη (ΠΖ) Παναγιώτη Νάκου, ιστορικού της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, με θέμα «Η Μάχη της Κρήτης και ο ήρωας Εύελπις Γιώργος Κουβελίδης».
Σε δήλωσή του για το έργο που παραδίδει σήμερα ο Δήμος Δυτικής Λέσβου, ο δήμαρχος Ταξιάρχης Βέρρος αναφέρει:
«Τιμάμε, με καθυστέρηση των τοπικών κοινωνιών ομολογουμένως, τον Εύελπη Γιώργο Κουβελίδη. Ένα προσφυγόπουλο στον Πολιχνίτο, από τα άγια χώματα της Ιωνικής Σμύρνης, που τον Σεπτέμβριο του 1940 διάλεξε τον δύσκολο δρόμο της Σχολής Ευελπίδων αντί για τον εύκολο, για την εποχή, δρόμο της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών. Που έχυσε το αίμα του για αυτή την πατρίδα στα άγουρα ακόμα νιάτα του. “Ωραίος ως Έλληνας”, καταπώς λέει ο ποιητής.
Δεν εξοφλούμε όμως το χρέος τιμής του τόπου στον ήρωα. Το χρέος αυτό δεν εξοφλήθηκε ούτε με την ανακατασκευή του μνήματός του στο νεκροταφείο του Πολιχνίτου, φέτος τον Μάιο, όπου τοποθετήσαμε τα λείψανά του μαζί με εκείνα των γονιών του. Γιατί τόσα χρόνια, τόσοι και τόσοι, έλεγαν αλλά δεν έπρατταν.
Δεν εξοφλείται με την κατασκευή του μνημείου του στην πλατεία του Ηρώου και της προτομής του, τη δημιουργία των οποίων αναθέσαμε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και στους καθηγητές της Χρήστο Τσώτσο και Χάρη Κοντοσφύρη, οι οποίοι μας παραδίδουν ένα αληθινό έργο τέχνης.
Δεν θα εξοφληθεί όμως ούτε και με το επόμενο βήμα μας, αυτό της συντήρησης της οικίας Κουβελίδη —τελευταίας προσφοράς της προσφυγικής οικογένειας στον τόπο μας— ώστε να στεγαστεί εκεί, εκτεθειμένη μουσειολογικά και σύγχρονα, η λαογραφική συλλογή του Πολιχνίτου, μαζί με μια αίθουσα αφιερωμένη στην ιστορία του Γιώργου και των γονιών του, στην ιστορία των Μικρασιατών του Πολιχνίτου.
Ο Δήμος Δυτικής Λέσβου καταθέτει ένα δάφνινο στεφάνι μνήμης στον μνημειακό χώρο για τον δικό μας ‘μικρό ήρωα’ και τον παραδίδει στη νέα γενιά ως αφορμή έμπνευσης και πίστης στη συνέχεια ενός τόπου που γεννά ήρωες».
Για τον Γιώργο Κουβελίδη
Ο γεννημένος στη Σμύρνη πρόσφυγας στον Πολιχνίτο, Γιώργος Κουβελίδης, παιδί του Νικόλαου και της Ευανθίας από το Αξάρι της Μικρασίας, συνδύαζε μοναδικά τη ζωντάνια και τον ενθουσιασμό του νέου με μια βαθύτερη αίσθηση καθήκοντος και ηθικής που θα ταίριαζε σε κάποιον μεγαλύτερό του.
Από ένα απόσπασμα έκθεσής του στο σχολείο αποκαλύπτεται ένας έφηβος εραστής της ειρήνης, της δημιουργίας, της ανθρωπιάς και της συνειδητής υπακοής στους νόμους της πολιτείας. Η αγωνία και η απορία του ήταν ποια πρέπει να είναι η στάση του ανθρώπου μετά τον πόλεμο. Για τη στάση του ανθρώπου στον πόλεμο δεν είχε απορία.
Μαθαίνει ξένες γλώσσες, γράφεται σε φυσιολατρικό σύλλογο, συμμετέχει σε θεατρικές παραστάσεις, γράφει θεατρικά έργα, μεταφράζει, γράφει πεζά και ποιήματα, μαθαίνει χορούς με άλλους συμμαθητές του, εκδίδει λογοτεχνικό περιοδικό, κάνει μαθήματα κιθάρας, αριστεύει στο σχολείο. Καθοριστικό ρόλο για όλες αυτές τις δραστηριότητες, πέρα από την οικογένειά του – που του μετέδωσε το κοσμοπολίτικο πνεύμα του Μικρασιάτη – έπαιξε το περιβάλλον μιας μεγάλης πόλης όπως η Μυτιλήνη, όπου βρέθηκε για να ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Γυμνάσιο, καθώς και οι δάσκαλοί του.
Ο Γιώργος Κουβελίδης κατατάχθηκε στη Σχολή Ευελπίδων στις 2 Οκτωβρίου 1940. Έτσι, την 28η Οκτωβρίου, κατά την έναρξη του πολέμου, ήταν μόλις 26 ημερών Εύελπις. Ως πρωτοετής της Σχολής δεν συμμετείχε στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, αλλά εκπαιδευόταν έως και τη συνθηκολόγηση και την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα.
Σύμφωνα με τον Στρατηγό Γ. Π. Μπερδέκλη, «Η Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων θα υφίστατο την τύχη των άλλων εις Αθήνας στρατιωτικών μονάδων και καταστημάτων, παραδιδόμενη αμαχητί εις τον εχθρόν. Οι Ευέλπιδες, φλεγόμενοι υπό πατριωτικού ενθουσιασμού, δεν ηδυνήθησαν να πεισθώσι όπως καταθέσωσι τα όπλα και θεωρήσωσι την Ελλάδα υποκύπτουσα εις την εχθρικήν δύναμιν. Ο πατριωτισμός των οδήγησεν τούτους εις στάσιν. Κατήργησαν την διοίκησιν και τους αξιωματικούς, οι οποίοι συντάχθηκαν με την άποψη της παραδόσεως, και ανηγόρευσαν προσωρινόν Διοικητήν τον Λοχαγόν πολεμικής διαθεσιμότητας Δανίκαν Θεμιστοκλή, υπηρετούντα εις την Σχολήν τότε λόγω του πολέμου. Ο Λοχαγός ούτος μετά των κατώτερων αξιωματικών, οίτινες ετέθησαν επικεφαλής των στασιασάντων Λόχων και Διμοιριών Ευελπίδων, έφτασαν εις την Κρήτην (μαχόμενοι, πορευόμενοι και βομβαρδιζόμενοι καθ’ οδόν)…».
Μεταξύ των Ευελπίδων που μετακινήθηκαν στην Κρήτη ήταν και ο Γιώργος Κουβελίδης. Η μάχη για την κατάληψη της Κρήτης διήρκεσε περίπου 20 ημέρες. Κατά τη διάρκεια αυτής της μάχης σκοτώθηκε ο Εύελπις Κουβελίδης.
Το στρατόπεδο του Πολιχνίτου φέρει το όνομά του: «Στρατόπεδο Γεωργίου Κουβελίδη». Το πατρογονικό του σπίτι δωρίθηκε στον τότε Δήμο Πολιχνίτου και στεγάζει τη λαογραφική συλλογή, η οποία πρόκειται σύντομα να επισκευαστεί από τον Δήμο Δυτικής Λέσβου.
Τον περασμένο Μάιο, με φροντίδα του Δήμου Δυτικής Λέσβου, πραγματοποιήθηκε η ανακομιδή των λειψάνων του ήρωα, τα οποία τοποθετήθηκαν μαζί με τα λείψανα των γονιών του σε νέο τάφο που κατασκευάστηκε σε περίοπτη θέση στο νεκροταφείο του Πολιχνίτου.
Του Στρατή Μπαλάσκα
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
