Μετάφραση: Αλία Ζάε
Σαν ανθρώπινα όντα, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αντιμετωπίσουμε τον πόνο που μας προξενεί ο θάνατος των συνανθρώπων μας. Σήμερα, θα εξετάσουμε το πώς αντιμετώπισε τον θάνατο ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του 19ου αιώνα, ο Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ [William Adolphe Bouguereau], μέσα από τους πίνακές του.
Η καλλιτεχνική εξέλιξη του Μπουγκερώ
Ο Μπουγκερώ γεννήθηκε το 1825 στην πόλη Λα Ροσέλ της Γαλλίας. Από μικρός, στο σχολείο, εντυπωσίαζε τους συμμαθητές του με τα σκίτσα που έκανε στα τετράδια και τα βιβλία του. Ωστόσο, η επιχείρηση του πατέρα του δεν πήγαινε καλά, και καυγάδες ξεσπούσαν ανάμεσα στους γονείς εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων. Σύντομα, τα παιδιά στάλθηκαν να ζήσουν με συγγενείς.
Ο νεαρός Μπουγκερώ πήγε στον θείο του, που ήταν στοργικός μαζί του και ενθάρρυνε την αγάπη του για τον κλασικό πολιτισμό. Το 1839, όταν ήταν 14 ετών, ο θείος του τον έγραψε στο κολλέγιο της Πονς για φιλολογικές και θεολογικές σπουδές – κάτι που θα επηρέαζε τα ύστερα έργα του.
Στην Πονς, πήρε τα πρώτα του μαθήματα στο σχέδιο από τον καθηγητή Λουί Σαζ [Louis Sage], μαθητή του σπουδαίου νεοκλασικού ζωγράφου Ζαν-Ωγκύστ-Ντομινίκ Ενγκρ [Jean-Auguste-Dominique Ingres].
Μετά από κάποια χρόνια, ο πατέρας του αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στο εμπόριο ελαιόλαδου και ήθελε να βοηθήσει κι ο γιος του στη νέα οικογενειακή επιχείρηση. Έτσι, στα 17, ο Μπουγκερώ επέστρεψε στο σπίτι, αν και ο ίδιος ήθελε να συνεχίσει τις καλλιτεχνικές του σπουδές.
Παρόλα αυτά, το χάρισμά του ήταν αδιαμφισβήτητο και η οικογένεια και οι φίλοι τον βοήθησαν να πείσει τον πατέρα του να τον γράψει στα μαθήματα ζωγραφικής που γίνονταν στο καλλιτεχνικό σχολείο του Δήμου, όπου κέρδισε το βραβείο Καλύτερου Ιστορικού Πίνακα. Ύστερα από αυτό, και με τις ευλογίες του πατέρα του, ο Μπουγκερώ αποφάσισε να αφοσιωθεί στη ζωγραφική.
Προκειμένου να μπορέσει να σπουδάσει στο Παρίσι, άρχισε να κερδίζει χρήματα φιλοτεχνώντας πορτραίτα, μένοντας παράλληλα με τον θείο του.
Στο Παρίσι, μπήκε στο εργαστήριο του Γάλλου ζωγράφου Φρανσουά Πικό [François Picot]. Όντας ο καινούριος εκεί, του έκαναν καψόνια, τον υποχρέωναν να αγοράζει ποτά και να κάνει διάφορες απαξιωτικές δουλειές. Αυτές οι αγγαρείες θα ήταν δική του ευθύνη, μέχρι την άφιξη ενός νέου μαθητή.
Ο Μπουγκερώ αγαπούσε τον Πικό και τα υπέμενε όλα, έχοντας στόχο να γίνει όσο καλύτερος μπορούσε υπό την εποπτεία του δασκάλου του. Το 1846, κατάφερε με δυσκολία να γίνει δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών, την καλύτερη σχολή κλασικής ζωγραφικής στο Παρίσι.
Το 1850, χάρις στην σκληρή δουλειά και την επιμονή του, κέρδισε το Grand Prix de Rome, το ανώτατο διαγωνιστικό βραβείο της Σχολής Καλών Τεχνών. Χάρη στο βραβείο, μπόρεσε να βρεθεί για έναν χρόνο στη Ρώμη, όπου και μελέτησε τα έργα των μεγάλων δασκάλων.
Επιστρέφοντας στο Παρίσι, δεν άργησε να γίνει ένας από τους δημοφιλέστερους ζωγράφους. Το 1866, παντρεύτηκε κι έκανε οικογένεια. Αλλά η ιστορία της οικογένειάς του είναι ιστορία συνεχούς απώλειας. Η πρώτη του σύζυγος, Μαρί-Νελί Μονσαμπλόν, του χάρισε πέντε παιδιά. Τέσσερα από αυτά, όπως και η ίδια, πέθαναν πριν από αυτόν.
Διώχνοντας τον πόνο με τη ζωγραφική
Η ζωγραφική έγινε το καταφύγιο του Μπουγκερώ και η δημιουργία η παρηγοριά του. Έλεγε: «Κάθε μέρα, πηγαίνω στο εργαστήριό μου γεμάτος χαρά. Το βράδυ, όταν πέφτει
το σκοτάδι και πρέπει πια να σταματήσω, περιμένω ανυπόμονα το επόμενο πρωινό…αν δεν μπορώ να ζωγραφίζω, είμαι δυστυχισμένος.»
Τι έκανε ο ζωγράφος λοιπόν όταν πέθαναν τα παιδιά του; Πώς τα τίμησε; Πώς αντιμετώπισε τον βαθύ του πόνο;
Υπάρχουν αρκετοί πίνακές του που μας βοηθούν να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.
Σύμφωνα με το βιβλίο των Ντάμιεν Μπαρτόλι και Φρέντερικ Ρος «Ουιλιάμ Μπουγκερώ: Η ζωή και το έργο του», ο Μπουγκερώ ξαναβυθίστηκε στην τέχνη του, το μοναδικό αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό του. Μετά από τον θάνατο του μεγαλύτερου γιου του, Ζωρζ, «ο Μπουγκερώ επιθυμούσε να ολοκληρώσει ένα έργο που ήταν πια συνεχώς στο μυαλό του, που τον κατάτρεχε, για να μπορέσει με αυτόν τον τρόπο να αποτίσει για τελευταία φορά έναν ιερό φόρο τιμής στον άτυχο γιο του.»
Αυτό το έργο ήταν η δική του εκδοχή της «Πιετά», που σημαίνει στα ιταλικά «έλεος» ή «συμπόνια». Στην «Πιετά» του, ο Μπουγκερώ απεικονίζει την Παναγία, ντυμένη στα μαύρα, να θρηνεί τον χαμό του γιου της, που σφίγγει νεκρό στην αγκαλιά της.
Η Παρθένος φαίνεται να έχει το βλέμμα της στραμμένο προς τα εμάς, τους θεατές, αλλά μπορεί και να κοιτάζει ψηλά. Σε κάθε περίπτωση, η ματιά της μας ζητά να μοιραστούμε την απώλειά της. Και αυτή και ο Ιησούς έχουν χρυσό φωτοστέφανο, που υποδεικνύει τη θεϊκή τους φύση.
Οι δυο φιγούρες περιτριγυρίζονται από εννέα αγγέλους, οι οποίοι, σε αντίθεση με τη μαυροφορούσα Μαρία και τον λευκοντυμένο Ιησού, φορούν ρούχα σε όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Αυτά, μαζί με το μαύρο της Μαρίας και το λευκό του Ιησού, αναπαριστούν όλη την γκάμα των χρωμάτων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε έναν πίνακα.
Σύμφωνα με την Κάρα Ρος, από το Art Renewal Center, σε αυτόν τον πίνακα «το ουράνιο τόξο συμβολίζει ότι η θυσία του Ιησού είχε ολοκληρωθεί και ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορούσε να ξαναγεννηθεί και να ανέλθει στο Βασίλειο του Θεού μετά από τον θάνατο του σώματος.»
Η παρηγοριά της τέχνης
Ζωγράφισε ο Μπουγκερώ απλώς μια εικόνα που να αντιστοιχεί στον πόνο του; Ή μήπως ζητούσε και από τους θεατές να συμπάσχουν μαζί του; Ή ίσως πίστευε ότι η δημιουργία ιερών εικόνων θα απάλυνε τη δυστυχία του και θα βοηθούσε την ψυχή του να ξαναγεννηθεί;
Λίγο μετά τον θάνατο του γιου του, η σύζυγός του, η Νελί, αρρώστησε βαριά. Μόλις είχε γεννήσει ένα αγοράκι, που ονόμασαν Μωρίς. Μέσα σε δυο περίπου μήνες, και η Νελί και ο Μωρίς πέθαναν.
Αυτήν τη φορά, ο Μπουγκερώ διοχέτευσε τη θλίψη του σε δυο πίνακες: στην «Παναγία την Παρηγορήτρα» και στην «Ψυχή στον Παράδεισο».
Η «Παναγία η Παρηγορήτρα» απεικονίζει μια δυστυχισμένη μητέρα, ντυμένη στα μαύρα, που κλαίει στα πόδια της Παναγίας γιατί πέθανε ο μικρός της γιος. Η Παρθένος κάθεται σε έναν κομψό θρόνο και έχει χρυσό φωτοστέφανο. Σηκώνει τα χέρια της και κοιτάζει ψηλά, σαν να λέει ότι αυτά τα πράγματα βρίσκονται στα χέρια του Θεού.
Η «Ψυχή στον Παράδεισο» απεικονίζει δυο αγγέλους που κουβαλούν μια νεαρή γυναίκα από το σκοτάδι χαμηλά στο κίτρινο φως του Παραδείσου, που συμβολίζεται από τη σιλουέτα του αγγέλου στο πάνω δεξί άκρο της σύνθεσης.
Και πάλι ο Μπουγκερώ χρησιμοποιεί τη δημιουργία θεϊκών απεικονίσεων για να προτείνει ότι αυτές οι επώδυνες καταστάσεις της ζωής είναι πέρα από τον έλεγχό μας, ότι βρίσκονται στα χέρια του Θεού και ότι το λαμπερό κίτρινο φως του Παραδείσου είναι δυνητικά ανοικτό σε όλους.
Η τέχνη μπορεί να προσφέρει παρηγοριά και ανακούφιση όχι μόνο στον καλλιτέχνη αλλά και στον θεατή. Μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τη συμπόνια. Δείχνοντας τον πόνο άλλων ανθρώπων, τα έργα τέχνης μας καλούν να συμπάσχουμε μαζί τους. Τέλος, η τέχνη μας ενθαρρύνει να αναλογιστούμε τι μπορεί να υπάρχει πέρα από την ανθρώπινη ζωή μας.
Η ιστορία της τέχνης αέναα ξεδιπλώνεται. Είναι όμως και η δική μας ιστορία, η ιστορία της ανθρωπότητας.. Κάθε γενιά καλλιτεχνών, με τα έργα και τον τρόπο ζωής τους, επηρεάζει τον πολιτισμό της εποχής της. Η παρούσα σειρά θα μοιράζεται μαζί σας ιστορίες από την Ιστορία της Τέχνης, που μας ενθαρρύνουν να αναρωτηθούμε πώς μπορούμε να γίνουμε πιο ειλικρινείς, στοργικοί και καρτερικοί άνθρωποι.
Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
