Ανεξάρτητα από τη φυσική τους κατάσταση, όλοι οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αξία της γυμναστικής, του περπατήματος ή του τρεξίματος, και της κίνησης γενικά. Είμαστε επίσης πιο συνειδητοί από ποτέ σχετικά με τα τρόφιμα που τρώμε, εξετάζοντας, για παράδειγμα, τις θερμίδες και τα πρόσθετα που αναγράφονται στις φιάλες και τα κονσερβοποιημένα προϊόντα στα σούπερ μάρκετ ή περιορίζοντας την πρόσληψη ζάχαρης και αλκοόλ.
Το ίδιο επίπεδο φροντίδας επεκτείνεται και στην ψυχική και συναισθηματική μας ευεξία.
Λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψιν οδηγούς αυτοβοήθειας όπως «The Healthy Mind Toolkit» (Εργαλεία για υγιή μυαλά) και «Raising Calm Kids in a World of Worry» (Μεγαλώνοντας ήρεμα παιδιά σε έναν ανήσυχο κόσμο). Μερικοί αναζητούν θεραπεία ή παίρνουν φάρμακα όταν έχουν προβλήματα ή κατάθλιψη, ενώ άλλοι βρίσκουν δύναμη και παρηγοριά στις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.
Αλλά τι γίνεται με τον νου, αυτό το φυτώριο ιδεών, φαντασίας και λογικής; Πόσοι από εμάς ενσωματώνουν την πνευματική ζωή στην αναζήτηση για βέλτιστη υγεία;
Μια ανοιχτή πρόσκληση
Ακούγοντας για διανοητική ζωή, ορισμένοι ίσως σκεφτούν αυτομάτως έναν χλωμό, ατημέλητο μελετητή που περνά τις μέρες του σε μία βιβλιοθήκη, περιτριγυρισμένος από βιβλία, χαρτιά, έναν φορητό υπολογιστή και άδεια φλιτζάνια καφέ. Ή ίσως μια καθηγήτρια της οποίας το όνομα συνοδεύεται από ένα κομπολόι γραμμάτων όπως B.A., M.A., Ph.D., κοκ.
Στο βιβλίο «Χαμένοι στις σκέψεις: Οι κρυφές απολαύσεις μιας πνευματικής ζωής», η μελετήτρια, δασκάλα και συγγραφέας Ζήνα Χιτζ [Zena Hitz] υποστηρίζει ότι η πνευματική ζωή ανήκει σε όσους επιθυμούν να την αποκτήσουν. «Αν η πνευματική ζωή δεν είναι ιδιοκτησία μιας ελίτ, αλλά μέρος της ανθρώπινης κληρονομιάς, τότε ανήκει πρώτα και κύρια στους απλούς ανθρώπους», γράφει. «Όλη η πνευματική ζωή, ανεξάρτητα από το πόσο εξελιγμένη είναι τελικά, έχει την προέλευσή της στα ανθρώπινα ερωτήματα που προκύπτουν μέσα και πίσω από την καθημερινή ζωή».
Το κλασικό έργο του A.Γκ. Σερτιλάνζ [A.G. Sertillanges] «Η πνευματική ζωή: το πνεύμα, οι συνθήκες, οι μέθοδοι της» επεκτείνει την ίδια πρόσκληση. Το βιβλίο του απευθύνεται λίγο πιο συγκεκριμένα σε μαθητές και δασκάλους, αλλά όπως και η Χιτζ στο «Lost in Thought», ο Σερτιλάνζ ανοίγει τις πύλες της πνευματικής ζωής σε όποιον επιθυμεί να εισέλθει.
Τι είναι λοιπόν αυτός ο παραμελημένος κήπος της σκέψης, αυτή η πνευματική ζωή, στην οποία όλοι είναι καλεσμένοι;
Οι ορισμοί ποικίλλουν, αλλά έχουν κοινά στοιχεία. Η φροντίδα και η διατήρηση του πνεύματος απαιτούν σκόπιμη μοναξιά, διαλογισμό πάνω σε ερωτήματα που θέτει η καρδιά και πηγές σοφίας — συνήθως βιβλία, μουσική ή τέχνες — για να πυροδοτήσουν τις εσωτερικές μας συνομιλίες. Η σοφία είναι και για εμάς ο απώτερος στόχος, να γνωρίζουμε τον εαυτό μας όσο καλύτερα μπορούμε και να αγαπάμε τη μάθηση και την αλήθεια, ώστε να γίνουμε πιο πλήρεις άνθρωποι.
Στο σύντομο βιβλίο του, «Πώς να ζεις 24 ώρες την ημέρα», έναν οδηγό που εξακολουθεί να εκδίδεται μετά από έναν αιώνα, ο δημοσιογράφος και μυθιστοριογράφος Άρνολντ Μπέννετ [Arnold Bennett] χωρίζει την εβδομάδα σε μέρη και διαπιστώνει ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αρκετές ώρες στη διάθεσή μας για να «σκεφτούμε πραγματικά σημαντικά πράγματα όπως το ζήτημα της ευτυχίας μας, την κύρια κατεύθυνση προς την οποία βαδίζουμε, ό,τι μας προσφέρει η ζωή, το μερίδιο που έχει (ή δεν έχει) η λογική στον καθορισμό των πράξεών μας, και τη σχέση μεταξύ των αρχών και της συμπεριφοράς μας».
Σύμφωνα με το πρόγραμμα του Μπέννετ, η λογοτεχνία, η ιστορία και οι τέχνες είναι όλα αξιόλογα αντικείμενα επιδίωξης. Συνιστά να αφιερώνουμε ένα μέρος της ημέρας μας, αποσυρόμενοι από τον κόσμο, διεγείροντας τις σκέψεις μας με την ανάγνωση και τις τέχνες και συλλογιζόμενοι τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Οι περισπασμοί είναι εχθροί μιας τέτοιας συλλογιστικής και πρέπει να αποφεύγονται επιμελώς.
Για να αρχίσετε να χτίζετε τη δική σας πνευματική ζωή, αν αποφασίσετε να το κάνετε, είναι επομένως απαραίτητο πρώτα να αφιερώσετε καθημερινά λίγο χρόνο σε αυτό το εγχείρημα, αποφεύγοντας τους περισπασμούς.
Αφήνοντας τη φιλοδοξία και την υποκρισία
Σύμφωνα με τη Χιτζ, «η πνευματική ζωή είναι πηγή ανθρώπινης αξιοπρέπειας ακριβώς επειδή βρίσκεται πέρα από την πολιτική και την κοινωνική ζωή».
Οι γνώσεις που ωφελούν την εργασία μας είναι μεν καλές και χρήσιμες, αλλά δεν εμπίπτουν στο πεδίο του εγχειρήματος που συζητάμε εδώ. Επιπλέον, η χρήση της γνώσης για να εξουσιάζουμε τους άλλους καταστρέφει εντελώς τον σκοπό του ταξιδιού στο εσωτερικό μας εαυτό. Πνευματική ζωή σημαίνει να μελετάμε και να στοχαζόμαστε πάνω στη φιλοσοφία, την ιστορία, τη λογοτεχνία και τις τέχνες για να εμπλουτίσουμε την ψυχή μας, όχι ως εργαλείο για υλική πρόοδο ή για να φανούμε ανώτεροι.
Θέστε μεγάλα ερωτήματα
Η ζωή εμπεριέχει πολλές ερωτήσεις, όπως «Τι θα φάμε για δείπνο;», «Να καλέσουμε τον θείο για τα Χριστούγεννα;» και «Γιατί ψηφίζεις αυτόν τον άνθρωπο για πρωθυπουργό;». Όσο απαραίτητες και αν είναι και αυτές, εξυπηρετούν άλλο σκοπό από τα βαθύτερα ερωτήματα: «Γιατί είμαστε εδώ;», «Τι είναι η ομορφιά;» και «Ζω μια αξιόλογη ζωή;».
Είτε διαβάζουμε Αριστοτέλη ή Ντοστογιέφσκι είτε ακούμε με την καρδιά μας κάποιο κομμάτι του Μπραμς είτε γράφουμε ένα ποίημα, όταν κάνουμε αυτές τις αποδράσεις, θα βρούμε στιγμές περισυλλογής στις οποίες ανακύπτουν τέτοια ερωτήματα. Και καθώς αναλογιζόμαστε τις πιθανές απαντήσεις, όλο και περισσότερα ερωτήματα ανακύπτουν.
Ανακαλύψτε τη χάρη της σιωπής
Για ορισμένους, η σιωπή μπορεί να είναι τρομακτική. Ο θόρυβος στον κόσμο μας είναι μια συνεχής παρουσία. Συζητήσεις, ραδιόφωνα, κόρνες αυτοκινήτων, τηλέφωνα που χτυπάνε: οι παρεμβολές της φλυαρίας και της φασαρίας είναι ατελείωτες. Ωστόσο, η σιωπή δημιουργεί τον χώρο που χρειάζεται για να συναντήσουμε τόσο τον βαθύτερο εαυτό μας όσο και τη σοφία των άλλων.
Διαβάζοντας με προσοχή
«Το μυαλό θαμπώνεται – δεν τροφοδοτείται – από τις μεγάλες ποσότητες κειμένων», γράφει ο Σερτιλάνζ, και ο Μπέννετ συμφωνεί απόλυτα.
«Γνωρίζω ανθρώπους που διαβάζουν συνεχώς, αλλά θα μπορούσαν να κάνουν οτιδήποτε άλλο εκείνη την ώρα. Ρίχνονται στο διάβασμα όπως άλλοι ρίχνονται στο ποτό. Διασχίζουν τα εδάφη της λογοτεχνίας με ένα γρήγορο αυτοκίνητο, με μοναδικό στόχο την κίνηση. Θα σας πουν πόσα βιβλία έχουν διαβάσει σε ένα χρόνο», παρατηρεί.
Όπως ο Σερτιλάνζ, ο Μπέννετ τονίζει τη σημασία του να απορροφάμε αυτό που διαβάζουμε και στη συνέχεια να αφιερώνουμε χρόνο, πολύ χρόνο αν χρειαστεί, για να σκεφτούμε αυτό που διαβάσαμε και πώς μπορεί να φωτίσει το σκοτάδι μας.
Εκτός από τον χρόνο που αφιερώνουμε στην καλλιέργεια του νου μας, μπορούμε, φυσικά, να συνεχίσουμε να διαβάζουμε και για διασκέδαση.
Συνδεθείτε με τη σοφία
Η σοφία του παρελθόντος μπορεί να λειτουργήσει ως εφαλτήριο για την κρυμμένη σοφία μέσα μας.
Στο «Lost in Thought», η Χιτζ μας δείχνει αρκετές φορές τη μαγεία που συμβαίνει όταν βιβλία όπως τα ναπολιτάνικα μυθιστορήματα της Έλενα Φερράντε [Elena Ferrante] ή οι «Εξομολογήσεις» του Αυγουστίνου φωτίζουν τις σκέψεις και τους προβληματισμούς της. Ο Μπέννετ συνιστά τα έργα των στωικών Μάρκου Αυρηλίου και Επίκτητου: «Διαβάστε ένα κεφάλαιο – και είναι τόσο σύντομα τα κεφάλαια! – το βράδυ και συγκεντρωθείτε σε αυτό το επόμενο πρωί. Θα δείτε».
Κάντε τη χαρά της μάθησης επίκεντρο της προσπάθειάς σας
Αυτό είναι απλό. Αν ακολουθήσουμε το πρόγραμμά μας, οι προσπάθειές μας θα φέρουν χαρά. Καλλιεργώντας έναν εσωτερικό κήπο σκέψεων, αυτό γίνεται μέρος του εαυτού μας και κάτι που θα μεταφέρουμε, συχνά ασυνείδητα, στην οικογένειά μας, στους φίλους μας και στον κόσμο.
«Ας θυμηθούμε το ευρύ φάσμα των ανθρώπινων επιδιώξεων, καθώς και το βάθος που είναι διαθέσιμο σε όποιον έχει λίγο χρόνο να σκεφτεί», καταλήγει η Χιτζ. «Ας αφήσουμε ελεύθερο πεδίο δράσης στον ανθρώπινο νου και την ανθρώπινη φαντασία, σε μια προσπάθεια να βασίσουμε όλα όσα βρίσκονται στην καρδιά μας σε αυτά που έχουν τη μεγαλύτερη σημασία».
