Το χειμερινό ηλιοστάσιο (21-23 Δεκεμβρίου) ήταν από τα αρχαία χρόνια μια μεγάλη και σημαντική γιορτή, όχι μόνο για τον ελληνιστικό κόσμο, αλλά σε πολλές παραδόσεις ανά την υφήλιο, από την κελτική μέχρι την κινεζική. Αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, αφού πρόκειται για μια σημαντικότατη ημερομηνία, που σηματοδοτεί την αρχή του χειμώνα και ταυτόχρονα το μεγάλωμα της ημέρας.
Ως χειμερινό ηλιοστάσιο, σύμφωνα με την αστρονομία, ορίζεται η στιγμή του έτους κατά την οποία ο ήλιος έχει τη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση από τη γη, νοτίως του ισημερινού. Εκείνη η ημέρα είναι η μικρότερη του έτους για το Βόρειο ημισφαίριο και η μεγαλύτερη για το Νότιο και ορίζεται ως η έναρξη του χειμώνα ή του καλοκαιριού, αντιστοίχως.
Συνεκδοχικά, συμβολίζει τη νέα αρχή, που επιτελείται με τη θριαμβευτική αύξηση της παραμονής του ήλιου στον ουρανό. Σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, ο ήλιος είχε την ανώτερη θέση στον πάνθεον της μυθολογίας τους και τιμούνταν την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου, το οποίο, σύμφωνα με το παλαιό – Ιουλιανό – ημερολόγιο του Ιουλίου Καίσαρα, που θεσπίστηκε το 44 π.Χ., ήταν στις 25 Δεκεμβρίου. Στη Ρώμη του 3ου αιώνα μ.Χ. είχαν καθιερωθεί τα Βρουμάλια, ως εξέλιξη των Σατουρναλίων, τα οποία εορτάζονταν τον Δεκέμβριο. Από τον 6ο αιώνα κι έπειτα, οι Χριστιανοί αντικατέστησαν τη λατρεία του ηλιακού θεού Μίθρα με τη γέννηση του Ιησού Χριστού, «ήλιου της δικαιοσύνης» και «φωτός της γνώσεως», ενώ τον 8ο αιώνα η λατρεία του Μίθρα καταργήθηκε ως ειδωλολατρική από τη Σύνοδο της Ρώμης.
Ήδη από τον Πλάτωνα, το φως ταυτίζεται με την «Ύψιστη Ιδέα του Αγαθού».
* * * * *
Η μικρότερη ημέρα του έτους είναι ταυτόχρονα η μεγαλύτερη νύχτα και ο ουρανός είναι στη διάθεση της σελήνης. Η πανσέληνος του Δεκεμβρίου αποκαλείται στις Ηνωμένες Πολιτείες «ψυχρή σελήνη» και θα φωτίσει φέτος την επόμενη των Χριστουγέννων νύχτα. Μόνο μια φορά στα 19 χρόνια τυχαίνει να βλέπουμε την πανσέληνο του Δεκεμβρίου τη νύχτα των Χριστουγέννων. Η τελευταία φορά που αυτό συνέβη ήταν το 2015, ενώ η επόμενη αναμένεται το 2034.
Η καταγωγή της ονομασίας «ψυχρή σελήνη», σύμφωνα με το Farmer’s Almanac, φαίνεται να ανάγεται στους Ινδιάνους Μοχώκ.
Άλλες φυλές Ινδιάνων τής είχαν δώσει παρεμφερή ονόματα: οι Κρη την αποκαλούσαν «Σελήνη της παγωνιάς που ξεσπάει στα δέντρα» και «Σελήνη της πάχνης», οι Χάιντα και οι Τσερόκη «Σελήνη του χιονιού» και οι Δυτικοί Αμπενάκι «Σελήνη που φέρνει τον χειμώνα». Οι Μοϊκανοί την ονόμαζαν «Σελήνη της μεγάλης νύχτας», καθώς είναι κοντά στη μεγαλύτερη νύχτα του έτους – το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Στην Ευρώπη, τα γερμανικά και σκανδιναβικά φύλα την ονόμαζαν «Σελήνη του Γιουλ», προς τιμήν των παγανιστικών εορτασμών (Yuletide) που συνδέονταν με το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η εγγύτητά της στο χειμερινό ηλιοστάσιο έχει και τη συνέπεια η «ψυχρή σελήνη» να υψώνεται περισσότερο από τις άλλες πανσελήνους στον ουρανό. Πώς όμως συμβαίνει αυτό;
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συνδέεται με την κλίση του άξονα περιστροφής της γης, κλίση που ευθύνεται και για την ύπαρξη των διαφορετικών εποχών του έτους στον πλανήτη μας, αλλάζοντας τον χρόνο και την απόσταση έκθεσης κάθε σημείου της γης στον ήλιο. Και όπως ο ήλιος υψώνεται στο χαμηλότερο δυνατό σημείο κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, αντίστροφα η σελήνη υψώνεται στο μέγιστο.
Καθώς η φετινή «ψυχρή σελήνη» θα απέχει λίγες μόλις ημέρες από το χειμερινό ηλιοστάσιο και μόλις μία από την 25η Δεκεμβρίου, μπορούμε να περιμένουμε ότι θα έχουμε μια ολόφωτη και εντυπωσιακή νύχτα Χριστουγέννων!
Της Αλίας Ζάε
με πληροφορίες από το άρθρο του Michael Wing “Full ‘Cold Moon’ Will Rise to the Top of the Sky Around Christmas—Here’s What You Need to Know” και από τα Επιλογές και Huffington Post
