Ορόσημο θεωρείτα από παρατηρητές η εξέλιξη της συμφωνίας των είκοσι σημείων που πρότεινε ο πρόεδρος. των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για την κατάπαυση πυρός μεταξύ του Ισραήλ και της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς, καθώς έχουν αρχίσει να φαίνονται τα πρώτα σημάδια προόδου.
Ύστερα από πολυήμερες διαπραγματεύσεις στην αιγυπτιακή πόλη Σαρμ Ελ Σέιχ, η Χαμάς υπέγραψε στις 9 Οκτωβρίου συμφωνία για την απελευθέρωση και των είκοσι περίπου ομήρων που κρατούνται ακόμη στη Γάζα και την επιστροφή των σωμάτων των νεκρών – περί τους σαράντα οκτώ στο σύνολο, πλέον.
Απαχθέντες κατά την πολλαπλή επίθεση που εξαπέλυσε κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, αποτελούσαν διαπραγματευτικό χαρτί για τη Χαμάς, η οποία σε προηγούμενες συνομιλίες αποδεχόταν την απελευθέρωση ορισμένου αριθμού μόνο. Η σημερινή απόφαση για την παράδοση του συνόλου των ομήρων θεωρείται καθοριστικό βήμα προόδου, που επιτρέπει ελπίδες για ειρήνη με διάρκεια στην περιοχή.
Σε συνεδρίαση του υπουργικού του συμβουλίου στις 9 Οκτωβρίου, ο Ντ. Τραμπ παρατήρησε ότι, αν και φάνταζε αδιανόητη μέχρι πρότινος, «η ειρήνη στη Μέση Ανατολή βρίσκεται πλέον προ των πυλών».
Ανακοίνωσε δε πως οι όμηροι θα απελευθερωθούν στις αρχές της επόμενης εβδομάδας, πιθανότατα στις 13 ή στις 14 Οκτωβρίου, υπογραμμίζοντας ότι αυτή «θα είναι μια μέρα χαράς», και γνωστοποίησε την πρόθεσή του να ταξιδέψει στην Αίγυπτο για να παραστεί στην επίσημη τελετή υπογραφής της συμφωνίας.
Η συμφωνία προκάλεσε πλήθος επιδοκιμαστικών δηλώσεων από ηγέτες ανά τον κόσμο, με ορισμένους να εξαίρουν τον ρόλο του Τραμπ.
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Κηρ Στάρμερ ανέφερε ότι η συμφωνία «δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την ηγεσία του Αμερικανού προέδρου», ενώ ο πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, δήλωσε ότι το ειρηνευτικό σχέδιο του Τραμπ θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο και για την επίλυση άλλων συγκρούσεων. Πρόσθεσε, μάλιστα, ότι «αξίζουν εύσημα στον Αμερικανό πρόεδρο για τη μεσολάβηση στη Μέση Ανατολή» και ότι η ίδια προσέγγιση θα μπορούσε να αξιοποιηθεί «για τη δημιουργία μιας ειρηνευτικής διαδικασίας στην Ουκρανία».
Η διπλωματία της εμπιστοσύνης στη Μέση Ανατολή
Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, ο Τραμπ αξιοποίησε το χαρακτηριστικό του ύφος στις διαπραγματεύσεις για να επιτύχει μια συμφωνία που είχε προετοιμαστεί επί μήνες. Το πρώτο βήμα ήταν η επίσκεψη που έκανε τον Μάιο σε χώρες του Κόλπου, όπου εστίασε στη δημιουργία προσωπικών δεσμών με τους ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
Κατά τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου στις 9 Οκτωβρίου, ο Ρούμπιο αναφέρθηκε στις ισχυρές σχέσεις του Τραμπ με τους ηγέτες της περιοχής, επισημαίνοντας ότι η επίσκεψη του Μαΐου «έθεσε τα θεμέλια» για την επιτυχία του ειρηνευτικού σχεδίου. Υπενθύμισε ότι «μόλις έναν μήνα πριν, κάτι τέτοιο δεν θεωρούνταν εφικτό», ενώ ανέφερε πως το σημείο καμπής σημειώθηκε στα Ηνωμένα Έθνη, όταν ο Τραμπ συγκάλεσε «ιστορική συνάντηση» με ηγέτες αραβικών και μουσουλμανικών χωρών, προκειμένου να τους συσπειρώσει γύρω από το σχέδιό του.
Σε μια πρωτοφανή κίνηση, στις 29 Σεπτεμβρίου, ο Τραμπ υπέγραψε προεδρικό διάταγμα για την προστασία του Κατάρ, μετά την ισραηλινή στρατιωτική επιδρομή της 9ης Σεπτεμβρίου με στόχο ηγετικά στελέχη της Χαμάς, επίθεση που προκάλεσε μεγάλη ένταση. Το διάταγμα ανέφερε ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες θα θεωρούν κάθε ένοπλη επίθεση εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας, της κυριαρχίας ή κρίσιμων υποδομών του Κατάρ ως απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών».
Η κίνηση αυτή ερμηνεύθηκε ως σαφές μήνυμα για την αποφασιστικότητα του Τραμπ να ενισχύσει τις σχέσεις με το Κατάρ και με χώρες που διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στο να υπάρξει διέξοδος στις διαπραγματεύσεις με τη Χαμάς.
Η στήριξη του Νετανιάχου
Η υποστήριξη των αραβικών και μουσουλμανικών κρατών ήταν ζωτικής σημασίας, όπως καθοριστική ήταν και η έγκριση του ειρηνευτικού σχεδίου από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου, κατά την επίσκεψη του στον Λευκό Οίκο, στις 29 Σεπτεμβρίου.
Η συμφωνία προβλέπει ότι το Ισραήλ δεν θα προχωρήσει σε προσάρτηση της Γάζας και αναγνωρίζει την προοπτική παλαιστινιακού κράτους ως «επιδίωξη του παλαιστινιακού λαού», με την προϋπόθεση ότι θα πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια.
Μόλις μια εβδομάδα νωρίτερα, ο Νετανιάχου είχε επικρίνει δριμύτατα τις δυτικές χώρες – μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, ο Καναδάς και η Αυστραλία – για την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους, χαρακτηρίζοντας την ιδέα «παράλογη» και συγκρίνοντάς τη με το ενδεχόμενο «να δινόταν κράτος στην Αλ Κάιντα ένα μίλι από τη Νέα Υόρκη μετά την 11η Σεπτεμβρίου».
Ο αναλυτής Ααρών Ντέιβιντ Μίλλερ (Aaron David Miller), ανώτερος ερευνητής στο Carnegie Endowment for International Peace, ο οποίος έχει ασκήσει στο παρελθόν έντονη κριτική στον Τραμπ, αναγνώρισε την πρόοδο που έχει συντελεστεί στη Μέση Ανατολή, επισημαίνοντας ότι ο πρόεδρος Τραμπ επέδειξε «βαθμό αποφασιστικότητας χωρίς προηγούμενο».
Ο Μίλλερ, που υπηρέτησε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ από το 1978 έως το 2003 και συμμετείχε σε αραβοϊσραηλινές διαπραγματεύσεις, τόνισε ότι ο Τραμπ «άσκησε πίεση σε Ισραηλινό πρωθυπουργό με τρόπο που κανείς από τους προκατόχους του δεν είχε τολμήσει».
Παρόμοια άποψη εξέφρασε και ο Βρετανός στρατιωτικός ιστορικός Λώρενς Φρήντμαν (Lawrence Freedman), σημειώνοντας ότι «σε αντίθεση με τον Μπάιντεν, ο Τραμπ κατόρθωσε να αποσπάσει σημαντικές παραχωρήσεις από το Ισραήλ».
Οι προκλήσεις της επόμενης φάσης
Η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, σύμφωνα με αναλυτές, προσφέρει μια σπάνια ευκαιρία για τον τερματισμό της πολυετούς σύγκρουσης. Ωστόσο, η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από τη διαχείριση της δύσκολης επόμενης φάσης, η οποία περιλαμβάνει την ανοικοδόμηση της Γάζας, τον αφοπλισμό της Χαμάς και τη χάραξη πορείας προς τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους.
Ο απόστρατος αξιωματικός του αμερικανικού στρατού και ανώτερος συνεργάτης του οργανισμού Defense Priorities, Ντάνιελ Λ. Ντέιβις (Daniel L. Davis), εξέφρασε την ελπίδα ότι η συμφωνία θα οδηγήσει στον τερματισμό των θανάτων αμάχων στη Λωρίδα της Γάζας. Παράλληλα, ωστόσο, δήλωσε επιφυλακτικός σχετικά με το πώς οι εμπλεκόμενες πλευρές θα διαχειριστούν τα «ακανθώδη» ζητήματα που απομένουν, σημειώνοντας ότι υπάρχουν πολλές πιθανότητες «η διαδικασία να εκτροχιαστεί». Παρ’ όλα αυτά, όπως είπε, αισθάνεται ικανοποίηση που «τουλάχιστον για την ώρα, οι εχθροπραξίες φαίνεται να έχουν σταματήσει».
Η Χαμάς είχε ήδη απελευθερώσει έναν προκαθορισμένο αριθμό ομήρων στο πλαίσιο της πρώτης φάσης της συμφωνίας, τους πρώτους μήνες του έτους, ωστόσο το πλαίσιο κατέρρευσε λόγω διαφωνιών σχετικά με το πώς θα προχωρούσε η επόμενη φάση. Η οργάνωση επεδίωξε να ξεκινήσει η δεύτερη φάση, ενώ το Ισραήλ προτίμησε την πρόταση του ειδικού προεδρικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Στηβ Γουίτκοφ, να παραταθούν οι όροι της πρώτης φάσης προκειμένου να δοθεί χρόνος για περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Μέχρι τον Μάρτιο, η εκεχειρία είχε καταρρεύσει και οι ισραηλινές δυνάμεις επανέλαβαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη Γάζα.
Σε ανακοίνωσή του στις 9 Οκτωβρίου, ο Νιχάντ Αουάντ, εκτελεστικός διευθυντής του Council on American–Islamic Relations, τόνισε ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να διασφαλίσει πως τα επόμενα στάδια της συμφωνίας θα οδηγήσουν στην ανοικοδόμηση της Γάζας χωρίς ισραηλινή κατοχή ή δυτική επιτήρηση, καθώς και σε έναν σαφή οδικό χάρτη για τον τερματισμό της ευρύτερης κατοχής και καταπίεσης του παλαιστινιακού λαού, «ώστε να επιτευχθεί μια δίκαιη και διαρκής ειρήνη».
Τις επόμενες ημέρες, μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις θα είναι ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση των νεκρών ομήρων στη Γάζα. Το ειρηνευτικό σχέδιο προβλέπει ότι «όλοι οι όμηροι, ζωντανοί και νεκροί», θα πρέπει να επιστραφούν εντός 72 ωρών από τη δημόσια αποδοχή της συμφωνίας από το Ισραήλ.
Σύμφωνα με ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, έχει ήδη συσταθεί κοινή ομάδα δράσης Ισραήλ, Ηνωμένων Πολιτειών, Αιγύπτου, Κατάρ και Τουρκίας, η οποία θα διαθέσει βαρύ εξοπλισμό εάν χρειαστεί να πραγματοποιηθούν εκσκαφές ή κατεδαφίσεις κτηρίων για την ανεύρεση των νεκρών.
Ο Ντάνιελ Φλες (Daniel Flesch), ανώτερος αναλυτής πολιτικής για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στο Heritage Foundation, δήλωσε ότι η πρώτη του αντίδραση ήταν «χαρά και ανακούφιση» για την ευκαιρία να επιστραφούν οι όμηροι από τη Γάζα. Παρότι αναγνώρισε ότι υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια στη μακροπρόθεσμη ειρηνευτική διαδικασία, υπογράμμισε ότι το Ισραήλ θα έχει μεγαλύτερη ελευθερία στη λήψη αποφάσεων «όταν η Χαμάς δεν θα κρατά πια πολίτες του». Όπως είπε, η επιστροφή των ομήρων θα απαλλάξει την ισραηλινή κυβέρνηση και την κοινωνία «από τεράστια ψυχολογική πίεση».
Η Αιγύπτια ερευνήτρια Ντάλια Ζιάντα (Dalia Ziada), συνεργάτις του Institute for the Study of Global Antisemitism and Policy και ανώτερη εταίρος στο Jerusalem Center for Security and Foreign Affairs, χαρακτήρισε την επόμενη φάση της διαδικασίας «εύθραυστη», εκφράζοντας ανησυχία για το πώς θα εφαρμοστεί το ειρηνευτικό σχέδιο του Τραμπ. Όπως ανέφερε, πρόκειται για ένα σχέδιο «πολύ καλά δομημένο και συνολικό», το οποίο, αν και σύντομο, «καλύπτει όλα τα κρίσιμα ζητήματα». Παρ’ όλα αυτά, υπογράμμισε ότι «όλα θα κριθούν στις λεπτομέρειες».
Παρόμοια άποψη εξέφρασε και ο Ίλαν Μπέρμαν (Ilan Berman), αντιπρόεδρος του American Foreign Policy Council, ο οποίος επεσήμανε ότι η επιτυχία της συμφωνίας θα εξαρτηθεί από «τη συνεχή διεθνή στήριξη και επένδυση, τη διαμόρφωση πλαισίου ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων στην Παλαιστινιακή Αρχή και την αποτροπή του Ιράν από το να λειτουργήσει ως παράγοντας αποσταθεροποίησης». Όπως σημείωσε, «κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν είναι εγγυημένο».
Των Emel Akan και Ryan Morgan
Με τη συμβολή του Jackson Richman
